مسائل حل نشده تفاهم لوزان

نویسنده: رابرت آینهورن، عضو سابق تیم مذاکره کننده هسته ای آمریکا

دیپلماسی ایرانی: دولت اوباما بالاخره توانست باد موافق را در مسئله هسته ای ایران حس کند. مدت زمانی طولانی در مباحث عمومی تنها انتقادهای داخلی و خارجی شنیده می شد. در حالی که بسیاری از مسائل مورد مذاکره هنوز حل نشده بودند، دولت به نتیجه ای قاطع نرسیده بود که بخواهد از آن دفاع کند و از سوی دیگر نگران بود که انتشار عمومی زودهنگام جزئیات مذاکرات از دستیابی به راه حل جلوگیری کنند. اما اکنون که کشورهای 1+5 و ایران بر سر موضوعات کلیدی توافق نهایی به تفاهم رسیدند، رئیس جمهور و تیم وی شرایط بهتری برای مطرح کردن دستاوردهای خود از گذشته تا امروز به دست آوردند و به نظر می رسد از فرصت موجود بیشترین بهره را می برند.

آنها همچنین با پیشروی بر خلاف انتظار عمومی، از نظر سیاسی نیز در موقعیت بهتری قرار گرفتند. با فرا رسیدن روز 30 ماه مارس، مهلت دستیابی به توافق سیاسی و پایان یافتن این روز بدون هیچ نتیجه ملموسی برداشت عمومی این بود که طرفین مذاکره در زمینه های مهم به بن بست رسیده اند و نتوانستند به هدف خود برای تکمیل چارچوب سیاسی توافق که راهنمای مذاکرات برای دستیابی به توافق نهایی محسوب می شود، دست یابند. این پیش بینی ها سبب شد عمده افراد به این نتیجه برسند که مذاکرات پیشرفت چندانی نکرده و ارزش ادامه دادن نداشته باشد. اما گفتگوهای شبانه روزی در روزهای آخر نتایجی تاثیرگذار را به دنبال داشت. اگرچه در بیانیه قرائت شده توسط مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و ایران در روز 2 ماه آوریل به جزئیات مسائل حائز اهمیت حل نشده اشاره ای نشد، اما طبق فکت شیت آمریکا، در تفاهم به دست آمده در لوزان بیشتر از حد تصور به جزئیات پرداخته شده است.

آمریکا به اهدافش دست یافت

تفاهمات به دست آمده در لوزان حاکی از پیشروی قابل توجه تیم مذاکره کننده آمریکا در دستیابی به اهداف این کشور بود. یکی از اهداف اصلی آمریکا محدودسازی برنامه هسته ای ایران تا اندازه ای بود که گریز هسته ای این کشور از دو تا سه ماه به یک سال افزایش یابد. در ماه های آتی کارشناسان در داخل و خارج از دولت محاسبات خود را در زمینه مدت زمان گریز هسته ای آغاز خواهند کرد تا مطمئن شوند که آیا مذاکره کنندگان به هدف گریز هسته ای یک ساله دست یافته اند یا خیر.

یکی دیگر از اهداف آمریکا تدابیری برای شفاف سازی و نظارت بر فعالیت های ایران بود به گونه ای که در صورت تخلف ایران از توافق به دست آمده، ناظران بتوانند موارد و مکان های تخلف را تشخیص دهند. در این زمینه نیز تفاهم نامه لوزان زمینه های مثبت و امیدوار کننده ای را برای نظام تایید و تشخیص فراهم آورده است. یکی از موارد حائز اهمیت در تدابیر نظارتی نیز توافق بر سر مدت زمان طولانی اجرای آنهاست.

در حقیقت، یکی از شاخصه های منحصر به فرد تفاهم نامه لوزان این است که توافقنامه جامعی که بر مبنای آن به دست می آید زمان بندی های چندگانه دارد. برای محدودیت بر غنی سازی اورانیوم دوره ای 10 ساله، برای محدودیت های دیگر بر برنامه غنی سازی دوره ای 15 ساله و برای اجرای تدابیر نظارتی دوره ای 25 ساله در نظر گرفته شده است.

مسائلی که هنوز حل نشده اند

به رغم اینکه تفاهم نامه لوزان ورای انتظار عمومی بود، اما برخی سوال ها در آن بی جواب مانده اند. اگرچه ممکن است برخی مسائل حل شده، اما هنوز به طور علنی اعلام نشده باشند. اما شاید به طور کلی بتوان گفت بزرگترین مسئله حل نشده، زمان بندی لغو تحریم ها و به خصوص ارتباط میان اجرای توافقنامه از سوی ایران و تعلیق و لغو تحریم های آمریکا، اتحادیه اروپا و شورای امنیت سازمان ملل متحد است. برای ایرانی ها که خلاص شدن از تحریم های چندجانبه ای که اقتصاد این کشور را فلج کرده است در اولویت قرار دارد، مهم است که تحریم ها در کوتاه ترین زمان ممکن لغو شوند. اما برای آمریکا و شرکای دیگر این کشور در 1+5 حفظ اهرم فشار و لغو تحریم ها در مقابل متعهد ماندن ایران به توافقنامه حائز اهمیت است. دوئل آمریکا و ایران در زمینه تحریم ها و جایگاه کنونی آن حساسیت بالای مسئله و دشواری حل آن را در مدت زمان کوتاه باقی مانده تا مهلت دستیابی به توافق جامع نشان می دهد.

پیشرفت ها در لوزان زمان مناسبی را برای دستیابی به توافق نهایی فراهم کرده است

در روزهای پس از مذاکرات لوزان، بیشتر توجه ها به اختلافات موجود در اظهارات بیان شده در مورد توافق در آمریکا و ایران معطوف شد. جای تعجب نداشت که هر یک از طرفین به دنبال نشان دادن این مسئله بودند که در مذاکرات به اهداف خود دست یافته اند و از این رو، توجه عمومی را به مسائل مهم داخلی در تفاهم نامه جلب کردند. اما ارائه قرائت های مختلف مبنی بر تناقض توضیحات ارائه شده نیست و نباید اهمیت زیادی برای این مسئله قائل شد. طرفین مذاکره در روزهای نهایی گفتگوها در لوزان به رغم اینکه به شدت تحت فشار بودند، اما مذاکرات را از شکست نجات دادند و بر سر چارچوبی کامل به تفاهم رسیدند که زیرساخت های لازم را برای بررسی جزئیات توافقنامه جامع نهایی فراهم می آورد. اما همانطور که باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا نیز اعلام کرد، معامله دشواری پیش رو است و هنوز نمی توان موفقیت مذاکرات را تضمین کرد. با این حال، با توجه به تفاهم نامه لوزان مذاکره کنندگان لایق وقت و زمان کافی برای ادامه تلاش های خود هستند تا بتوانند دستیابی به توافقی قابل قبول را ممکن سازند.

منبع: بروکینگز / ترجمه و تخلیص: طلا تسلیمی