ایران منتظر دریافت امتیازهای بیشتر است

دیپلماسی ایرانی: گزارش های منتشر شده با محتوای توافقی دست و دلبازانه با ایران در روزهای منتهی به مهلت پایانی مذاکرات 1+5 نگران کننده بودند به این معنا که جامعه بین المللی امتیازهای بیشتری به ایران داده است.

تصمیم ۲۴ نوامبر برای تمدید ۷ ماهه مذاکرات هسته ای 1+5 با ایران (سه تا چهار ماه برای چارچوب سیاسی و چندماه بیشتر برای فرمول بندی آن) تعجب برانگیز نبود، در واقع با وجود انتظارهای فراوان برای شنیدن اخباری خوش، پایان خوشایندی نبود. تمدید مذاکرات به رسیدن به توافق شتاب زده در روزهای پایانی ترجیح داده شد چرا که بدون شک توافقی شتاب زده منجر به اعطای امتیازات گسترده جامعه بین المللی به ایران می شد و در نهایت به امضای توافق هسته ای بسیار بد می انجامید. مذاکره کنندگان به دنبال دستیابی به امتیازهای این چنینی بودند اما کاملا مشخص است که عدم اعلام شکست مذاکرات به نفع همه طرف های شرکت کننده بوده است.

طرف های مذاکره کننده نتوانستند بر سر چارچوب چانه زنی ها یا هر موضوع دیگری به توافق واقعی برسند با این حال جان کری، وزیر خارجه امریکا تنها به گفتن چند جمله خلاصه مثل «دستاوردهای اساسی و واقعی» و «ایده های جدید» اکتفا کرد و تاکید کرد که بر سر مهم ترین چالش های حل نشده ای که پیش تر غیرقابل حل می رسیدند، پیشرفت هایی بدست آمد. اما به هیچ وسیله ای هم نمی توان از این اظهارات دفاع کرد.

برای بررسی پیامدهای تصمیم تمدید مذاکرات، روشن کردن ماهیت و سابقه توافق موقت مهم است چرا که مواد این توافق تمدیدی در ماه های آتی پیش روی ماست. روایت 1+5 نشان از رسیدن به موفقیتی بزرگ در زیر سایه توافق موقت دارد. متوقف کردن برنامه هسته ای ایران و حتی عقب راندن آن از بعضی جنبه ها بسیار مورد تحسین قرار گرفته است. پایبندی ایران به مواد این توافق از دیگر دستاوردهای مورد توجه بوده است. چنین خوانشی از توافق برنامه اقدام مشترک به موضع امریکا در مذاکرات کمک می کند و باید آن را با هر قیمتی حفظ کرد.

اما خوانش کلی برنامه اقدام مشترک نشان می دهد که این توافق منجر به توانمندی ایران برای حرکت به سمت فعالیت های تحقیق و توسعه و تولید بیشتر سانتریفیوژ شده است وعملا مسئله حذف یا اکسید کردن ذخایر اورانیوم غنی شده ۲۰ درصدی را که محور اصلی توافق موقت بود، جبران کرده است. هر دو سطح فعالیت های مرتبط با سرعت غنی سازی در توافق موقت مورد توجه قرار گرفته است: فعالیت هایی که مرتبط با تبدیل شدن ایران به قدرت نظامی اتمی است، متوقف شده است اما فعالیت های مرتبط با تحقیق و توسعه مورد توجه قرار گرفته است و حتی مشروعیت نیز پیدا کرده است.

توافق موقت هیچ وقت به ذخایر گسترده ایران از اورانیوم غنی شده با درصد پایین توجهی نکرده است. پروژه ای که هم اکنون اگر روند غنی سازی تا سطوح نظامی ادامه پیدا کند یا مثلا اگر پروژه سیستم های پرتابی موشک های بالستیک دور برد بدون هیچ مانعی ادامه پیدا کند، می تواند منجر به ساخت شش یا هفت تجهیزات اتمی شود؛ در مجموع ایران این اطمینان را پیدا کرده است که برنامه اقدام مشترک نمی تواند دستاوردهای ایران در سناریو احتمالی اتمی شدن را به شکست بکشاند و از این رو پایبندی ایران به این توافق موقت اصلا تعجبی ندارد. ایران امتیازهای محدودی به 1+5 واگذار کرده و از گشایش اقتصادی منتفع شده، وضعیتی که با دریافت ۷۰۰ میلیون دلار ماهانه باز هم با تمدید توافق ادامه پیدا خواهد کرد.

مسئله ساز ترین موضوع قرارداد موقت عدم توجه به فعالیت های نظامی ایران است، فعالیت هایی که مورد توجه و بازرسی های موازی آژانس بین المللی انرژی اتمی بوده است.

در طول سال ۲۰۱۴ ایران به همه پرسش های جدی سازمان بین المللی انرژی اتمی (حتی بدون توجه به مهلت ۲۵ آگوست برای پاسخگویی) جواب روشنی نداده است. پیامد ادامه چارچوب قرارداد موقت این است که ایران در واقع هزینه خاصی نمی پردازد، حتی نقض ان. پی. تی. دلیل اصلی فشار جامعه بین المللی بر ایران برای روشن کردن همه مسائل در کنار پیشبرد مذاکرات کنونی است. جان کری نیز با ترسیم تصویری مثبت از پایبندی ایران به مقررات بین المللی و تعهداتش در اظهارات اخیر خود بعد از مذاکرات هیچ توجهی به این مسائل نکرد.

تصویر کلی از آنچه در طی ده ماه گذشته مذاکرات اتفاق افتاده است به ویژه بررسی تغییرات احتمالی در مواضع اساسی طرفین بسیار مهم است. مهم ترین حدس ما این است که هیچ چیز اساسی تغییر نکرده است و بنابراین تنها راه پر کردن شکاف ها میان منافع واگرایانه، فشار برای اعطای امتیازهای سنگین است. چالش جامعه بین المللی همان استفاده از اهرم تحریم های اقتصادی برای برگرداندن ایران به مسیر امن مورد نظر بوده است، اما واقعیت در ماه های اخیر این بوده است که مسیر اعطای امتیاز ها از 1+5 به سمت ایران بوده است و نه برعکس.

ایران موضع سرسختانه بدون تغییری گرفته است. در واقع اینطور بیان شده و نشان داده شده است که ایران بر سر خطوط قرمز مورد نظر رهبری به هیچ وجه نه مذاکره، نه تغییر و نه حتی مذاکره می کند. ایران بیشتر ترجیح داده است تا از حفظ احترام سخن بگوید و از تقاضاهای غیرواقعی جامعه بین المللی شکایت کند. به سختی می توان حتی یک مسئله را پیدا کرد که اراده جدی برای مصالحه جهت تعدیل موضع سخت ایران وجود داشته باشد. به محض اینکه 1+5 شروع به عقبگرد از مطالبات اولیه خودش کرد، ایران آشکارا منتظر شنیدن بهترین پیشنهاد ممکن بود.

بعد از ماه ها مذاکره منتظر وقوع چه چیزی هستیم که تا حالا اتفاق نیافتاده است؟ بهترین پیشنهاد 1+5 هنوز مطرح نشده است اما ایران بدون شک منتظر دریافت امتیازهای بیشتری از سوی 1+5 است. به موازات ادامه توافق موقت بنظر می رسد ایران زمان کافی در اختیار دارد. مگر اینکه تحریم های بیشتری تصویب شود که نطق اخیر کری آشکارا نشان داد دولت اوباما کاملا با آن مخالف است که در آن صورت شانسی برای توافق خوب باقی نخواهد ماند. دولت اوباما ظاهرا می خواهد به همین وضعیت بلبشو ادامه بدهد تا شاید اتفاق غیرمترقبه ای بیافتد و امریکا را از فشار تصمیم گیری های سخت برهاند.

در این میان اسرائیل چه می کند؟ نتانیاهو رضایت خود را از تمدید توافق موقت در مقایسه با توافق بد اعلام کرده است. او ابراز امیدواری کرده است که فشار بر ایران به عنوان تنها راه حل آوردن ایران به سر میز مذاکره ادامه پیدا کند. البته هر توافقی هم که با ایران در چند ماه آینده اتفاق بیافتد از نظر نتانیاهو توافق خوبی نیست چرا که متضمن اعطای امتیازهایی به ایران است و این برداشت هنوز در مورد ایران معتبر است که این کشور در آستانه اتمی شدن یا حداقل زمان ممکن برای تبدیل شدن به قدرت اتمی قرار دارد. شاید بتوان واکنش نتانیاهو را تسکین اصلی در مقابل فضای تنفسی بیشتر دید که کار را برای تصمیم گیری های دشوار سخت تر کرده است. نتانیاهو هم همانند اوباما در امتناع جدی از اخذ چنین تصمیم گیری هایی است.

یک سال بعد از گفت و گوهای مداوم و انعطاف های دیپلماتیک تهران شانس دیگری برای یک موفقیت دیپلماتیک بوجود آمده است. چشم های خیره به واقعیت های سخت است که با توجه به ارزیابی های روشن، تصمیمات سخت لازم را بگیرند. گزارش هایی که از مذاکرات 1+5 به بیرون درز می کرد نگران کننده بود. این گزارش ها گویای امتیازهای فراوان جامعه بین الملل به ایران بود. این امتیاز ها چیست؟ آیا نقطه شروع جدیدی برای دور بعدی مذاکرات در ماه های پیش رو بوجود آمده است؟

اگر واقعا توافق هایی بر سر میز مذاکره بدست آمده و طرف ها در آستانه رسیدن به یک توافق هستند پس چرا این توافق اعلام نشده است؟ و چرا باید هفت ماه دیگر این مذاکرات ادامه داشته باشد. فرض کنیم که هنوز تا رسیدن به یک توافق فاصله دارند، چرا دولت اوباما در مقابل تحریم های بیشتر و سختگیری های شدید تر مقاومت نشان می دهد؟ در حالی که کارایی چنین سیاستی برای ما اثبات شده است. چرا 1+5 مصمم به اعطای امتیازهای بیشتر در مقابل ایرانی است که مواضع غیرقابل تغییری دارد؟ این موضوع چیز مشکوکی در داستان مذاکرات (شاید تمدید آن) را روشن می کند.

منبع: نشنال اینترست/ مترجم: فرنگیس بیات