زمان در مذاکرات هسته‌ای به نفع آمریکاست

* نویسنده: گئورگی دی. کوبلنتز

دیپلماسی ایرانی: مذاکرات هسته ای 1+5 با ایران هفت ماه دیگر تمدید شد. شکست دو طرف در رسیدن به یک توافق نهایی موجب بروز نگرانی هایی شده است و احتمال حل پرونده هسته ای ایران را به شکل صلح آمیز کمرنگ می کند. تمدید مذاکرات خبر خوبی است ولی در عین حال این احتمال هم مطرح است که دو طرف قادر به رسیدن به توافقی جامعه در ۲۰۱۵ خواهند بود. سه دلیل وجود دارد که نشان می دهد چرا زمان در این مذاکرات به نفع امریکاست.

کنگره

تصاحب کنگره توسط جمهوری خواهان در انتخابات میان دوره ای واقعا به تقویت موضع دولت اوباما در مذاکرات هسته ای با ایران منجر شد. در ۱۳ نوامبر سناتورهای جمهوری خواه تلاش بی فرجامی کردند تا تحریم های جدیدی را علیه ایران به تصویب برسانند و به کنگره نیز حق وتویی را در مورد توافق هسته ای به ایران بدهند. موفقیت حزب جمهوری خواه در انتخابات میان دوره ای به این معناست که پس از آنکه همه سناتورهای کنگره 114 در ژانویه ۲۰۱۵ قسم خوردند، احتمال زیادی برای تصویب چنین طرحی در سنا وجود دارد. طرحی که پیش از این در مجلس نمایندگان به تصویب رسیده است. وندی شرمن معاون وزیر خارجه که ریاست هیات مذاکره کننده امریکا را برعهده دارد معتقد است که تنها راهی که دولت اوباما بتواند زیر بار تحریم های جدید نرود یا حتی زمینه رفع آن را فراهم بیاورد، این است که ایران محدودیت های شدید تر و راستی آزمایی های سرزده ای را در برنامهٔ هسته ای اش بپذیرد. وزیر خارجه ایران که سالیان زیادی در امریکا تحصیل و کار کرده به اندازه کافی با نظام سیاسی امریکا آشنا هست که بداند این یک بلوف یا بازی ساده نقش پلیس خوب - پلیس بد نیست.

نفت

با توجه به وضعیت ضعیف اقتصادی ایران، خروج ساده از مذاکرات یا تمدید نامحدود آن انتخاب مناسبی نیست. از سال ۲۰۱۲ ایران مشمول تحریم های شدید اقتصادی و مالی بوده است که توانایی ایران برای تولید و صادرات نفت به عنوان منبع اصلی درآمدهای دولت را محدود کرده است. طبق گزارش بخش تحقیقات کنگره، تحریم ها ۶۰ درصد فروش نفت ایران را از 2.5 میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۱ و اخذ درآمد ۱۰۰ میلیارد دلار در همین سال، به ۳۵ میلیارد دلار در ۲۰۱۳ کاهش داده است. از دست دادن درآمدهای نفتی و محدودیت ارتباطی با سیستم بانکی بین المللی باعث شد تا سهم بین المللی اقتصاد ایران تا ۵ درصد در ۲۰۱۳ کوچک بشود. مشکلات اقتصادی ایران با افت قیمت نفت از صد دلار به هشتاد دلار که پایین ترین میزان ثبت شده از ۲۰۱۰ بوده است، بدتر هم شده است. در نتیجه، حسن روحانی رئیس جمهوری ایران ماه گذشته تایید کرد که درآمدهای نفتی ایران تا میزان ۳۰ درصد کاهش پیدا کرده است. آژانس اطلاعات انرژی امریکا برآورد کرده است که قیمت های نفتی همچنان در ۲۰۱۵ پایین خواهد بود. جلسه ۲۷ نوامبر سال جاری سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) برای ایران کلیدی خواهد بود. اگر همانطور که انتظار می رود عربستان سعودی با کاهش تولید برای افزایش قیمت مخالفت کند، ایران بدون حصول یک توافق هسته ای برای رفع تحریم ها با وضعیت اقتصادی نه چندان خوشایندی روبرو خواهد بود. برای روحانی که انتخابش به ریاست جمهوری تا میزان زیادی مدیون برنامه اصلاحات اقتصادی اش است، امضای قطعی یک توافق هسته ای برای بقای سیاسی او حیاتی است. 

عراق

زمانی که دولت اسلامی عراق و شام (داعش) در تابستان گذشته عراق را مورد هجوم خود قرار داد، ارتش عراق بطور کلی در مقابل آن ها مقاومتی نکرد و عملا امریکا و ایران با دشمن مشترکی روبرو شدند. با این حال ایران در مقایسه با امریکا در تامین نیرو، پهباد، هواپیما و بسیج شیعیان به مراتب در موقعیت بهتری برای حمایت از دولت عراق بود. وابستگی به همکاری با ایران برای مقابله با داعش بسیاری را به این هراس انداخت که ایران از موقعیت برای تحمیل عبارات نرم تر در توافق هسته ای بهره خواهد برد. در حالی که همچنان فاصله زیادی تا برقراری ثبات در عراق داریم، این توافق بهتر از شرایط تابستان است چرا که اهمیت مشارکت ایران در جنگ علیه داعش همانند تابستان نیست و کم شده است. حمله های هوایی به فرماندهی امریکا علیه مواضع داعش در عراق و سوریه پیشرفت های چشمگیری داشته است. مهم تر اینکه، امریکا در مسیر دو برابر کردن نیروهای مستقر در عراق قرار دارد و طرح آموزش و تجهیز نیروهای عراقی را گسترش داده است. با وجودی که نیروهای عراقی از ارتش منظم، شبه نظامیان شیعی، پیشمرگه های کرد و قبایل سنی تشکیل شده است، به اندازه کافی برای اثربخشی حملات هوایی، نیروی هوایی امریکا موثر و قدرتمند نیستند. دقیقا هفته پیش بود که نیروهای دولتی و شبه نظامیان توانستند شهر استراتژیک بیجی بزرگترین مرکز درآمدهای پالایش نفت عراق را از داعش باز پس بگیرند.

نزدیکی به وجود آمده میان این سه عنصر، اهرم بیشتری را به دست دولت اوباما برای امضای توافقی قوی تر و پایدار تر با ایران می دهد. توافقی که کمی پیش از این تقریبا غیرممکن بود. البته تاثیر متغیر های غیرهسته ای بر نتیجه مذاکرات ایران و 1+5 نشان می دهد که چقدر رسیدن به یک توافق برای هر دو طرف مشکل است. اگر هر کدام از این عناصر محو یا کم اهمیت بشود، مذاکرات محکوم به شکست است بدون توجه به اینکه دو طرف تا چه زمانی مصمم به ادامه مذاکرات باشند. رهبری جمهوری خواه سنا می تواند تصمیم بگیرد که اجرای توافق 1+5 با ایران را بدون توجه به ارزش آن برای ناکام گذاشتن اوباما در کسب موفقیت های سیاست خارجی مسدود کند. قیمت نفت می تواند بطور غیرقابل پیش بینی اگر تولید نفت توسط یکی از تولیدکنندگان به دلایل طبیعی یا غیر مترقبه ای کاهش پیدا کند، چند برابر شود. وخامت اوضاع در عراق مثل فروپاشی ارتش عراق یا مثلا حمله موفقیت آمیز داعش به بغداد، می تواند مجددا موجب احیا نفوذ ایران در عراق بشود. امریکا و سایر مذاکره کنندگان در 1+5 با ایران می توانند هوشمندانه از این زمان برای تغییر محاسبات ایران درباره هزینه - فایده موافقت با محدودیت های قابل بررسی در برنامه هسته ای صرفا صلح آمیزش استفاده کنند.

منبع: نشنال اینترست/ مترجم: فرنگیس بیات