در مذاکره با ایران مراقب روس‌ها باشید

دیپلماسی ایرانی: تعیین میزان غنی سازی برنامه هسته ای ایران تبدیل به نقطه اختلاف مذاکرات ایران و 1+5 شده است که انتظار می رود در ماه آینده ادامه داشته باشد. با این حال میزان این برنامه غنی سازی تا حد زیادی به توافقنامه نوشته نشده میان تهران و مسکو برای تامین سوخت راکتورهای ساخت روسیه ایران در درازمدت دارد: یک راکتور 1000 مگاواتی در حال حاضر از سال 2012 در بوشهر مشغول کار است و قرار است در صورتی که مذاکرات میان ایران و روسیه موفقیت آمیز باشد 2 راکتور دیگر در همین مکان ساخته شود.

تصمیم به ساخت چندین راکتور در سایت بوشهر اساسا مطابق با اقدامات کلی در صنعت هسته ای است. تهران برای توجیه برنامه جنجالی غنی سازی خود به این نکته اشاره می کند که قصد دارد در میان مدت از اورانیوم غنی سازی شده بومی در راکتورهای خود استفاده کند.

ایران تاکنون قریب به 9 تن اورانیوم با درصد غنی سازی پایین ذخیره کرده است؛ این میزان یک سوم مقدار لازم برای یک سال مصرف راکتورهایی شبیه راکتور بوشهر است که در این فرایند حدود 40 هزار سو (SWU) مصرف می شود. در صورتی که ایران ظرفیت سالیانه 10 هزار سویی خود که پاسخگوی سانتریفیو‍ژهای نسل اول این کشور باشد را حفظ کند، بیش از 8 سال زمان لازم است تا این کشور اورانیوم با درصد غنی سازی پایین برای استفاده یک سال در راکتورهایی مانند راکتور بوشهر را تولید کند. این یعنی سال 2022، که قرارداد فعلی روسیه برای تحویل سوخت اولین راکتور نیروگاه بوشهر به پایان می رسد. همچنین در بهترین تخمین زمانی در همین سال دو راکتور جدید دیگر با بار اولیه جهت اجرایی شدن سوخت گیری می شوند.

با این حال استفاده از چنین ذخیره اورانیوم بومی برای بوشهر نیازمند این است که از ابتدا با استانداردهای روسی مطابقت داشته باشد. این موضوع تا مادامی که ایران به دانش مورد نیازش دست پیدا کند، نیازمند موافقت روسیه و مشارکت فعالانه  آنها است. این مشارکت می تواند در ابتدا به صورت ساخت سوخت در روسیه با استفاده از اورانیورام غنی سازی شده در ایران باشد. در مرحله دوم روس ها می توانند به ایرانی ها در ساخت و عملیاتی کردن یک کارخانه تولید سوخت هسته ای در خاک این کشور کمک کنند. این کار مانند استفاده از سوخت ساخته شده در ایران در راکتور بوشهر نیازمند موافقت و همکاری روسهاست.

سوخت راکتورهای عملیاتی نیروگاه بوشهر در سال 2022 در اصل از کجا تامین خواهند شد؟ از آنجاییکه این کار منافع وسیع اقتصادی برای روسها به همراه خواهد داشت، مسکو تمایل دارد که این راکتورها با سوخت روسی بچرخند. اما ایرانی می خواهند حداقل در نسل اول راکتورهایشان سوخت ایرانی در جریان باشد و این می تواند توجیه آنها برای گسترش تاسیسات غنی سازی انها باشد. (باید به خاطر بیاورید که ایران با توجه به شرایط برنامه اقدام مشترک باید نشان دهد که ظرفیت غنی سازی آنها متناسب با "نیازهای عملی" این کشور باشد.) در نتیجه روسیه در صورتی که می خواهد دو راکتور جدید دیگر به ایران بفروشد باید حداقل پاسخگوی بخشی از انتظارات ایرانی ها باشد.

در این چارچوب، یک توافق محتمل می تواند به این صورت باشد که به عنوان مثال تولید سوخت راکتور اول را در اختیار ایرانی ها قرار دهیم و نگهداری از دو راکتور دیگر را به روس ها بسپاریم. چنین فرمول مشابهی به ایرانی ها اجازه می دهد که حدود یک سوم یا یک چهارم سوخت مورد نیاز برای سه راکتور را تولید کنند در حالی که روس ها مسئولیت مابقی را در اختیار خود دارند. این کار ایران را وادار به دستیابی به ظرفیت غنی سازی سالیانه حدود 90 تا 120 هزار سو تا سال 2022 می کند. علاوه بر این نیاز ایران برای راکتور تحقیقاتی هم کل ظرفیت لازم سالیانه این کشور را به 100 تا 130 هزار سو می رساند.

این رقم تا حدودی کمتر از 190 هزار سویی که توسط مقامات ایران عنوان شده است؛ با این حال این اختلاف را می توان با محاسبات دیگری برطرف کرد. با توجه به اینکه تولید اورانیوم با درصد غنای بالا برای یک موتور احتراق هسته ای که از روش انفجار در داخل بهره می برد به بیش از 5 هزار سو نیاز ندارد در نتیجه ظرفیت سالانه بیش از 100 هزار سو دیگر در چارچوب قوانین منع اشاعه نمی گنجد.

البته روسیه می تواند از اجازه دادن به ایران برای تولید حتی بخشی از سوخت بوشهر امتناع کند. این کار به شدت به سود امریکایی ها و اروپاییانی خواهد بود که ایران را از توسعه ظرفیت قابل توجه غنی سازی محروم کردند. اما مسکو با انجام این کار احتمالا باید از فرصت امضای قرارداد ساخت و عملیاتی سازی دو راکتور دیگر بوشهر چشم پوشی  کند که این کار ضرر زیادی را متوجه صنعت هسته ای این کشور خواهد کرد.

از سوی دیگر در صورتی که روسیه برای همکاری با ایران در فرایند تولید سوخت نیروگاه بوشهر اعلام آمادگی کرده بود، این می توانست به اندازه کافی دیدگاه تهران درباره "نیازهای عملی" را نیز راستی آزمایی کند. در این حالت، برای قدرت های غربی دشوار خوهد بود که تهران را متقاعد کنند که ظرفیت غنی سازی خود را به چند هزار سانتریفیوژ نسل اول محدود کند که پاسخگوی ظرفیت 4 تا 6 هزار سویی خواهد بود.

به هر حال باید با این واقعیت روبرو شد که منافع روسیه و غرب بر سر موضوع ظرفیت غنی سازی ایران با هم متفاوت است. در صورتی که امریکایی ها و اروپایی ها می خواهد که 1+5 را متحد نگه دارند باید ملاحظات روسیه در مذاکرات تجاری دو طرفه با ایران را هم مد نظر قرار دهند. شاید مهمتر از همه چیز این نکته باشد که این قدرت ها باید از دخالت سایر مسائل مانند سوریه و اوکراین در مذاکرات خودداری کنند.

منبع: لوبلاگ/ نویسنده: فرانسوا نیکولو

انتشار اولیه: یکشنبه 19 مرداد 1393 / انتشار مجدد: 26 مرداد 1393