رویکرد آمریکا به ایران ژئوپلیتیک است

گفت وگوی امید هسته ای با ابراهیم متقی پیرامون مذاکرات هسته ای از منظر گفتمان های اجتماعی و بازی برد-برد در ادبیات سیاست خارجی و تعامل دوگانه ظریف – صالحی در مذاکرات هسته ای، پیش رفت که متن آن را در ذیل می خوانید: 

آیا می توان بین گفتمان های اجتماعی و سیاست خارجی کشورها ارتباطی ارگانیک یافت؟ گفتمان های اجتماعی در ایران تا چه میزان در پیشبرد مذاکرات هسته ای تاثبر گذارند؟

سیاست خارجی در حوزه کنش دولت قرار دارد بنابراین ارتباطی با جامعه و نظام اجتماعی ندارد وقتی صحبت از ارتباط ارگانیک می شود به معنای آن است که حکومت بتواند سیاستهای خود را در فضای اجتماعی موجه جلوه دهد به عبارت بهتر ارتباط ارگانیک جامعه و حکومت به معنای مشروعیت یابی حکومت برای اجرای سیاست های کلان محسوب می شود . بنابراین سیاست خارجی موفق آن است که بتواند زمینه هایی را به وجود بیاورد که جامعه ایران احساس کند نتایج حاصل از مذاکرات 1+5 برای موقعیت اقتصادی، اجتماعی و امنیتی آنان از مطلوبیت لازم برخوردار است.

بازی برد-برد در ادبیات سیاست خارجی چه مفهومی دارد آیا این مفهوم مورد اشاره در ادبیات روابط بین الملل در مذاکرات هسته ای ایران با 1+5 تبلور یافته است؟

بازی برد - برد بر اساس معادلات نظام بین الملل و تعاملات قدرت در این محیط شکل می گیرد، بنابراین ممکن است یک بازیگر در این محیط به نتایج حداکثری و یک بازیگر به نتایج حداقلی برسند. در چنین شرایطی مهمترین مسئله این است که منافع دو بازیگر در وضعیت متوازن و یا هم جهت در محیط بین الملل حرکت کنند. آنچه که در ارتباط با مذاکرات هسته ای ایران و 1+5 منعکس شده است نشان دهنده این مطلب است که امتیازاتی که ایران داده است بیش از امتیازاتی است که به دست آورده اگر تحریم های اقتصادی که علیه ایران اعمال شده انعکاس فعالیت هسته ای است، حالا که فعالیت غنی سازی 20%  ایران در فردو متوقف شده، و همکاری کامل با آژانس صورت می پذیرد، با در صورت برداشته شدن تحریم ها می توان به متوازن شدن معادلات خوشبین شد. از آنجایی که بخش قابل توجهی از تحریم ها وجود دارد بنابراین می توانیم به این نتیجه برسیم که در مذاکرات ایران و 1+5 جلوه هایی از سیاست های هم جهت ایران و 1+5 شکل گرفته اما منافع ناشی از مذاکرات هنوز متوازن نبوده و باید اصل توازن میان طرفین در مذاکره در آینده نه چندان دور برقرار شود. توازن به معنای آن است که در الگوی روابط متقابل سود متقابل بین بازیگران بستری برای پایداری روابط و تعاملات ایجاد کند.

اخیرا وال استریت ژورنال خبری در مورد کانال دو طرفه مذاکرات میان ایران و ایالات متحده کار کرد به نظر شما رویکرد آمریکا نسبت به مذاکرات هسته ای و مذاکره با ایران چگونه است؟

مذاکره همواره یکی از اصول سیاست خارجی امریکا در برخورد با کشورهایی است که نقش برجسته ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک در سیاست منطقه ای و بین المللی دارند. اگر آمریکایی ها تمایلی با مذاکره با کشوری نداشته باشند معمولا در صدد (regime change  ) تغییر رژیم بر می آیند . از روزهای آغازین انقلاب اسلامی ایران آمریکایی ها در برهه های مختلف در صدد مذاکره با ایران بودند. اما ایرانی این نگاه را داشتند که مذاکره منافع حداکثری را برای آمریکا در بر دارد زیرا نگاه آمریکایی ها در قالب بازی پیچیده ای است که کشور را متعهد به رعایت قوانین بین المللی می کند. قوانین بین المللی در سیاست جهانی نیز توسط قدرتهای بزرگ تنظیم و تبیین می گردد بنابر این بیشترین سود را برای امریکایی ایجاد می کرد.

از سوی دیگر رویکرد امریکا به ایران نگاه ژئوپلتیک است. حوزه هایی که نگاه ایدئولوژیک دارند، کاملا مقابله جویانه اند. اما حوزه هایی که نگاه ژئوپلتیکی اجرایی دارند، می گویند ایران را باید مهار کرد و با او ارتباط را ادامه داد. زیرا ایران، در فضای خاورمیانه پرتلاطمی که اندیشه های سلفی گری در آن وجود دارد، یک کشور شیعه است. تحلیل امریکا این است که در اندیشه شیعه تساهل گرایی و همکاری گرایی و پذیرش دیگران وجود دارد و با فضایی که ممکن است رادیکالیزه شود متفاوت خواهد بود. و در محیطی که قابلیت رادیکال شدن دارد، گروه های شیعه می توانند نقش تعادل کننده ای را ایفا کنند.  بر همین مبنا مذاکراتی که انجام گرفته صرفا معطوف به مذاکرات هسته  ای است. حتی تیم مذاکره کننده حق مذاکره بر روی مسائل منطقه ای و موضوعات دیگری از جمله حقوق بشر را ندارد. بلکه باید به موضوعات هسته ای توجه کند. باید توجه داشت که مذاکرات هسته ای ایران تنها به صورت چندجانبه دنبال نمی شود، مذاکرات بسیار پیچیده و گاه در کانالهای دوطرفه پیگیری می شود. و خانم کاترین اشتون به عنوان نماینده سیاست خارجی آمریکا نیز ایفای نقش می نماید. 

آیا در خلال مذاکرات طرف های درگیر در مذاکرات یعنی گروه 1+5 و ایران به عنوان بازیگر تاثیر گذار منطقه ای بر روی مسائل منطقه ای مانند بحران سوریه ، یک توافق ضمنی صورت نگرفت که نهایتا منجر به رسمیت شناختن حق تعیین سرنوشت خود مردم سوریه برای آن کشور گردید؟

بیش از آنکه ایران و آمریکا بر موضوع سوریه به توافق رسیده باشند ایران و سازمان ملل و روسیه و سازمان ملل به توافق رسیدند. مسائلی از این دست در روابط بین الملل را باید در الگوریتم های پیچیده ای از قدرت های منطقه و فرا منطقه ای دید.

عربستان نیز سعی می کند با پشتوانه اقتصادی به سیاست خارجی خودش تحرک بخشد. اما عربستان درک درستی از حوزه نفوذ خود ندارد و معمولا این گونه کشورها در محیط بین الملل با نتایج تراژیک روبه رو می شوند. این همان روندی بود که محمدرضا شاه در پیش گرفته بود. 

در پایان به نظر شما تعامل دوگانه ظریف - صالحی چه تاثیری بر مذاکرات هسته ای ایران دارد؟

رئیس جمهور از صالحی خواست همچنان پست خود را در دولت و در سازمان انرژی اتمی حفظ کند و به کارش ادامه دهد. محمد جواد ظریف نیز یک دیپلمات برجسته است. ویژگی اصلی ظریف حضورش در آمریکا و شناخت فصای عمومی سیاست حارجی در آمریکا است. وی در مذاکرات نیز از تجریه نسبتا خوبی برخوردار است . وی در سطح بالایی قابلیت انجام مذاکرات را دارد. وی قابلیت مذاکره را در حوزه دیپلماتیک و تجربه کار در وزارت خارجه فرا گرفته است. اما شاید الگوهای چانه زنی وی در سطح بسیار بالا نباشد، تعامل میان تیم مذاکره کننده هسته ای با نیروهای موثر داخلی در میان همه طیف های موجود و همچنین دست اندرکاران و تصمیم سازان، قطعا تامین منافع بیشتر در خلال مذاکرات و حل پیچیدگی های موجود بر سر راه را در پی خواهد داشت.