مرگ دشمن حزب بعث

دیپلماسی ایرانی: یکی از چهره های بارز عراق جدید، کسی که نقش به سزایی در سرنگونی صدام حسین، دیکتاتور سابق عراق داشت، نقاب در خاک کشید. احمد چلبی، که بسیاری او را از معماران مهم عراق بعد از صدام حسین می دانستند 12 سال بعد از بعد از حمله امریکایی ها به عراق از دنیا رفت. کسی که علی رغم این که صدام حسین او را دشمن درجه یک خود می دانست و برای کشتن او دست به هر کاری زد، اما در عین حال برای او احترام قائل بود. (1)

دکتر احمد چلبی متولد سال 1944 در کاظمین بود. او در سال 1971 با لیلا عسران دختر عادل عسیران سیاستمدار لبنانی ازدواج کرد و چهار فرزند دارد.

دکتر احمد چلبی، دکتر ایاد علاوی و دکتر عادل عبدالمهدی سه چهره مطرح عراق از عهد قدیم بودند. پدران آنها از ثروتمندان عراق بودند و هر سه نقشی به سزا در تاریخ قدیم عراق ایفا کردند. نزدیکی این سه مشهور است. هر سه دوستان یکدیگر بودند. در دوران مدرسه با هم بودند و دبیرستان را در یک جا به پایان رساندند. عادل عبدالمهدی می گوید: «من و ایاد و احمد تابستان ها را با هم بودیم. معمولا با هم یا به استخر می رفتیم یا در دجله شنا می کردیم.»

پایان دوران تحصیلات دبیرستان پایان دوران دوستی موقت آنها نیز بود. هر کس راهی را برای تحصیل برگزید. ایاد علاوی به لبنان رفت و از آن جا به لندن تا در رشته پزشکی تحصیل کند. عادل عبدالمهدی جذب گروه های سیاسی شد اما بعدا به فرانسه رفت تا در آن جا در رشته اقتصاد تحصیل کند و احمد چلبی که زودتر از آنها جدا شد، ابتدا به بیروت و سپس به ایالات متحده امریکا رفت تا در دانشگاه ام آی تی در ریاضیات محض تحصیل کند. هوش او در ریاضیات زبانزد همه بود. در تمامی مراحل تحصیل رتبه نخست را به دست می آورد و بالاترین درجه از آن او بود. او بین 1973 و 1980 مقالات متعددی در زمینهٔ جبر مجرد منتشر کرد و عدد اردیش او ۶ بود. او بعدا هوش ریاضی خود را در سیاست نیز آزمود. آزمونی که حداقل تا سقوط صدام حسین موفق از آن خارج شد و او را زبانزد عام و خاص کرد. دنیای سیاست دو رفیق قدیمی را دوباره در کنار هم قرار داد. اما رقابتی که ایاد علاوی با او در ارتباط گرفتن با نهادهای خارجی به ویژه امریکایی ها داشت سبب شد تا ایاد علاوی با او بسیار بد شود و او را همیشه به چشم رقیبی سرسخت ببیند. علاوی تا قبل از سقوط صدام حسین نزدیک به دستگاه های امنیتی امریکایی ها بود و احمد چلبی نزدیک به نهادهای نزدیک به پنتاگون.

چلبی در همان سال های ابتدای سرنگونی صدام حسین مورد غضب امریکایی ها قرار گرفت. امریکایی ها گمان می کردند که چلبی در حال بازی با آنها است و سازی مخالف با آنها می زند. تا آن جا که محل سکونت او را بازرسی کردند و تلاش بسیاری برای به حاشیه راندن او در عرصه سیاسی عراق انجام دادند. مساله ای که سبب شد چلبی خود را به ایران نزدیک کند و ابایی نداشته باشد که به همه بگوید نفوذ ایران، قدرت ایران و ارتباط با ایران را بر هر نوع تعاملی با امریکایی ها ترجیح می دهد. عملا هم روابط مستحکمی با ایران ایجاد کرد. هنگامی که امریکایی ها به اتهام جاسوسی برای ایران او را تحت پیگرد قرار دادند به ایران فرار کرد و مدتی را در تهران ماند. بعد از این که از ایران به عراق برگشت اگر چه رویکرد سکولار خود را حفظ کرد اما در کنار مجلس اعلای اسلامی عراق، گروه سیاسی نزدیک به ایران قرار گرفت و با فهرست آن توانست دو دوره وارد مجلس عراق شود.

چلبی مورد غضب اعراب نیز بود. او که به همراه خاندان سلطنتی اردن از جمله امیر حسن، شاهزاده اردنی و برادر شاه حسین، شاه سابق اردن اقدام به تاسیس بانک کرده بود، در پی تلاش خانواده هاشمی برای فریب مالی او پیش دستی کرد و آنها را رها کرد که باعث غضب حکومت سلطنتی اردن شد. اردنی ها در تحریک اعراب به خصوص عربستانی ها و اماراتی ها علیه چلبی بعد از سقوط صدام حسین تلاش های بسیاری کردند. برای همین روابط چلبی با بسیاری از کشورهای عربی از جمله عربستان نیز تیره شد. آنها در ممانعت از این که چلبی نخست وزیر یا وزیر در عراق شود تلاش بسیاری کردند.

احمد چلبی موسس سازمان پاکسازی حزب بعث نیز بود. سازمانی که بلافاصله بعد از تشکیل حکومت جدید عراق شکل گرفت و پاکسازی های گسترده ای علیه بعثی هایی که دستشان به خون آلوده بود، انجام داد. ممانعت او از ورود بسیاری از چهره های رده بالای سیاسی عضو حزب بعث در مجلس های دوم و سوم عراق از جنجال های سیاسی دوران ریاست او بر سازمان پاکسازی حزب بعث بود.

احمد چلبی را متهم به انحلال ارتش عراق بلافاصله بعد از سقوط حکومت بعثی می کنند. اتهاماتی که هم خود در گفت وگو با غسان شربل که دیپلماسی ایرانی در حال ترجمه آن است و جمعه ها منتشر می کند به شدت رد می کند و شواهدی که در رد این اتهام ها می آورد، ثابت می کند، هم جلال طالبانی، رئیس جمهوری سابق عراق در گفت وگوها و مصاحبه های مختلف بارها بر رد آن تاکید کرده است. اتفاقا بر خلاف اتهام ها بسیاری می گویند چلبی مصر به حفظ ارتش عراق بود و اعتقاد داشت می بایست تنها آن دسته از کسانی که با حزب بعث همکاری داشتند را کنار گذاشت. از جمله همام حمودی، معاون فعلی ریاست مجلس عراق که می گوید: «چلبی اصرار بسیار داشت که نباید ارتش عراق را منحل کرد. اما امریکایی ها در تصمیمی خلق الساعه بدون مشورت با ما انحلال ارتش عراق را اعلام کردند.»

انحلال پلیس و سازمان امنیت (استخبارات) دوران صدام حسین را نیز به او نسبت می دهند. چلبی خود در این باره می گوید: «ما اصرار داشتیم نهادی مثل پلیس آموزش داده شود که متشکل از نیروهای سالم و متعهد غیربعثی باشد اما امریکایی ها قبول نمی کردند.»

درباره انحلال سازمان امنیت اما چلبی می گوید جزء افتخارات من است که این سازمان را که محل آشوب، فتنه، تجسس در زندگی خصوصی مردم و تا گردن آلوده به خون ملت عراق بود را منحل کردم.

پل بریمر، حاکم امریکایی عراق در خاطرات خود چلبی را مردی غیرقابل تحمل و سرسخت توصیف می کند و می گوید: «هر وقت او به اتاق من می آمد من حس خوبی نداشتم. می دانستم که آخرش کارمان به دعوا می کشد. در ابتدا با آرامش صحبت می کرد، اما رفته رفته صدایش بالا می رفت و کار به دعوا می کشید، اگر به خواسته اش نمی رسید اتاق را ترک نمی کرد. خواسته اش هم همیشه چیزی به نفع شیعیان بود.» (2)

جلال طالبانی می گوید: «پل بریمر همیشه از چلبی شکایت داشت. می گفت هر وقت به اتاق من می آید با من دعوا می کند. خواسته هایش بدون توجه به جوانب دیگر است. شکایت او را به مقامات کاخ سفید هم کرده ام. همیشه به او می گفتم احمد با بریمر تند نشو. کاری به کار او نداشته باش. اذیتت می کند، آزارت می دهد، علیه تو وارد عمل می شود. اما هیچ وقت گوش نمی کرد. می گفت او دارد ثروت عراق را بر باد می دهد. او می خواهد ثروت عراق را نابود کند. من تا آن جا که بتوانم نمی گذارم او چنین کاری کند.» (3)

احمد چلبی بامداد سه شنبه در اثر سکته قلبی در خواب در سن 71 سالگی درگذشت.

1- به نقل از کتاب صدام از این جا عبور کرد

2- گفت وگو با شبکه الحره

3- گفت وگو با شبکه العربیه

گفت وگوی اختصاصی دیپلماسی ایرانی با احمد چلبی را از این جا ببینید.