ماه سخت توافق هسته‌ای

نویسنده: مایکل آر. گردون

دیپلماسی ایرانی: تا مهلت نهایی برای دستیابی به توافقنامه جامع هسته ای با ایران تنها یک ماه باقی مانده است. در این حال، جان کری وزیر امور خارجه آمریکا از روز شنبه آخرین تلاش های خود را برای نتیجه گیری از مذاکرات آغاز و در هتلی در ژنو با محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران دیدار و گفتگو کرد. این دیدار، اولین دور از مذاکرات رده بالا پس از توافق بر سر چارچوب توافقنامه نهایی است که دوم ماه آوریل در لوزان سوئیس به دست آمد.

تا زمانی که هیات ایرانی ژنو را ترک نکردند، مشخص نبود که کری و شریف تا چه اندازه ای پیشرفت داشته اند. انتظار می رود مقاماتی در رده های پایین تر هفته آینده بار دیگر در وین دیدار کنند.

با توجه به این که مسائل مهمی هنوز حل نشده باقی مانده اند، تحلیلگران اکنون عقلانی بودن تعیین مهلت برای مذاکرات را زیر سوال می برند و می گویند این شیوه گفتگو با اعمال فشار بر آمریکا و شرکای این کشور در مذاکرات برای قائل شدن امتیازات، در نهایت به نفع ایران خواهد بود.

رابرت جی. آینهورن که تا سال 2013 یکی از اعضای هیات آمریکایی در گفتگوهای ایران بود در این باره تصریح کرد: «دستیابی به نتیجه تا پایان ماه ژوئن اقدام بزرگی است، به ویژه این که بخواهند مسائل فنی را به صورت جزء به جزء حل کنند تا از مشکلات در اجرا جلوگیری کرده باشند. برای مذاکره باید هر اندازه ای که لازم باشد وقت صرف کرد، حتی اگر این مسئله به معنای ادامه گفتگوها پس از مهلت 30 ژوئن باشد.»

گری سیمور یکی از مقام ارشد شورای امنیت ملی در زمینه تسلیحات کشتار جمعی در دوره اول ریاست جمهوری باراک اوباما نیز گفت مقامات آمریکایی باید برای مذاکره در سرتاسر تابستان آماده باشند. وی که یکی از اعضای گروه اتحاد علیه ایران هسته ای است، تصریح کرد: «از نظر تاکتیکی بهتر است که گفتگوها را (پس از مهلت تعیین شده) ادامه دهیم تا نشان دهیم برای دستیابی به توافق به هر قیمتی درمانده نیستیم.»

با این حال، کری همواره در مورد اهمیت مهلت ها سخن گفته و تصریح کرده است مهلت ها تنها راه برای ترغیب مقامات دو طرف به تصمیم گیری های دشوار مورد نیاز برای دستیابی به توافقنامه است. یک مقام وزارت خارجه آمریکا که خواست نامش فاش نشود، تصریح کرد: «اغلب در این گفتگوها مشاهده کردیم که مهلت ها مکانیزم های اجبار در اقدام بودند. ما باور داریم که می توانیم این گفتگوها را تا 30 ژوئن به نتیجه برسانیم.»

این مقام افزود کری بخش اعظم برنامه خود در ماه ژوئن را به این گفتگوها اختصاص داده است. ارنست جی. مونیز وزیر انرژی آمریکا که نقشی اساسی در مذاکرات در لوزان ایفا کرد، این مرتبه نیز برای تسریع گفتگوها و به درخواست کری با وی به ژنو سفر کرده است.

مسائل حل نشده در گفتگوها عبارتند از: نیاز به توافق بر سر تدابیر راستی آزمایی موثر، توافق بر سر برنامه ای برای لغو تحریم های اقتصادی اعمال شده علیه ایران و توافق بر سر این مسئله که ایران در زمینه تحقیق و توسعه با سانتریفیوژهای پیشرفته که برای غنی سازی اورانیوم استفاده می شدند، چه می کند. این مسائل هستند که نشان می دهند زمان پایان اجرای توافقنامه، برنامه هسته ای ایران در چه وضعیتی خواهد بود.

دولت اوباما اعلام کرده است توافقی که در نتیجه مذاکرات کنونی به دست می آید، گریز هسته ای ایران را از دو یا سه ماه کنونی به یک سال افزایش خواهد داد. (گریز هسته ای مدت زمانی است که تا تولید مواد هسته ای مورد نیاز برای ساخت یک بمب طول می کشد.) اما احتمال کاهش شدت تدابیر مورد نظر برای دستیابی به گریز هسته ای یک ساله پس از گذشت یک دهه از اجرای توافقنامه وجود دارد؛ با این حال، شرایط اجرای توافقنامه هنوز نامشخص است.

دیگر مسائل اساسی به چگونگی تایید این مسئله بستگی دارد که ایران به توافقنامه عمل و شک و تردیدها درباره تحقیقات پنهانی در مورد تسلیحات هسته ای را بر طرف کند. آیت الله علی خامنه ای رهبر معظم ایران پس از گفتگوهای لوزان تصریح کرد اجازه بازرسی از سایت های نظامی ایران و یا مصاحبه با دانشمندان هسته ای این کشور داده نخواهد شد.

این اظهارات نگرانی هایی را در مورد این مسئله به وجود آورد که شاید ایران از تفاهمات به دست آمده در گفتگوهای پیشین عقب می کشد. با این حال، بخشی از این نگرانی ها زمانی که عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه ایران اعلام کرد کشورش با «دسترسی مدیریت شده» موافق است، بر طرف شدند. وی روز شنبه اعلام کرد موافقت با مصاحبه با دانشمندان هسته ای به طور کلی غیرقابل مذاکره است.

کارشناسان بر این باورند که برای تضمین این که ایران فریبکاری نمی کند، به بازرسی در سطح گسترده نیاز است. آنها همچنین می گویند لازم است آژانس بین المللی انرژی اتمی برای حل مسائل باقی مانده در مورد اقدامات مشکوک ایران در زمینه طراحی تسلیحات هسته ای و آزمایشات اجزای تسلیحات یا به عبارت دیگر «ابعاد نظامی احتمالی»، با دانشمندان هسته ای گفتگو کند.

مقام وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرد دو طرف در لوزان در این زمینه پیشرفت هایی داشته و «فهرستی از افراد و اماکن قابل دسترسی» تهیه کرده اند، اما جزئیات کلیدی هنوز حل نشده است. این مقام گفت: «ما در مورد فهرست توافق نکردیم؛ اما توافق کردیم که طی روندی این فهرست را مورد بررسی قرار دهیم.»

منبع: بوستون گلوب / مترجم: طلا تسلیمی