۷ سناریوی احتمالی درباره سرنوشت مذاکرات هسته‌ای

نویسنده: کوری شاک

دیپلماسی ایرانی: با نزدیک شدن مهلت 31 ماه مارس در مذاکرات هسته ای ایران، جان کری وزیر امور خارجه آمریکا سعی دارد خیلی سریع اختلاف نظرهای باقی مانده میان طرف ایران و مذاکره کنندگان 1+5 را برطرف کند. چندین نتیجه در خصوص دستیابی به توافق محتمل خواهد بود: ادامه روند کنونی «متوقف کردن برخی برنامه ها»، توافقنامه ای که به نظارت های بیشتر بر فعالیت (هسته ای) ایران منجر می شود و شماری از احتمالات در خصوص «حاصل نشدن توافق». اما دستیابی به توافق اگرچه به شدت بر روابط کنونی آمریکا در منطقه خاورمیانه تاثیر می گذارد، ولی دست کم چند نتیجه قابل توجه خواهد داشت.

سناریوی اول: توافق هسته ای که شرایط کنونی در آن تغییری نیابد

ایران همچنان به «توقف» در فعالیت های غنی سازی ادامه خواهد داد و گروه 1+5 نیز توافق خواهند کرد تا زمان ادامه گفتگوها تحریم جدیدی علیه ایران اعمال نکنند. اروپایی ها با اعلام اینکه هرگونه اقدام یکجانبه اقتصادی و یا نظامی آمریکا به اتحاد و ائتلاف موجود آسیب خواهد زد، این کشور را برای پذیرش این نتیجه تحت فشار خواهند گذاشت.

اما اسرائیل و کشورهای حاشیه خلیج فارس از چنین نتیجه ای حمایت نخواهند کرد و این مسئله به پیچیدگی روابط کنونی آمریکا با کشورهای متحد مخالف با مجهز شدن ایران به توان هسته ای منجر خواهد شد. کنگره به طور قطع لایحه اعمال تحریم های جدید علیه ایران را تصویب خواهد کرد. اگر ایران بتواند تعلیق محدود تحریم ها را که پیشتر بر سر آن توافق شده بود، تحمل کند و واشنگتن به حصول توافق اجرایی و یا توافق تحت تصویب شده از سوی کنگره مصمم باشد، آنگاه ایران فضای زیادی برای تولید تسلیحات به طور پنهانی خواهد داشت (ایران همواره هرگونه تلاش برای دستیابی به تسلیحات هسته ای را رد کرده است). چنین نتیجه ای یک پیروزی بزرگ برای ایران خواهد بود و می توان گفت احتمال دستیابی به آن بسیار زیاد است.

سناریوی دوم: توافق هسته ای با وجود چالش هایی برای نظارت (بر فعالیت های ایران)

یکی از بزرگترین نگرانی ها در مورد برنامه هسته ای ایران مسئله ای است که ایرانی ها عامل آن نبودند، بلکه اظهارات جامعه اطلاعاتی آمریکا این نگرانی را تشدید کرد. روسای پیشین آژانس اطلاعات ملی و سیا هر دو شهادت دادند که در صورتی که ایران قصد تولید تسلیحات هسته ای داشته باشد، آمریکا آگاه خواهد شد. اما چنین ادعایی به ویژه با توجه به اینکه هیچ یک از این سازمان ها در ابتدای امر نتوانسته بودند برنامه هسته ای ایران را شناسایی کند و در مورد عراق نیز مرتکب اشتباه شدند، ادعایی بی پایه و اساس به نظر می رسد.

کلید اصلی برای حمایت عمومی از هر توافقی، در نظر گرفتن قوانین نظارتی و بازرسی در آن است: اگر طبق توافقنامه حاصله امکان بازرسی بدون اطلاع رسانی گسترده از سایت های نامعلوم وجود داشته باشد، آنگاه چنین توافقی اطمینان لازم را از شناسایی تاسیسات جدید (هسته ای ایران) فراهم می کند. منظور این است که در چنین شرایطی، دور زدن توافق و تولید تسلیحات هسته ای بدون اینکه آمریکا متوجه آن شود، برای ایران دشوار خواهد بود. اگر ایران مشکلی با بازرسی های ناگهانی نداشته باشد و یا درخواست ها برای بازرسی را رد نکند، آنگاه آمریکا می تواند اظهارات ایران را در مورد اینکه تنها تاسیسات هسته ای در این کشور همان هایی هستند که آشکارا فعالیت می کنند، بپذیرد. در مقایسه با سانتریفیوژ، بازرسی مسئله مهمتری است. دستیابی به چنین توافقی پیروزی بزرگی برای آمریکا محسوب می شود، اما چندان محتمل نیست.

سناریوی سوم: عدم دستیابی به توافق و اعمال تحریم های بیشتر از سوی 1+5

با توجه به روابط کنونی آمریکا با روسیه، ترغیب این کشور، چین و شرکای اروپایی به اعمال تحریم های بیشتر علیه ایران دشوار خواهد بود. یک مرتبه دیگر، سنا با انتشار نامه توجه ها را از عدم تمایل ایران به عمل به مفاد توافقنامه لازم الاجرا، به ناهماهنگی در دستگاه اجرایی در آمریکا معطوف کرد.

اگر رئیس جمهور می توانست 1+5 را قانع کند که استفاده از نیروی نظامی تنها راه دستیابی به شرایط سیاسی مطلوب است، در آن صورت آنها تحریم ها را به جنگ ترجیح می دادند. چنین نتیجه ای مطلوب اما به ویژه با توجه به زیر سوال رفتن اعتبار آمریکا، تقریبا غیرممکن است.

سناریوی چهارم: عدم دستیابی به توافق و فرسایش تدریجی تحریم ها

در این سناریو، کنگره آمریکا اعمال تحریم های بیشتر علیه ایران را تصویب خواهد کرد که اقدام تاثیرگذاری نخواهد بود: بیشتر روابط تجاری میان ایران و آمریکا که قرار است طبق تحریم ها از بین برود، پیشتر وجود خارجی نداشته است. اروپایی ها، روس ها و چینی ها همه با اعمال تحریم های بیشتر از سوی آمریکا مخالف هستند و با توجه به سقوط جهانی بهای نفت خام، منافع اقتصادی کشورهای حاشیه خلیج فارس، ترکیه و چین در تجارت پنهان با ایران تامین می شود.

اروپایی ها در صورتی که بدانند گزینه نظامی روی میز نیست، به مشکلات داخلی خود اهمیت بیشتری می دهند. در این زمینه می توان به مسئله عراق در سال 2002 اشاره کرد که تحریم ها مشروعیت خود را کم و بیش از دست دادند. نتیجه احتمالی چندان مطلوب نخواهد بود مگر اینکه آمریکا بتواند در مورد تحریم ها خلاقانه تر بیاندیشد.

سناریوی پنجم: عدم دستیابی به توافق و اقدام یکجانبه نظامی اسرائیل

از تابستان گذشته تاکنون حزب الله در سوریه درگیر و ایران با جنگ علیه داعش در عراق مشغول است. اسرائیل مواضع دفاعی خود را تقویت کرده است و اکنون بهترین شرایط را برای حمله به ایران دارد. از سوی دیگر، اگر اسرائیل تصمیم بگیرد به ایران حمله کند دشمنان منطقه ای ایران احتمالا مخفیانه دست یاری به سوی اسرائیل دراز خواهند کرد. مشکلات داخلی آمریکا و درگیری های حزبی بر سر حمایت از اسرائیل نیز در نهایت آمریکا را به مداخله در جنگ وادار خواهد ساخت. اما کارشناسان نظامی آگاه بر این عقیده اند که اسرائیل (حتی در صورت حمله) توانایی تخریب زیرساخت های هسته ای ایران را نخواهد داشت. چنین نتیجه ای برای مذاکرات هم بد و هم غیرمحتمل است.

سناریوی ششم: عدم دستیابی به توافق و تشکیل ائتلاف منطقه ای (علیه ایران)

اوباما وقتی اعلام کرد از اتحاد مخالفان شکل گیری توافق متعجب شده است، منظورش یکصدا شدن سناتورهای جمهوری خواه با طیف تندرو در ایران بود. به نظر می رسد رئیس جمهور آمریکا توجهی به این مسئله ندارد که عدم اعتماد به سیاستگذاری های آمریکا در مقابل برنامه هسته ای ایران، شش کشور حاشیه خلیج فارس را به رغم اختلاف نظر بر سر مسائل مذهبی، متحد کرده است. حمله نظامی این کشورها به ایران در منطقه ناآرام خاورمیانه عواقب ناخوشایندی در پی خواهد داشت. ممکن است چنین نتیجه ای برای آمریکا بدون هزینه به نظر برسد، اما مهمترین مسئله این است که در این سناریو اعتبار آمریکا زیر سوال رفته است.

سناریوی هفتم:عدم دستیابی به توافق و اقدام یکجانبه آمریکا

رئیس جمهور آمریکا در مورد حمله به ایران صراحتا سخن بگوید یا نگوید، به هر حال این مسئله در بطن سیاست گذاری های وی وجود دارد. اما از سوی دیگر، رئیس جمهور جنگ عراق را که شرایطی مشابه با جنگ احتمالی با ایران خواهد داشت، جنگی احمقانه توصیف کرد. فاصله میان اظهارات رئیس جمهور با آنچه که متحدان و دشمنان آمریکا باور دارند بسیار زیاد است و شاید همین مسئله است که سبب می شود ایران تهدیدهای دولت آمریکا را پوشالی بداند. در حقیقت کاخ سفید همه توان خود را به کار می گیرد تا از این گزینه اجتناب کند.

در همین راستا، نامه سناتورهای جمهوری خواه به مقامات ایران گزینه های بیشتری پیش روی رئیس جمهور گذاشت: اوباما اکنون می تواند منتقدان داخلی را مسئول شکست مذاکرات با ایران بداند. اوباما همواره اعلام کرده است دستیابی ایران به تسلیحات هسته ای غیرقابل قبول است، اما احتمال حمله به تاسیسات هسته ای را به کلی رد کرده است. کاخ سفید میان تهدید به تحریم های بیشتر و اقدام نظامی درگیر است و با چنین شرایطی، هیچ گزینه ای غیر از دستیابی به توافق نخواهد داشت.

منبع: فارن پالسی / مترجم: طلا تسلیمی