راه توافق هسته‌ای از افغانستان می‌گذرد

دیپلماسی ایرانی: بخش مطالعات خاورمیانه اندیشکده «ویلسون» در واشنگتن، ویژه نامه ای را با عنوان «بعد از مذاکرات ایران و 1+5» منتشر کرده است. 32 متخصص مسائل خاورمیانه و ایران در حوزه های روابط و امنیت بین المللی با طرح نقطه نظرات خود، به نوعی آینده بعد از مذاکرات را پیش بینی کرده اند که "دیپلماسی ایرانی" طی چند روز پیاپی آنها را منتشر می کند.

جان لیمبرت، آکادمی نیروی دریایی ایالات متحده امریکا (گروگان سابق سفارت آمریکا در تهران):

۳۵ سال است که ایران و امریکا تنها بر سر این توافق کردند که دیگری را شیطان مطلقی نشان دهند. با این حال در سال ۲۰۱۳ این دو کشور تصمیم گرفتند که به توافقی بر سر پرونده هسته ای برسند. هر دو طرف، در درون چارچوب 1+5 از کنایه ها و تعارف های بی نتیجه فرا تر رفته اند و دیدارهای خود را به نتیجه رساندند. واژگان جدیدی شنیده شد. وزرای خارجه امریکا و ایران، دیدارهای خود را مثمر ثمر و مثبت ارزیابی کردند، توصیفات جدیدی که بعد از ۱۹۷۹ بی سابقه بوده است. تغییراتی که در لحن آن ها اتفاق افتاده بود با شیوه تهدیدها و توهین های سابق بسیار متفاوت بود. هر آنچه در مذاکرات هسته ای اتفاق افتاد، امریکا و ایران هم اکنون در جایگاه جدیدی بسیار متفاوت از سال های سرد روابط ایستاده اند. هم اکنون حرفه ای گرایی جدیدی شکل گرفته است، نوعی توانایی فرارفتن از شعارهای توخالی که سال هاست مذاکرات را در سایه قرار داده است.

طعنه آمیز است که دو طرف همچنان بر حل مسئله هسته ای که تقریبا حل نشدنی توافق کردند. ایالات متحده امریکا تلاش های فوق العاده ای را بر حل مسائل حقوقی و تکنیکی مثل سانتریفیوژ ها، بازرسی ها و غنی سازی متمرکز کرده است. با این حال، طرف ایرانی، مسائل مختلفی پیش رو دارد: موقعیت و پرستیژ ملی که هدف دست نیافتنی و به غایت مهمی است. در مورد پرونده هسته ای یکی از سفرای باذکاوت امریکا به محمود احمدی نژاد گفته بود: «آنچه شما می خواهید را ما نمی توانیم به شما بدهیم، آنچه ما می خواهیم را شما نمی توانید بدهید.» با ۳۵ سال بی اعتمادی انباشت شده، باید بپذیریم که مسائل سیاسی و فنی بسیار به هم پیچیده شده اند و کار را برای بله گفتن از هر دو طرف سخت کرده است. باید حوزه های دیگر مثل مبارزه با گروه های تندرو یا مسئله افغانستان را مدنظر داشت. حوزه هایی که متضمن منافع و علایق مشترک و روشن هستند. هر زمانی که طرفین دریافتند توافق با یک دشمن قدیمی آسمان را به زمین نمی آورد، می توانیم به پرونده هسته ای با شانس بهتری از حصول توافق برگردیم.

کلیف کاپچان، رئیس بخش اوراسیا و ایران گروه اوراسیا:

سوال پیش پا افتاده و در عین حال مهمی است: آیا در هفت ماه آتی مذاکره کنندگان می توانند مسئله ای که سال هاست نتوانسته اند حل کنند را فیصله دهند؟ بله قیمت پایین نفت فشارهای بیشتری بر ایران خواهد آورد و باراک اوباما واقعا مایل است که میراثی از خود در سیاست خارجی به جا بگذارد. اما مسئله الان این است که واقعیت مهم و جدیدی مطرح شده است: اینکه هر دو طرف مذاکره کنندگان بهترین حرکات خود را در شطرنج وین انجام دادند و به نتیجه نهایی خیلی هم نزدیک نشدند. اندازه توانمندی غنی سازی ایران و سرعت رفع تحریم ها و شماری از مسائل دیگر هنوز حل نشده باقی مانده اند. اما رسیدن به توافق همچنان شدنی است. با وجودی که بنظر می رسد امروز ایران دیگر آن کشور ۲۳ نوامبر نیست. دو مسیر دیگر نیز تقریبا ممکن است.

برنامه اقدام مشترک خود می تواند تبدیل به توافق موقت در دراز مدت باشد. توافق نامه موقت موجب توقف برنامه هسته ای (که تا حدودی موجب رضایت اسرائیل است) و رفع تعدادی از تحریم ها شد. اگر هر دو طرف به مواد توافق شده بچسبند، ادامه برنامه اقدام مشترک به عنوان قسمتی از توافق شاید بهترین کاری است که می توانیم انجام دهیم. در شکل کنونی این توافق نامه نمی تواند دوام بیاورد چرا که ایران می تواند برنامه تحقیق و توسعه سانتریفیوژ ها را با وجود رفع بخشی از تحریم ها حفظ کند، برنامه ای که امریکا آن را نخواهد پذیرفت. با کمی جرح و تعدیل همین توافق موقت می تواند ادامه پیدا کند.

جایگزین این طرح، می تواند پیگیری دغدغه هایی باشد که درکنگره امریکا از آن بحث می شود. یک مصوبه جدید برای تحریم با توجه به زمینه ای که در کنگره وجود دارد می تواند نفت ایران را از بازار ها حذف کند و موجب اقدامات جدیدی باشد. جمهوری خواهان به ۱۳ رای دموکرات ها برای عبور از وتو نیاز دارند. این ممکن است به این شرط که مذاکرات همچنان ادامه پیدا کند. آن وقت است که ما به دردسر واقعی می افتیم. ائتلاف 1+5 می تواند صدای اعتراض روسیه و چین را هم در بیاورد که تحریم دیگر بس است. ایران می تواند از مذاکرات کنار بکشد. جامعه دانشگاهی باید تمرکز خود را بر تدوین راه های خلاقانه برای رسیدن به یک توافق نامه واقعی حفظ کند. ما باید حرکت کنیم و فکر کنیم که پویش های یک توافق محدود و پیامدهای یک نتیجه خطرناک چیست. اقداماتی که می تواند کنگره آن را دیکته کند.

انتشار اولیه: سه شنبه 25 آذر 1393 / انتشار مجدد: سه شنبه 2 دی 1393