آزمون ظریف در دستگاه دیپلماسی

دیپلماسی ایرانی: جهان به ویژه منطقه یورآسیا این روزها شاهد تحولات و رویدادهای بدیع ، خطرناک ، بسیار سریع ، و غیر متعارف می باشد که تعدادی از این حوادث از جمله قدرت نمایی ناگهانی داعش در خاورمیانه ، ادامه بحران اکراین ، زدن هواپیمای مسافربری مالزی در آسمان اکراین در کنار مذاکرات گروه 1+5 با کشورمان و انتخابات در افغانستان خصوصا  تجاوز ددمنشانه ارتش صهیونیستی به مردم مظلوم غزه و کشتار صدها زن و کودک بی گناه می توانند نقش عمده ای در تغییر جغرافیای سیاسی آسیا و اروپا و ژئوپلیتیک منطقه ایفا کند و حفظ منافع ملی و مصون ماندن از گذر عوارض منفی و تاثیرات مخرب و زیانبار این حوادث نیازمن هوشیاری ، چابکی ، سرعت عمل و دقت نظر کافی با بهره گیری از ظرفیت های همه جانبه کشور در عرصه داخلی و خارجی است.

یک سال از حضور مثمر ثمر و مغتنم ظریف در دستگاه دیپلماسی به عنوان متولی اصلی اجرای فرایند سیاست خارجی می گذرد و دیدگاه های مختلفی در مورد عملکرد وزارت امور خارجه در این دوره وجود دارد که با توجه به مولفه های مهم هر نوع ارزیابی از قبیل سلبی و ایجابی ، درونی و بیرونی ، نیمه پر لیوان یا نیمه خالی و ارزیابی کاملا حرفه ای و بی طرفانه شاهد ارائه نظرات گسترده و متنوعی در این خصوص هستیم.

با عنایت به  تعریف جامع از سیاست خارجی که آنرا مسئله اجتناب ناپذیر زندگی اجتماعی با فراگیری عمیق و گسترده دانسته و فرایندی با ویژگی های ذیل ارزیابی می کند:

الف: با اهداف مشخص سیاسی ، امنیتی ، اقتصادی ، فرهنگی و احترام بر مبنای پیچیدگی ، قدمت و علمی  و سیستماتیک  در تعامل با عوامل بیرونی وابسته

ب: توانایی کشور در رسیدن به نتایج مطلوب

ج:توسعه یک راهبرد مفید و اجرای آن

د:ارزیابی و کنترل راهبرد ها ی

در عین حال ابزار کار سیاست خارجی ، دیپلماسی و یا همان برنامه فعالیت های جمهوری اسلامی ایران در برابر دیگر کشورها برای رسیدن به اهداف منافع ملی وتامین امنیت با توجه به ظهور بازیگران جدید در عرصه بین المللی و تغییرات اساسی در نظام جهانی و روابط بین کشورها و نقش ویژه ای . تی . سی در حیات سیاسی ، اقتصادی ، فرهنگی و اجتماعی کشورها است . بنابر این در ارزیابی عملکرد رئیس دستگاه دیپلماسی چند سوال اساسی ذیل وجود دارد که نیم نگاهی به پاسخ های مختصر می تواند راه گشا باشد:

1-آیا وزارت امور خارجه در خروج کشور از روند افزایش فشارهای بین المللی و رکود و اتخاذ رویکردی پویا توامان با تعامل مبنتی بر اصل احترام متقابل و عدم مداخله در امور داخلی بر اساس قوانین و کنوانسیون های بین المللی  موفق بوده است؟

2- میزان موفقیت در ارائه ایران  و فرهنگ و تمدن کشورمان به عنوان یکی از تمدن های بزرگ و اصیل بر مبنای ارزش های اسلامی چقدر است؟

3-تا چه میزان از همه عناصر و عوامل موثر به ویژه دیپلماسی عمومی در سیاست خارجی در یک رویکرد همگرا برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی بهره گیری شده است؟

4- و سوال مهم تر اینکه دستگاه دیپلماسی در هر دو حوزه قدرت نرم و سخت در دفاع از منافع ایران و تامین امنیت بطور اعم و حفظ شان و جایگاه ایرانیان در دیگر کشورها به طور اخص به چه درجه ای از موفقیت رسیده است؟

پس از پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری و اعلام الویت های داخلی و خارجی دولت تدبیر و امید بحث های گوناگونی در مورد ترکیب کابینه و به ویژه وزرای کلیدی از جمله وزیر امورخارجه در کشور مطرح که در نهایت محمد جواد ظریف با کسب رای بالای مجلس شورای اسلامی این مسئولیت خطیر را در شرایط کاملا ویژه که مقام معظم رهبری آنرا پیچ بزرگ تاریخی نامیدند بر عهده گرفت. از همان ابتدا دکتر ظریف با اتخاذ رویکرد های اعتدالی خود ، پرهیز از افراط و تفریط  و انتخاب تیم همکارانش با حداقل تغییر در مدیریت عالیه وزارت امور خارجه با تمرکز اساسی و تمام عیار  بر موضوع برنامه هسته ای صلح آمیز کشورمان و عزم جدی در احیای هویت دستگاه دیپلماسی نشان داد که به عشق و لقای وزارت نیامده است و تلاش دارد با صراحت و قاطعیت ، تدبیر و برنامه ماهرانه ، دقیق و فراگیر، دوئلی را با تاریخ به محک گذاشته و نام خود را در زمره تاریخ سازان این مرز و بوم ثبت نماید گرچه بعضی از مخالفان وی با بدبینی نسبت به باختن به تاریخ به جای ساختن آن هشدار می دهند، ولی شواهد میدانی و ارزیابی عمومی داخلی و خارجی نوید بخش وجه تاریخ سازی می باشد و مهم اینکه مردم کشورمان در نمره دادن به عملکرد یک ساله وزرای کابینه بیشترین نمره را به ظریف داده و در نشست های بین الملل میزان درخواست هیت های خارجی برای دیدار و ملاقات با وزیر خارجه کشورمان بسیار چشمگیر می باشد که نمونه آن بیش از 50 درخواست در اجلاس غیر تعهد در الجزایر بود.

محمد جواد ظریف که از همان ابتدای کار مسئولیت هماهنگی و مدیریت مذاکرات هسته ای را نیز از طرف رئیس محترم جمهوری پذیرفت ، خوب می دانست که فقط این بعد از مسئولیت مهم را قبلا شخصیت های مهمی چون حسن روحانی ، علی لاریجانی و سعید جلیلی برعهده داشته و مذاکرات در مرحله ای بسیار سخت و تعیین کننده به ایشان واگذار و انصافا خیلی خوب توانست با برنامه ای واقعی ، عینی و مدبرانه ، اقدام جسورانه ای را در حاشیه اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد طراحی و اجرا کند که  گفتگوی تلفنی بی سابقه روسای جمهور ایران و امریکا ، فتح باب مهمی در تغییر روند و رویکرد ها در مذاکرات 1+5 با کشورمان محسوب شد و ادامه این روند تاکنون منتج به پیشرفت در مذاکرات و زمینه سازی برای تفاهم شده است و مهمتر اینکه روند اقدامات تشدیدی در تحریم کشورمان و تصویب قطعنامه های جدید متوقف شده و سد ظالمانه تحریم ها نیز ترک برداشت.

البته برخی از منتقدین بر این باورند که  توجه و تمرکز بیش از حد دکتر ظریف بر موضوع هسته ای تا حدودی موجب مغفول ماندن دیگر حوزه های سیاست خارجی  و امو ر داخلی وزارت امور خارجه شده است. واقعیت این است که در دیگر بخش های سیاست خارجی ظرفیت کشور بسیار بالاست و هرمقدار هم استفاده شود باز جا برای کار و تلاش بیشتر وجود دارد واما در  بخش درون سازمانی ، انتظار و امید  کارشناسان حرفه ای و دلسوز که از تحرکات سیاسی و حزبی فارغ بوده و صرفا به منافع ملی می اندیشند به ورود جدی رئیس دستگاه دیپلماسی به موضوعات مهم تحول  داری ، چابک سازی و شایسته سالاری و تقویت فضای رقابتی درون دستگاهی همراه با ارتقاء انگیزه و بهره وری و توجه بیشتر به امور رفاهی و تامین نیازهای کارمندان می باشد که به یقین این موضوعات مورد مداقه و عنایت ویژه دکتر ظریف بوده و به محض فراغت ازمذاکرات هسته ای شاهد تحول چشمگیر خواهیم بود. بر کسی پوشیده نیست که با توجه به در حاشیه قرار گرفتن وزارت امورخارجه در سال های نه چندان دور و کمرنگ شدن نقش و عملکرد آن در سیاست خارجی این دستگاه دچار رنج روزمرگی شده و خروج از آن نیازمند تدابیر شایسته و زمان کافی است،  در عین حال که اختلاف چشمگیر دریافتی داخل و خارج و محدود شدن ماموریت ها ، شرایط را بر گروهی که چندین سال در داخل بوده اند سخت کرده است. حتما محمد جواد ظریف با توجه به تاکیدات ریاست محترم جمهور در الویت بندی بر این باورند که یک توافق دیرهنگام در موضوع هسته ای ضمن تحمیل هزینه های بیشتر بر کشور و پیچیده تر نمودن روند مذاکرات حکم شعر زیبای شهریار را خواهد داشت:

آمدی جانم بقربانت ولی حالا چرا            بی وفا حالا که من افتاده ام از پا چرا

وزیر امورخارجه کشورمان که از حمایت قوی مردمی و مقامات داخلی و به ویژه مقام معظم رهبری برخوردار بوده و در مقایسه با اسلاف خود بیشترین مقبولیت را در نزد رئیس کشور دارد ،  با بهره گیری از تجربه حرفه ای و روحیه اعتقادی و سعه صدر اهداف بلندی را در نظر گرفته و بی اعتنا به برخی تهاجمات و اتهامات ، حرکتی روبه جلو را دنبال می کند و سعی دارد قواعد بازی یادگرفته را بهتر از هر فرد دیگری در دیپلماسی خارجی اجرا کند و بی جهت نیست که  در این دوره توانسته است روند دیپلماتیک کشور را از رکود ، اقدامات چند وجهی و موازی برحذر داشته و تحول چشمگیری را در روابط با کشور های تاثیرگذار در سیاست خارجی کشورمان به ویژه روابط با همسایگان از جمله منطقه خلیج فارس ، آسیای میانه و قفقاز ، آسیای دور ، و دیگر مناطق از جمله افریقا و اروپا و امریکای جنوبی در یک مدار بالندگی  ایجاد نماید که سفرهای انجام شده بین تهران و دیگر پایتخت ها و حضور چشمگیر مقامات عالیرتبه کشورمان در نشست ها و مجامع بین المللی موید خوبی بر این امر است.

جمع بندی : واقعیت این است که میزان توقعات در عرصه داخلی و خارجی از دکتر ظریف بسیار زیاد است امری که ریشه در ارزیابی و شناخت مردم و مقامات جمهوری اسلامی ایران  و دیگر کشورها از وی داشته و روحیه و عملکرد یک ساله ایشان نیز موجب روند تصاعدی این توقعات نیز شده است. اکنون همزمان با برگزاری اولین اجلاس سراسری سفرا و روسای نمایندگی کشورمان در خارج در دوره دولت تدبیر و امید بنظر می رسد تاکید و جلب نظر دست اندرکارن دیپلماسی رسمی به موارد ذیل می تواند کشور عزیزمان را در رسیدن به اهداف سیاست خارجی و ارتقاء نقش و جایگاه ایران اسلامی و ایرانیان درخارج و نزد افکار عمومی جهانیان و کمک به روند توسعه اقتصادی و علمی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران موثر باشد:

الف : اهتمام جدی به نقش و اهمیت دیپلماسی عمومی با همه ابزارهای آن به ویژه سمن ها و رسانه ها در کنار دیپلماسی رسمی با هدف ارائه تصویر واقعی از کشورمان و انزوای کامل ایران هراسی

ب:در الویت قرار دادن استفاده از تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات (ای . تی .سی ) در تمامی زمینه ها

ج:توجه جدی به ارائه خدمات آسان و روان کنسولی و دفاع از حقوق و جایگاه ایرانیان در سراسر گیتی با توجه به حضور حداقل سه میلیون ایرانی در خارج با بیش از یکهزار میلیارد دلار سرمایه.

د: کمک به افزایش صادرات غیرنفتی و به ویژه تسهیل صدور خدمات فنی و مهندسی و اعزام نیروی متخصص به خارج و مغتنم شمردن فرصت های نمایشگاهی خارج و داخل و همایش های اقتصادی و بازرگانی

ه: اراده جدی در افزایش جذب توریسم در همه ابعاد آن به ویژه توریسم درمانی

و: تقویت روند همگرایی در بین دستگاه ها  و عوامل دست اندرکار سیاست خارجی به ویژه دست اندرکاران حوزه فرهنگ و بهره گیری اصولی از دیپلماسی فرهنگی در معرفی تمدن ایرانی.

ت:تعریف نو  و بازیابی نقش و جایگاه محافل علمی ، دانشگاهی ، مطالعاتی  و آکادمیک در روابط با دیگر کشورها

ح:عنایت کافی به دو مقوله بسیار مهم انرژی و ترانزیت با توجه به منابع طبیعی کشورمان و جایگاه جغرافیایی

بهرحال در یک ارزیابی کلی و حرفه ای و بیطرفانه و در نظر گرفتن عزم و اراده رئیس دستگاه دیپلماسی در تامین رضایت عمومی و رضایت خود و تامین نیازهای حیاتی مردم کشورمان ، می توان به عملکرد دکتر ظریف در وزارت امورخارجه  نمره درجه - آ- داده  ، شاید 18 به بالا شایسته باشد و با توجه به نتایج حاصله از تلاش های ایشان و اتخاذ رویکرد استوار ، شفاف همراه با  ارتباط نزدیک با مردم و عنایت کافی  به افکار عمومی داخلی و خارجی مبتنی بر سه اصل عزت ، حکمت و مصلحت وحسب  تقسیم بندی علمی مدیران در هفت گروه معروف فرصت طلب ، سیاست پیشه ، کارشناس ، نتیجه گرا ، فردگرا ، استراتژیست و کیمیاگر ، بکار بردن ویژگی مدیر استراتژیست می تواند بیش از هر عنوان دیگری درخور شان و تلاش وافر وزیرامورخارجه کشورمان باشد و ختم کلام اینکه دکتر ظریف با نیتی صادقانه ، خالص و اعتقادی راسخ ، سرمایه انسانی و حرفه ای  خود را در اختیار نظام اسلامی قرار داده و حتما با دعای خیر مردم ، برکت کافی و وافی نیز از سوی خالق هستی  به کمک ایشان خواهد آمد.

این جهان کوه است فعل ما ندا

سوی ما آید نداها را صدا

انتشار اولیه: یکشنبه 19 مرداد 1393 / انتشار مجدد: 26 مرداد 1393