کارنامه کری: قبولی در ایران، مردودی در چین

نویسنده: مایکل او هانلون

دیپلماسی ایرانی: هم اکنون که اوباما در آغاز هشتمین سال ریاست جمهوری خود و جان کری در ابتدای چهارمین سال عهده داری وزارت خارجه آمریکا قرار دارد، فرصت مناسبی است که عملکرد سیاست خارجی آمریکا در دوران وزیر خارجه فعلی مورد بررسی قرار بگیرد.

به طور کلی می توان گفت که کارنامه سیاست خارجی جان کری شامل تلاش های برجسته ای در بعضی موضوعات می شود، اما اقدامات ناتمام زیادی نیز وجود دارد. در کنار همه اینها از دو اشتباه مهم وزارت خارجه طی سه سال گذشته نیز نمی توان چشم پوشی کرد.

اولویت هایی که وزارت خارجه در سه سال گذشته بدان پرداخته را می توان در لیست ۱۰ ماده ای زیر خلاصه کرد.

1. مواجهه با بحران خاورمیانه، شکست بهار عربی در حاکم شدن حکومت های دموکراتیک و ظهور داعش.

2. پاسخگویی به تجاوز روسیه به اوکراین و مداخله آن در سوریه. در این زمینه عملکرد اوباما و کری نسبت به انتقاداتی که از آنها مطرح می شود، بهتر بوده است. دولت توانسته با اعمال تحریم های اقتصادی، بدون اینکه روسیه را بیش از حد تحریک کند، تحت فشار قرار دهد.

3. مذاکرات هسته ای با ایران. اگرچه در مورد این توافق و شرایط آن ملاحظاتی وجود دارد، اما جان کری برای پشتکار خود در پیگیری این مذاکرات و انرژی زیادی که صرف حل مسالمت آمیز پرونده هسته ای ایران کرد، قابل ستایش است.

4. مواجهه با اقدامات هسته ای غیرقانونی کره شمالی. در این زمینه دولت اوباما تقریبا هیچ اقدام مثبتی انجام نداد. اگرچه عدم اقدام در مقابل کره شمالی استراتژی مناسبی نیست، اما از استراتژی جایگزینی نیز نمی توان به صراحت حمایت کرد.

5. مواجهه با خیزش چین، به ویژه در زمینه امنیتی و سایبری. در این زمینه عملکرد وزارت خارجه بسیار ضعیف بوده است.

6. کمک به دولت در مذاکرات پیمان تجاری ترانس پاسیفیک. وزارت خارجه در این زمینه به اندازه کافی به دولت کمک کرده است.

7. کمک به اروپا و ژاپن برای ارتقاء بهبود اقتصادی در جهان غرب (اگرچه وزارت خزانه داری، فدرال رزرو و کاخ سفید بیشتر در این زمینه فعال بودند). عملکرد کری در چارچوب کارگروهی مثبت بوده است.

8. تلاش های دیپلماتیک از جمله در موضوع صلح اعراب و فلسطین و مذاکرات با کوبا. در این زمینه تجربه کری هم با موفقیت و هم با شکست رو به رو بوده است.

9. موضوع تغییرات آب و هوایی. با توجه به مقاومت هایی که در این زمینه در کنگره وجود داشته، عملکرد کری و اوباما قابل قبول است.

10. پیشرفت های قابل توجه در برخی از موضوعات مربوط به قرن بیست و یکم، مانند موضع فقر، مواد مخدر و کمبود آب.

در میان همه اولویت های پیش گفته عملکرد جان کری به عنوان سکان دار وزارت خارجه در پنج یا شش مورد از جمله در مورد روسیه و ایران و موضوع تغییرات آب و هوایی مثبت ارزیابی می شود. در بعضی موارد مثل موضوعات مبتلابه قرن جدید و کره شمالی، وزارت خارجه نمره متوسط را به خود اختصاص می دهد و در زمینه مسائل خاورمیانه و موضوع خیزش چین نیز عملکرد جان کری نمره قبولی را بدست نمی آورد.

بنظر می رسد که کری در دوران تصدی وزارت خارجه آمریکا عمده تمرکز خود را روی اروپا و خاورمیانه معطوف کرده است. این موضوع نشان می دهد که وی نتوانسته به اندازه کافی به استراتژی چرخش محور سیاست خارجی آمریکا به آسیا بپردازد. این استراتزی را اوباما در دوره اول ریاست جمهوری خود مطرح کرد. کم توجهی وی به آسیای شرقی و عدم التزام به سیاست موازنه مقابل می تواند یک ضعف برای وی قلمداد شود.

رویکرد جان کری به مبارزه با داعش و موضوع جایگاه بشار اسد در هرم قدرت سوریه نیز قابل انتقاد است. هم اکنون قرار است وزیر خارجه آمریکا در مذاکرات صلح وین شرکت کند. مذاکراتی که طرف های مختلف با منافع کاملا متعارض در آن حضور دارند و هیچ مبنای مشترکی نیز میان آنها وجود ندارد. در این شرایط آشوب زده کری به دنبال برقراری آتش بس پایدار در سوریه است. این رویکرد دیپلماتیک، آمریکا را از پیگیری رهیافتی واقع بینانه تر باز می دارد. آنچه که ما در سوریه به آن نیاز داریم بازسازی دولت پیشین سوریه نیست، بلکه حرکت به سوی سوریه ای بر پایه مفهوم کنفدراسیون است که به گروه های مختلف اجازه حضور در مناطق خودمختار را می دهد (بشار اسد نیز می تواند در منطقه علوی تبار حاکم باشد). افزون بر این ماموریت های برقراری صلح با مشارکت جامعه بین المللی و با حمایت آمریکا نیز مورد نیاز است. در همین حین، آمریکا باید کمک خود به نیروهای معارض سوری را بیشتر کند تا آنها بتوانند بر نیروهای داعش و بشار اسد فائق آیند.

منبع: اندیشکده بروکینگز/ ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 25 

انتشار اولیه: دوشنبه 5 بهمن 1394 / انتشار مجدد: شنبه 17 بهمن 1394