اهداف داعش؛ لبنان، فرانسه و بعد آمریکا؟

نویسنده: دانیل بیمن، مدیر پژوهشی مرکز سیاستگذاری خاورمیانه در مؤسسه بروکینگز 

دیپلماسی ایرانی: با مرور زمان و روشن شدن جزئیات بیشتر از حوادث تروریستی جمعه شب در پاریس، بر رعب و وحشت عمومی افزوده می شود. گروه تروریستی داعش مسولیت این حملات را به عهده گرفته و به نظر می رسد که فرانسه و سایر کشورها نیز این ادعای داعش را پذیرفته اند. اگر این ادعا درست باشد، سوال های زیادی در مورد ماهیت متحول این گروه و آسیب پذیری آمریکا و اروپا در مواجهه با آن مطرح می شود.

حملات پاریس چه اطلاعاتی در مورد داعش به دست می دهد؟ داعش در سال 2014 و با رساندن خود به عراق و اشغال بسیاری از سرزمین های این کشور، توجه بین المللی را به خود جلب کرد، با این حال، این گروه از سال 2004 و به اشکال و اسامی مختلف وجود داشته است. بیش از یک دهه است که این گروه تروریستی به طور عمده روی میدان عملیاتی فوری خود تمرکز کرده و به اقدامات چریکی علیه دولت سوریه و عراق، نیروهای معارض سوری، گروه های کرد محلی و مسلمانان محلی که با دولت سوریه و عراق همسو بوده اند، پرداخته است. در این میان شیعیان و حامیان بشار اسد، شامل حزب الله لبنان و ایران بیش از سایرین مورد نفرت این گروه بودند. اگر چه در رجزخوانی همواره داعش به تهدید غرب پرداخته است، اما در عمل نشان داده که منابع خود را در خاورمیانه استفاده می کند.

حملات پاریس با الگوی پیش گفته هماهنگی ندارد، اگرچه تروریست ها در پاریس به نام داعش اقدام به این حملات کرده اند، اما آنها پیوند سازمانی دقیقی با داعش نداشته اند. هنوز نمی توان بدرستی ادعا کرد که این حملات با دستور مستقیم از راس سلسله مراتب گروه تروریستی داعش انجام شده است، اما ماهیت این حملات و انطباق آن با شیوه داعش نشان می دهد که این اقدام ورای حرکتی صرفا انفرادی بوده است. اگر این نکته صحت داشته باشد، می توان گفت برای اولین بار است که داعش اقدام به حملات مرگبار در ورای میدان عملیاتی خود کرده است.

مسائل بسیار دیگری نیز در مورد داعش وجود دارد. طی هفته های گذشته، داعش در جبهه زمینی با شکست های قابل ملاحظه ای مواجه شده است، به طور مثال در عراق، داعش شهر مهم سنجار را به نیروهای کرد واگذار کرد. با این وجود، به نظر می رسد که داعش با حملات انتحاری اخیر در بیروت که منجر به کشته شدن 40 نفر شد و سقوط هواپیمای روسی که منجر به کشته شدن 224 سرنشین آن شد، مرتبط است. حادثه لبنان به خوبی با الگوی اقدامات داعش منطبق است؛ این حملات علیه مناطق شیعه نشین بیروت انجام شده بود.

سقوط هواپیمای روسی نشان از تغییر در عملیات داعش دارد و به نوعی می تواند منادی حملات پاریس قلمداد شود. این حادثه نشان می دهد که داعش و سازمان های تابعه آن با تغییر صحنه عملیاتی خود، به دنبال اهداف بین المللی خواهند رفت.

حملات پاریس، ادامه منطقی روندی است که داعش برای خود ترسیم کرده است. لبنان در راس مخالفان داعش، در صحنه عملیاتی اولیه داعش بود، حادثه صحرای سینا هم در محدوده منطقه خاورمیانه، اما با فاصله از مرکز داعش و علیه یک هدف بین المللی طرح ریزی شده بود و فرانسه از صحرای سینا نیز دورتر بود. اگر واقعا داعش مسئول این حملات باشد، نشان می دهد که این گروه به دنبال مجازات کردن دشمنان خود در هر جا، و نه فقط در محدوده نزدیک به خود است.

چرا فرانسه؟ فرانسه در دهه 1980 با گروه های تروریستی با مماشات برخورد کرد، اما این رویه در دهه 1990 و با بروز حملات تروریستی در پاریس از سوی برخی از گروه های الجزیره ای تغییر یافت. بدین ترتیب فرانسه تبدیل به یکی از دشمنان جدی گروه های تروریستی شد.

اما نفرت از فرانسه ورای تلاش های آن در مبارزه با تروریسم است. فرانسه یکی از بازیگران تهاجمی در صحنه بازی خاورمیانه است. فرانسه از اولین کشورهایی بود که به ائتلاف بین المللی مبارزه با داعش پیوست. در مالی، فرانسه مسئولیت شناسایی نیروهای شورشی را به عهده داشت. فرانسه یکی از کشورهایی است که به شدت به فضای سکولار حاکم بر کشور خود مفتخر است. منع استفاده از حجاب اسلامی برای زنان در مدارس و ادارت دولتی و تمسخر مذاهب در نشریات طنز این کشور می تواند فضای حاکم بر این کشور را نشان بدهد. ترکیب پیچیده رویکرد تهاجمی فرانسه و آزادی بیان و سکولاریسم گسترده، فرانسه را به یکی از مهم ترین اهداف مورد انزجاز گروه های تروریستی جهادی تبدیل کرده است.

این حادثه چه درس هایی در مورد مهاجران سوری در اروپا دارد؟ بدون شک احزاب راست گرا در این فضا پذیرش مهاجران سوری را به منزله پذیرش مجرمان در کشور تلقی خواهند کرد و برخی از تندروها نیز با سوءتعبیر این حملات، مسلمانان را افرادی خشن معرفی خواهند کرد.

با این وجود بستن مرزها اشتباه است. داعش خواهان این است که حامیان آن به عراق و سوریه آمده و برای مبارزه به داعش بپیوندند. داعش حامیان خود را در میان مهاجران برای عملیات به اروپا نمی فرستد و حتی کسانی را که به اروپا می گریزند دشمن خود می بیند، چرا که زندگی تحت لوای کفر را بر زندگی تحت خلافت خودخوانده داعش ترجیح می دهند. داعش خروج شهروندان روسی و عراق از سرزمین های خود و پناه آوردن به اروپا را گناهی بزرگ و خطرناک خوانده است. خطر واقعی تروریسم آن است که مهاجران در گام اول پذیرفته شوند و در گام های بعدی مورد سرکوب و تمسخر قرار گیرند. این برخورد می تواند وضعیت مهاجران را از یک تراژدی بشردوستانه تبدیل به یک تهدید امنیتی کند.

آیا مقصد بعدی داعش ایالات متحده است؟ در اکثر مواقع نمی توان هدف بعدی تروریست ها و حملات آن ها را مشخص کرد. این گروه ها اغلب سعی می کنند از فرصت هایی که به طور اتفاقی پیش می آید استفاده کنند و عملیات های آنها عمدتا به مهارت و توانایی های سرویس های اطلاعاتی و نیروهای پلیسی که علیه آنها هستند، بستگی دارد. حملات یک دهه گذشته در مادرید و لندن با هشدارهایی در مورد بروز قریب الوقوع این حوادث در سایر مکان ها همراه بود. اما این هشدارها به واقعیت تبدیل نشد. پس از حادثه 11 سپتامبر، امریکا به ندرت با حوادث تروریستی روبه رو شده است. بخشی از آن به سرمایه گذاری های گسترده در مبارزه با تروریسم باز می گردد. اف بی آی و سرویس های اطلاعاتی آمریکا هم از زمان شکل گیری داعش بر فعالیت های آن به صورت ویژه تمرکز کرده اند. همین نکته را در مورد فرانسه هم می توان متذکر شد. فرانسه هم سرمایه گذاری زیادی در مقابله با تروریسم داشته است. بنابراین صرف آگاه بودن از خطر و آمادگی داشتن برای مقابله با آن کفایت نمی کند. بررسی تاریخی نشان می دهد که جمعیت مسلمانان آمریکا زیاد نیست و عمده آنها هم رویکردی منفی و خصمانه به دولت ندارند. در فرانسه وضعیت کاملا عکس آمریکا است. تعداد مسلمانان فرانسوی که برای مبارزه با داعش به سوریه رفتند، به مراتب بیشتر از مسلمانان آمریکایی است که به داعش پیوستند. بنابراین نمی توان وضعیت فرانسه را با آمریکا مقایسه کرد.

اگرچه به مرور زمان ممکن است پیش بینی ها تغییر کند، اما برای مبارزه با تروریسم باید سعی کرد از آنچه در پاریس اتفاق افتاده است، درس گرفت.

منبع: اسلیت/ ترجمه تحریریه دیپلماسی ایرانی/۲۵