ایران و آمریکا فقط دربارۀ برنامه هسته‌ای توافق می‌کنند

نویسندگان: الی لیک و جاش روگین

دیپلماسی ایرانی: هرگونه توافقی میان ایران و آمریکا، تنها توافقنامه کنترل تسلیحاتی خواهد بود و تحولات کنونی در خاورمیانه و شرایط سیاسی در ایران از موضوعات مذاکره در میان مقامات دو کشور محسوب نمی شوند.

در پی درز جزئیات بسته پیشنهادی مطرح شده در گفتگوهای اخیر در ژنو در روز دوشنبه، مقامات دولتی آمریکا در گفتگو با  بلومبرگ اعلام کردند هرگونه توافق نهایی و جامع میان تهران و واشنگتن تنها ابعاد فنی برنامه هسته ای ایران را در بر می گیرد و هیچ ارتباطی با اصلاحات در داخل این کشور نخواهد داشت.

ماری هارف سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا گفت: «چگونگی دستیابی به یک سال گریز هسته ای (ایجاد فاصله یک ساله تا دستیابی به بمب اتمی) و سد کردن چهار مسیر موجود برای ایران در دستیابی به مواد مورد نیاز برای تولید تسلیحات هسته ای، به طور قطع در هر توافق جامعی در نظر گرفته خواهند شد و اگر توافقی حاصل شود، این موارد هستند که می بایست در مورد آنها قضاوت شود، یعنی ابعاد فنی توافقنامه و نه هیچ چیز دیگری.»

هارف همچنین در پاسخ به این سوال که آیا دفاع وزارت امور خارجه آمریکا از حصول توافق مزیت های احتمالی آن را برای حسن روحانی رئیس جمهور ایران در مقابل تندروها در این کشور و در نتیجه کمک به ایجاد اصلاحات شامل می شود، گفت: «این واقعا تمسخرآمیز است.»

توافقی که در شرایط کنونی برای دستیابی به آن تلاش می شود، با برداشت عمومی از اظهارات باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا در سال 2009 و در زمان مطرح شدن مسئله تعامل با ایران، تفاوت های بسیاری دارد. اوباما در پیام تبریک خود برای نوروز، سال نو ایرانی، تصریح کرد خواسته وی این است که «جمهوری اسلامی ایران جایگاه حقیقی خود را در جامعه بین المللی بیابد».

در آن زمان، بسیاری از طرفداران تعامل با ایران بر این باور بودند که توافق هسته ای کلیدی برای میانه روی و اعتدال در ایران خواهد بود. اما چند ماه پس از پیام تبریک اوباما، دولت ایران بسیاری از عوامل ایجاد ناآرامی در دوران پس از انتخابات ریاست جمهوری را دستگیر کرد. دولت ایران همچنین در سال 2011 و در ناآرامی های سوریه، از بشار اسد رئیس جمهور این کشور در مقابل مخالفان دفاع کرد. طبق برخی ادعاها، ایران در سال کنونی نیز از گروه شیعه زیدی الحوثی که قدرت را در یمن در دست گرفته، حمایت کرده است. از سوی دیگر، ایران حامی شبه نظامیان شیعه در عراق محسوب می شود که در این کشور در مقابل گروه افراطی داعش مبارزه می کنند.

می توان گفت با توجه به پیشینه رفتارهای ایران، تمرکز اوباما بر مزایای منع گسترش سلاح های کشتار جمعی در توافق با ایران، قابل درک است. یک مقام ارشد دولت آمریکا در این خصوص گفت اقدامات و واکنش های کاخ سفید نشان دهنده «مصالحه و تعامل گسترده» با ایران نیست و آشکارا نشان می دهد که هرگونه توافقی با ایران نگرانی ها را در مورد سیاست های منطقه ای این کشور کاهش نمی دهد.

با این حال، بسیاری از متحدان کاخ سفید همچنان از توافق هسته ای با ایران دفاع می کنند. بسیاری از طرفداران توافق روز دوشنبه اعلام کردند یکی از مزایای توافق هسته ای این است که لغو مرحله ای تحریم ها علیه ایران با کاهش دشمنی ها میان ایران و آمریکا همراه خواهد بود و این مسئله به طیف میانه رو در ایران کمک می کند و طی چندین سال می تواند به اصلاحات در ایران بیانجامد.

این اظهارات دفاعی جدی از بسته پیشنهادی محسوب می شود که احتمالا با اعتراض و مخالفت های جمهوری خواهان و حتی برخی دموکرات ها مواجه خواهد شد. مخالفان بسته پیشنهادی احتمالا نگران این مسئله هستند که نمایندگان اوباما در مذاکرات با حفظ بخش عمده زیرساخت های هسته ای در ایران که به کاهش زمان گریز هسته ای منجر می شود و دستیابی به تسلیحات هسته ای را تسریع می بخشد، موافقت کنند.

جو سیرینسیونه رئیس صندوق پلاشرز و یکی از اعضای هیات مشاورین امنیت بین الملل وزارت امور خارجه آمریکا تصریح کرد: «ممکن است امیدوار باشید که رفتارهای دولت ایران در نتیجه این توافق تغییر یابد؛ اما هر کسی که بیش از پنج سال در زمینه امنیت ملی فعالیت کرده باشد می داند که هیچ تضمینی برای این مسئله وجود ندارد. اما از سوی دیگر، این احتمال وجود دارد که توافق به تضعیف طیف تندرو در ایران منجر شود و شرایط را برای پیشروی روحانی در زمینه اصلاحات اجتماعی که از آنها دم زده بود، افزایش دهد.»

صندوق پلاشرز (موسسه ای برای سرمایه گذاری، سازماندهی و ارائه برنامه هایی در راستای کاهش تهدید تسلیحات هسته ای در جهان) بودجه ای قابل توجه را در اختیار گروه های مدافع توافق هسته ای قرار داده است که بسیاری از آنها از متحدان حزب دموکرات محسوب می شوند. از جمله این گروه ها و سازمان ها، موسسه کنترل تسلیحات، شورای جهان قابل زندگی، مرکز پیشروی (پیشرفت) آمریکا، موسسه مطالعات سیاسی و گروه امور اسرائیل جی استریت هستند.

گری سیمور هماهنگ کننده کنترل تسلیحات و سلاح های کشتار جمعی در دوره اول ریاست جمهوری باراک اوباما، در این زمینه گفت در زمان فعالیت وی در دولت در خصوص تاثیرات توافق هسته ای بر ایجاد اصلاحات در ایران گفتگو شد. وی افزود: «طبق گفتگوها در آن زمان، حصول توافق هسته ای و لغو تحریم ها در نتیجه چنین توافقی همراه با کاهش فشارها علیه دولت ایران به نفع طیف میانه رو در این کشور خواهد بود؛ همچنین احتمالا ایران در مدت زمان توافق، به قدرت بالفعل در منطقه تبدیل خواهد شد و تمایل کمتری به تولید تسلیحات هسته ای خواهد داشت.» سیمور تصریح کرد هیچ تضمینی برای چنین تغییراتی در ایران وجود ندارد، اما مخاطره دستیابی ایران به سلاح هسته ای در نتیجه نبود توافق بیشتر از احتمال دستیابی به تسلیحات پس از حصول توافق است.

با توجه به جزئیات منتشر شده در روز دوشنبه در مورد گفتگوهای ژنو در خصوص احتمال محدود شدن توافق به 10 تا 15 سال، احتمال توافق بر سر فعال ماندن 6500 سانتریفیوژ و همچنین گفتگوها در مورد لغو برخی محدودیت های اعمال شده علیه برنامه هسته ای این کشور در سال های آخر توافق در صورتی که ایران به تعهداتش عمل نماید، تاییدی بر اظهارات گری سیمور محسوب می شود.

این موضع گیری جدید به نوعی فرسایش موضع گیری آمریکا در گذر زمان را نشان می دهد. هیلاری کلینتون وزیر امور خارجه پیشین در سال 2011 ایده موافقت با برخی فعالیت های غنی سازی را به عنوان امتیازی برای ایران مطرح کرد؛ در آن زمان بیشتر ناظران فکر می کردند هر توافقی با ایران، از بین بردن بیشتر زیرساخت های هسته ای این کشور را شامل خواهد شد.

نگرش هایی همچون اظهارات سیرینسیونه، به نوعی امتیازهایی را که آمریکا در میز مذاکرات قائل می شود، به یک مزیت بالقوه راهبردی تبدیل می نماید. اوباما از تلاش ها برای بهبود روابط با کوبا نیز به همین شیوه دفاع کرد: بهبود روابط میان دو کشور به آمریکا قدرت بیشتری برای پیشبرد دموکراسی در کوبا می دهد.

در دهه 1990 و زمانی که آمریکا و کره شمالی در زمینه محدود سازی برنامه هسته ای این کشور در مقابل تسهیل تحریم ها توافق کردند نیز همین شیوه فکری حاکم بود. اما کره شمالی به جاه طلبی های هسته ای خود ادامه داد.

با این حال به عقیده سیرینسیونه، ایران با کره شمالی متفاوت است به این دلیل که ملت این کشور روحیه انقلابی دارد و طیف های گوناگونی در جامعه این کشور هستند. همچنین طیف های تندرو و اصلاح طلب در ایران هر دو بر این باورند که توافق هسته ای با غرب می تواند مسیر را برای اصلاحات اجتماعی و سیاسی در کشور هموار سازد. وی افزود: «بیشتر ایرانی ها با رضایت و خرسندی از توافق هسته ای استقبال خواهند کرد، چرا که این توافق را آغازی برای اصلاحات می دانند.»

راد سنجابی مدیر عامل موسسه مستقل مرکز اسناد حقوق بشر ایران (در آمریکا) تصریح کرد لغو تحریم های بین المللی اعمال شده علیه ایران و کاهش تنش ها، از دیدگاه های حقوق بشر یک مزیت محسوب می شود. وی افزود: «چه کسی می داند دولت ایران در کوتاه مدت چه واکنشی نشان خواهد داد؟ چه کسی می داند امنیت توافق هسته ای و بهبود روابط با غرب چه تاثیری بر جامعه شهروندی داخل ایران خواهد داشت؟ هیچ مسئله ای به طور قطع مشخص نیست. تا زمانی که شرایط طبقه متوسط در ایران بهبود نیابد، نمی توان تغییرات عمده را در این کشور شاهد بود.»

در چنین شرایطی می توان اظهارات سنجابی را دفاعی بزرگ از بسته پیشنهادی توافق هسته ای دانست و مسئله حائز اهمیت این است که این اظهارات از سوی دولت آمریکا و برای توجیه امتیازهای قائل شده در میز مذاکرات مطرح نشدند.

منبع: بلومبرگ ویو / ترجمه و اقتباس: طلا تسلیمی