آشتی مصلحت آمیز عربستان با قطر

دیپلماسی ایرانی: وزیر خارجه عمان اعلام کرد که مشکلات و اختلافات میان کشورهای شورای همکاری با قطر کاملاً حل شده است. این خبر در حالی انتشار می یابد که پیش از برگزاری نشست شورای همکاری های خلیج فارس، زمزمه های تعلیق عضویت قطر مطرح شده بود. کشوری که از سوی  کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، به دلیل حمایت از اخوان المسلمین به بی ثبات کردن منطقه متهم شده بود. کشورهای عربستان سعودی، امارات و بحرین، قطر را به حمایت از جنبش های اسلامگرای نزدیک به اخوان المسلمین در دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس و پناه دادن به آنان از دیگر کشورهای عربی متهم کرده بودند. اما به نظر می رسید  تلاش کشورهای منطقه خلیج فارس در زمینه دستیابی به موضعی مشترک در مقابل گروهک تروریستی داعش، احتمال این که اختلاف نظر میان این کشورها به همکاری معناداری در زمینه مقابله با داعش منتهی شود، قبال تامل بود. از این رو برخی بر این باورند که حل شدن اختلاف کشورهایی مانند عربستان، کویت و امارات با قطر، بیشتر به مساله داعش و خطری که آن گروه کشورهای حاشیه خلیج فارس را تهدید می کند، مربوط می شود. هرچند که گمانه دیگری مبنی بر جلوگیری از فروپاشی شورا با جدایی قطر مطرح شده است. بنابراظهارات کارشناسان اگر قطر از عضویت این شورا خارج شود، این اقدام به مثابه گامی نخست در راستای از هم پاشیدگی اتحاد در بین کشورهای عضو این شورا تلقی خواهد شد، این خروج قطر که دومین کشور عضو این شورا بوده است به مثابه آغاز فروپاشی شورای همکاری کشورهای عرب حوزه خلیج فارس خواهد بود، مساله ای که مدتی است صورت گرفته و هم اکنون هم این کشورها درمیان یکدیگر با اختلاف نظرهای شدید و تندی همراه شده است. در این رابطه با حسین نوش آبادی سفیر سابق ایران در عمان گفت وگو کرده ایم که در ادامه می خوانید:

حمایت های قطر از اخوان شد که عربستان شروطی را برای ادامه عضویت قطر در شورای همکاری خلیج فارس مطرح و در عین حال اعلام کند در صورتی که قطر آنها را نپذیرد، روابط کشورهای شورای همکاری خلیج فارس با این کشور قطع خواهد شد. اما در نشست اخیر اعلام شد که تمامی اختلافات با قطر حل شده است. آیا قطر در مقابل شروط عربستان کوتاه آمده است؟

برای شورای همکاری خلیج فارس، عدول نکردن اعضا سیاست ها و تمکین به فلسفه وجودی آن حائز اهمیت است. این شورا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و بر اساس پروژه ایران هراسی و نگرانی ای که عمدتا از طرف کشورهای غربی به کشورهای جنوبی ایران مبنی بر صدرو انقلاب القا می شد، به وجود آمد. بر این اساس تشکیل شورای همکاری های خلیج فارس به منظور هماهنگی کلی کشورهای عرب و حمایت از یکدیگر در مواقع بحرانی و همچنین بحث پیرامون مسایل اقتصادی و امنیتی مورد توجه قرار گرفت و در این راستا اعضا نیز در حوزه های اقتصادی و امنیتی تفاهم نامه ها و قراردادهایی را به امضا رساندند. طبیعی است که اعضا درصدد این خواهند بود که این شورا بر اساس اهداف تعیین شده، آسیب نبیند و عضوی نیز بلند پروازی نداشته باشند.  از این رو سعی می کنند که فضا را کنترل کرده و نگذارند عضوی از سیاست های کلی شورا فاصله بگیرد. از طرفی برخی کشورها نیز خود را پدرخوانده این شورا می دانند و از اینکه عضوی نسبت به آنها زاویه پیدا کند، ناراحت می شوند. در این میان کشوری که زمزمه جدایی آن بر اساس برخی رفتارها و اقداماتش با کشورهای دیگر و ارتباطات فرامنطقه ای به گوش می رسید، قطر بود. این کشور خود را حامی جریان ها و نهضت های انقلابی مانند اخوان و حماس می داند و در این راستا ارتباطاتی با سران این گروه ها برقرار کرده است. رفتار قطر در تعارض با سیاست های شورای همکاری خلیج فارس است؛ به همین خاطر دیگر اعضا این نوع رفتارها را تحمل نمی کنند. به خصوص کشورهایی که شرایط متفاوت تری داشته و نگران ادامه و توسعه فعالیت های جنبش های آزادی بخش و اسلامی در منطقه هستند. آنها بر این باورند که ممکن است اقدامات این گروه ها دامنشان را بگیرد. زیرا بسیاری از این حکومت ها، نظام های استبدادی هستند. از طرفی قطری ها حرکت های فرامنطقه ای و بین المللی خود را در انزوای شورای همکاری خلیج فارس می پذیرند. این مساله برای کشورهایی مانند عربستان، کویت، امارات خوشایند نیست. در این میان برخی کشورها سیاست متوازنی را در پیش گرفته و سعی کرده اند بر مدار اعتدال و میانه حرکت کنند. کشوری مانند عمان همواره به عنوان یک واسط و میانجی عمل کرده تا اختلافات حل شود. با این حال اتفاقات روی داده از اختلافات درون تشکیلاتی شورا کم نمی کند. زیرا برخی دولت ها تنها به خاطر برخی مصلحت ها نسبت به رفتارهای پدرسالارانه کشورهایی مانند عربستان اعتراض نمی کنند، اما زمانی که قدرت پیدا کنند، آنها نیز ساز مخالف می زنند. این دسته از کشورها به این نتیجه رسیدند که پروژه ایران هراسی و صدور انقلاب مبتنی بر واقعیت نیست. ایران کشوری با ثبات بوده و رفتاری غیر منطقی در قبال همسایگان خود بروز نداده است. این اختلافات زمانی ممکن است برطرف شود که تغییراتی در اساسنامه یا دستورالعمل اهداف شورا به وجود بیاید. اینکه گفته شده اختلافات با قطر حل شده، تنها یک سرپوش است. اعزام نماینده قطر به یمن نیز به این دلیل نیست که گفته شود، اختلافات وجود ندارد، بلکه می خواهند در مقطع زمانی کنونی، اختلافات توسعه نیابد. با این حال ذات قطری ها این است که کار خودشان را دنبال کنند و سعی می کنند به عنوان یک قدرت منطقه ای خود را نشان دهند و در حوزه مسایل اقتصادی، سیاسی و امنیتی فعال شوند.

تا چه حد کنار گذاشتن اختلافات یا بحث سرپوش گذاشتن بر اختلافات متاثر از حوادث منطقه ای به خصوص اوضاع عراق و مساله داعش است؟

کشورهای منطقه به خصوص عربستان تصور نمی کردند که دامن زدن به اختلافات مذهبی به وسیله گروهی مانند داعش، روزی به گونه ای وارد عمل شود که دیگر نه اهل تسنن را قبول داشته باشد و نه شیعه را. داعش یک گروه تروریستی با تفکرات تکفیری است که اعتقادی به مبانی دینی ندارد. زمانی کشورهایی مانند عربستان از این که از جریان های معارض در سوریه و عراق به منظور تامین منافع خود حمایت کنند، خرسند بودند. اما اکنون با اقداماتی که داعش انجام می دهد، به ماهیت خطرناک این گروه پی برده اند و اگر بخواهند سکوت کنند، آتش این گروه دامن خودشان را خواهد گرفت. از این رو داعش بهانه ای خواهد بود تا بار دیگر این کشورها با هم متحد شوند. درواقع داعش زنگ خطری برای وحدت مجدد کشورهای خلیج فارس شده است. از این رو ممکن است کشورها اختلافات خود را در شورای همکاری خلیج فارس مدتی کنار بگذارند تا جریان داعش را مدیریت کنند.

تا چه این امکان وجود دارد که عربستان مواضع ضد اخوانی خود در قبال قطر را تعدیل کرده باشد؟

عربستان هم به دنبال دامن زدن به این مساله نیست.  برای عربستان و دیگر کشورها فاصله گرفتن یکی از اعضای موثر شورا، گران تمام می شود.  آنها نگران فروپاشی شورای همکاری های خلیج فارس هستند. قطر کشوری است که در عرصه بین الملل فعال تر عمل کرده و سعی کرده تعاملات بهتری نسبت به سایر کشورهای عربی با دیگران داشته باشد. جدا شدن قطر از شورای همکاری خلیج فارس برای کشوری مانند عربستان قابل پذیرش نیست. از این رو تمام سعی خود را برای جلوگیری از این اتفاق، به کار می گیرد و حتی ممکن است در این راستا امتیازهایی به قطر داده و در برخی مواقع نسبت به مواضع خود کوتاه بیاید. زیرا با جدایی یک عضو ممکن است دیگر اعضا نیز آسیب ببینند و مقدمه ای برای فروپاشی و جدایی دیگران باشد. به طور حتم عربستان خودش را نسبت به دستیابی به یک تفاهم قانع کرده است. از طرفی قطر هم با توجه به شرایط کنونی که می تواند از شورای همکاری های خلیج فارس بهره ببرد، چندان تمایلی به جدایی ندارد. شاید برای قطر جدا شدن از شورای همکاری خلیج فارس زود باشد. هرچند بستر جدایی را فراهم کرده است اما اگر زمانی به طور قطع به این نتیجه برسد که با جدایی از این شورا منافعش بهتر تامین می شود، این کار را خواهد کرد. هنوز به این درجه از اطمینان برای جدایی نرسیده است. بنابراین قطر در حال حاضر از تنش ها استقبال نمی کند و ترجیح می دهد تا حدودی مواضعش را تعدیل کند. عربستان هم برای جلوگیری از آسیب و جدایی، سعی می کند خود را هماهنگ تر کرده و فشار کمتری بر قطر وارد کند. البته به نظر می آید که این شورا رو به افول است. اوج اتفاق، وفاق، وحدت و هماهنگی اعضای شورای همکاری های خلیج فارس چند سال گذشته بود. 

انتشار اولیه: دوشنبه 10 شهریور 1393 / باز انتشار : شنبه 15 شهریور 1393