فرصتی برای اجماع کشورهای اسلامی

دیپلماسی ایرانی: اجلاس وزرای خارجه سازمان همکاری اسلامی در حالی در کویت برگزار می شود که در این نشست موضوعات مهم و حساسی با توجه به نقش راهبردی جمهوری اسلامی در این سازمان مهم بین المللی با عنوان رویکرد مشترک برای تقویت همکاری ها و مقابله با تروریسم در دستور کار بوده و ریاست هیأت ایرانی در این اجلاس را دکتر ظریف وزیر امور خارجه کشورمان بر عهده خواهد داشت.

مباحث و برنامه های اجرایی

در این اجلاس گروه تماس وزرای خارجه سازمان همکاری اسلامی به مدت دو روز (27 و 28 می) مباحثی از جمله آخرین تحولات سومالی، حمایت از گام های توسعه ای و همکاریهای چند جانبه برای تعیین استراتژی فعال در مقابله با تروریسم، افراطی گری همراه با خشونت و اسلام هراسی را مورد بررسی قرار خواهد داد. در چارچوب برنامه عمل این نشست وزرای خارجه در کویت  در زمینه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، انسانی، علوم و فناوری و نیز مقابله با تروریسم و درگیری های فعلی در جهان اسلام تصمیم گیری خواهد شد. بحران یمن و نیز دستیابی به راه حلی برای تسریع در ارسال کمک های انسان دوستانه به مردم مظلوم و بی دفاع این کشور از مباحث مورد بحث این سفر خواهد بود. در اجلاس چهل و دوم وزرای خارجه بحث خطر گروه های تکفیری برای تمامی مظاهر جهان اسلام و از سویی مبارزه و برخورد با این گروه می تواند از مباحث مهم مورد بحث باشد. در این نشست  مقامات کشورهای عضو، مقاماتی از کشورها و سازمان های ناظر در این اجلاس حضور خواهند داشت .

نگاهی به پیشینه سازمان همکاری اسلامی    

سازمان همکاری اسلامی دومین سازمان بین المللی پس از سازمان ملل متحد با عضویت 57 کشور اسلامی در گستره بیش از چهار قاره جهان است.57  عضو سازمان کنفرانس اسلامی (OIC) در ۴ قاره جهان پراکنده اند. از جمله در قاره اروپا از آلبانی و از قاره آمریکا سورینام  عضو سازمان محسوب می شوند. دیگر اعضای سازمان از قاره آسیا یا آفریقا هستند. همچنین، اعضاء براساس نوعی تقسیم بندی رسمی، به سه گروه عرب، آفریقایی و آسیایی تعلق دارند. گروه عرب به ویژه کشورهای عرب عضو شورای همکاری خلیج فارس، کانون این سازمان به شمار می آیند. ایران از همان بدو تشکیل سازمان در سال 1969 به عنوان عضو رسمی این سازمان پذیرفته و علنا بعد از انقلاب اسلامی به عنوان عضو فعال، کارآمد و موثر ایفای نقش کرده است. سازمان همکاری اسلامی(Organization of the Islamic Cooperatin) (OIC) صدای جمعی جهان اسلام و تضمینی برای حفاظت و حمایت از منافع جهان اسلام در زمینه ترویج صلح بین المللی و هماهنگی میان افراد مختلف جهان است. نام این سازمان از زمان تاسیس در سال ۱۹۶۹ تا سال 2011 سازمان کنفرانس اسلامی بود. در سی و هشتمین اجلاس شورای وزیران امور خارجه این سازمان که 28 تا  30 ژوئن در شهر آستانه پایتخت قزاقستان برگزار شد نام سازمان کنفرانس اسلامی به سازمان همکاری اسلامی تغییر یافت و نشان آن نیز عوض شد.

سازمان کنفرانس اسلامی از زمان نخستین اجلاس سران در سال ۱۹۶۹ (رباط – مغرب) تاکنون 10 اجلاس در سطح سران و 34 اجلاس عادی در سطح وزیران خارجه برگزار کرده است. اجلاس وزیران خارجه، هر سال و اجلاس سران، هر سه سال یک بار، برگزار می شود. میزبانی هر کشور باید از سوی اجلاس رسمی مورد تأیید قرار گیرد. کشور میزبان برای یک دوره زمانی که تا برگزاری اجلاس بعدی به طول خواهد انجامید، ریاست سازمان را برعهده خواهد داشت. در اجلاس وزیران خارجه و سران، موارد موجود در دستور کار سازمان که شامل امور سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اداری و مالی است، مورد بررسی قرار می گیرد و تصمیمات سازمان درباره آنها طی قطعنامه هایی منتشر می شود. تعداد کل قطعنامه های اجلاس های عادی، بیش از ۱۰۰ مورد است. همچنین در پایان اجلاس سران یا وزیران خارجه، بیانیه ای مشتمل بر نکات اصلی طرح شده در اجلاس و خلاصه تصمیمات انتشار می یابد. اجلاس سران عالی ترین مرجع تصمیم گیری در سازمان است اما اجلاس وزیران خارجه، عملا مرکز عمده تصمیم گیری به شمار می آید.

اهداف سازمان

اهداف سازمان کنفرانس اسلامی هفت مورد است که به ترتیب زیر در منشور آن مشخص شده است:

۱ - ارتقاء همبستگی اسلامی میان کشورهای عضو

۲ - حمایت از همکاری میان کشورهای عضو در زمینه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، علمی و دیگر موارد اساسی و مشورت میان کشورهای عضو در سازمان های بین المللی

۳ - تلاش به منظور محو تبعیض نژادی و خاتمه بخشیدن به استعمار در تمام اشکال آن

۴ – در نظر گرفتن تدابیر لازم برای پشتیبانی از صلح و امنیت بین المللی مبتنی بر عدالت

۵ - هماهنگ کردن تلاش ها به منظور حفاظت از اماکن مقدس و آزادسازی آنها و پشتیبانی از مبارزه ملت فلسطین و کمک به این ملت به منظور بازپس گرفتن حقوق خود و آزاد کردن سرزمینش

۶ - پشتیبانی از مبارزه تمام ملل اسلامی در راه حفاظت از کرامت، استقلال و حقوق ملی شان

۷ - ایجاد جو به منظور ارتقاء همکاری و تفاهم میان کشورهای اسلامی و دیگر کشورها

آئین نامه ای نیز درمورد شیوه جریان امور و تصمیم گیری در جلسات رسمی سازمان تهیه شده است که تصمیم گیری در سازمان بر پایه آن صورت می گیرد. همچنین تصمیم گیری در سازمان، براساس رأی گیری اکثریت است اما در عمل، تصمیمات سازمان طی جلسات رسمی، با اجماع اتخاذ می شود.

ریشه های فکری سازمان کنفرانس اسلامی

گستره عضویت سازمان کنفرانس اسلامی عموما شامل کشورهایی است که از یک رشته وجوه مشترک یا نزدیکی های تاریخی، جغرافیایی، فرهنگی و... برخوردارند. محور رسمی تجمع آنها، نقطه اشتراکی است که در اعتقادات دینی دارند. تاریخ اسلامی نیز منبع الهام اندیشمندان مسلمان و مایه حرکت در میان نیروهای سیاسی جوامع اسلامی است. در واقع، بر مبنای مقایسه ای ساده میان اوضاع وخیم مسلمانان در عصر حاضر و اقتدار و عظمت آنان در طول نزدیک به ۱۳ قرن، نظری واحد در جوامع اسلامی پدید آمده است که علت ضعف کنونی کشورهای اسلامی را در تفرقه و پراکندگی آنها می داند و راه اساسی رهایی از نابسامانی های فعلی را در تمسک به «اتحاد اسلامی» و رشد فرایند «همبستگی اسلامی» می بیند. اعتقاد به «اتحاد» که از زمان ظهور اسلام در جزیرةالعرب به عنوان یک اندیشه بر جوامع اسلامی حاکم بود، از ارزش های سیاسی ریشه می گیرد که پایه ای دینی دارد. در واقع، قرآن کریم، یگانه راهنمای جاودانه مسلمانان، شامل اشارات و تصریحاتی است که ارزش های سیاسی خاص را در این زمینه منعکس می سازد.

تاریخچه تشکیل سازمان کنفرانس اسلامی

با شروع جنگ جهانی دوم، دوره پیگیری افکار پان اسلامیست که در آنها احیای خلاقیت اسلامی نیز مورد توجه بود، به پایان رسید و جهان اسلام، وارد دوره جدیدی از حیات سیاسی خود شد. واقعیات این دوره، اثرات عمیقی بر افکار سیاسی مسلمانان بر جای گذاشت. اهم این واقعیت ها عبارت بودند از:

• شکست مسلمانان در جنگ ۱۹۴۸ در فلسطین و تأسیس دولت صهیونیستی
• تأسیس کشور اسلامی پاکستان در بخش های مسلمان نشین هند
• آغاز عصر استعمارزدایی و استقلال تدریجی کشورهای اسلامی در منطقه
• ظهور ناسیونالیسم به عنوان یک نیروی مهم سیاسی

بر این اساس، نیروهای اسلام گرا در جهان اسلام خواهان تشکیل جبهه ای متحد از کشورهای اسلامی، در نظام موجود بین المللی بودند. حضور این نیرو، با تشکیل سازمان کنفرانس اسلامی، به نتیجه مشخص و ملموسی انجامید اما تلاش های معاصر جهت تحقق این هدف، به دهه ۱۹۵۰ بازمی گردد. تشکیل «کنفرانس عمومی اسلامی» که با کوشش مصر، عربستان و پاکستان در ۱۹۵۲ صورت پذیرفت، یکی از اولین اقدامات کشورهای اسلامی در این رابطه بود.

شکست ۱۹۶۷ میلادی اعراب از اسرائیل و نیز همزمان با آن، آتش سوزی در مسجدالاقصی (در ۲۱ اوت ۱۹۶۹)، زمینه را برای عملی ساختن طرح برپایی کنفرانس سران اسلامی فراهم ساخت و موجی از خشم و بدبینی نسبت به یهودیان در جهان اسلام پدید آورد. با برپایی این کنفرانس در رباط (مغرب) بود که این حرکت صورت عملی به خود گرفت. در پایان این کنفرانس، اعلامیه ای منتشر شد که در آن آمده بود «دولت ها و ملت های آنها مصمم اند هرگونه راه حلی درمورد مسئله فلسطین را که متضمن بازگشت قدس به وضع پیش از ژوئن ۱۹۶۷ نباشد، رد کنند» و نیز اجلاس های بعدی را تنظیم کردند که در اجلاس سوم وزیران خارجه که (مارس ۱۹۷۲) در جده برگزار شد، منشور سازمان مورد تصویب قرار گرفت و به این ترتیب سازمان کنفرانس اسلامی، رسما موجودیت یافت.

نقش و جایگاه مهم و موثر سازمان 

باید گفت بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایفای نقش و جایگاه ارزشمند ایران در معادلات فرا منطقه ای سازمان نمود عینی یافته و با نظر به اهتمام جدی جمهوری اسلامی ایران به موضوعات جهان اسلام در بسیاری از وقایع جهانی به خصوص مبارزه علیه  ظلم و جنایت و استبداد علیه مسلمانان نقش تعیین کننده در سازمان کنفرانس اسلامی ایفا کرد. جمهوری اسلامی ایران با توجه به نقش و حضور موثر خود در این سازمان و در کنار دیگر همسایگان و از سویی بازیگران فعال که رابطه دیرینه ای در روابط دو و چند جانبه داشته می تواند در آینده با توجه به ظرفیتهای بالا در تمامی حوزه ها از جمله در مناسبات بین المللی، روابط فرهنگی و اقتصادی، تغییرات سازمانی حادث شده و انتصاب دبیرکل جدید  همکاریهای انسجام یافته  و موثری بین اعضا محقق شود. سفر دبیرکل سازمان بلافاصله بعد از انتصاب به جمهوری اسلامی ایران نشان از روابط عمیق همکاری با این سازمان مهم بین المللی و از سویی اهمیت بازیگری ایران در معادلات منطقه ای ارزیابی می شود.