نزدیکی به ایران از ترس آمریکا

دیپلماسی ایرانی: بوسه جنجالی عبدالرحمن شهری ،سفیر جدید عربستان در ایران بر پیشانی اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس جمهور اسبق ایران و دعوت اخیر وزیر خارجه عربستان از همتای ایرانی خود برای سفر به این کشور، گمانه زنی ها را در مورد احتمال آب شدن یخ روابط ایران و عربستان تشدید کرده است. اما این رفتار نباید به عنوان تغییر سیاست ریاض در مقابل جمهوری اسلامی ایران تعبیر شود. به نظر می رسد که سعودی ها در حال تغییر تاکتیک های خود هستند- شاید تحت تاثیر آمریکا – اما نه تغییر اهداف منطقه ای خود در زمینه به عقب راندن ایران در سوریه، عراق و لبنان.

گزارش ها حاکی از آن است که شاید آمریکا پشت پرده تلاش های همراه با اکراه ایران و عربستان سعودی برای کنترل رقابت خود باشد که منطقه را بی ثبات کرده است. علی هاشم، روزنامه نگار، به ارتباط های پشت پرده ای اشاره می کند که در عمان بین ایرانی ها و سعودی ها برقرار شده و به مذاکرات مستقیمی منجر شده است. هاشمی رفسنجانی از جانب رهبری عالی جمهوری اسلامی ایران  مجوز دنبال کردن طرحی برای کاهش تنش با سعودی ها را دارد. موضوع هر چه باشد، فضایی برای مصالحه بین ایران و عربستان سعودی به یمن منافع مشترک آنها در لبنان و بحرین و حل اختلاف نظر ها در مورد سوریه، عراق و یمن ایجاد شده است.

احساس اینکه آمریکا شاید به سوی آشتی با ایران حرکت کند، سعودی ها را بر آن داشته تا به تکاپو بیفتند. از زمان حمله آمریکا به عراق (2003)، حرکت عربستان به سوی ایران همواره بر منبای درک سعودی ها از قدرت حل بحران آمریکا در منطقه پیش رفته است. پس از جنگ خلیج فارس در سال های 1990 و 91، تمای کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به تضمین های امنیتی آمریکا وابسته بوده اند که بخشی از سیاست بازدارندگی دوگانه آمریکا در قابل عراق و ایران به شمار می رود. اکنون شاید آمریکا بخواهد به خصومت 35 ساله اش با ایران پایان دهد و عربستان به همراه دیگر همسایگان اش در منطقه ناگزیر بازبینی منافع شان در امنیت منطقه ای شده اند.

برخی بر این باورند که حرکت اخیر سعودی ها به سوی ایران باید از منظر سفر اخیر اوباما به ریاض و تاکید بر بهبود روابط با ایران مورد توجه قرار گیرد. برای سعودی ها این به دارویی تلخ می ماند که نمی خواهند آن را فرو دهند. به عبارت دیگر سعودی ها نمی خواهند در حالی که آمریکا به ایران نزدیک می شود، منافع منطقه ای خود را به تهران واگذار کنند. بلکه سعودی ها همان استراتژی را دنبال خواهند کرد که در گذشته آن را برگزیده بودند. در تحقیقی که موسسه راند در سال 2009 انجام داد آمده است که این استراتژی شامل ترکیبی از فاکتور های تعامل، مهار و به عقب راندن است.

از سال 2007، سعودی ها تعامل دیپلماتیک با مقامات ایرانی را در سطح عالی آغاز کردند. در آن زمان، به نظر می رسید که سیاست آمریکا در عراق و لبنان شکست خورده و ایران روز به روز نفوذ بیشتری در منطقه پیدا می کند. علی لاریجانی، مذاکره کننده ارشد هسته ای ایران در آن زمان به ریاض سفر کرد و محمود احمدی نژاد نخستین رئیس جمهور ایران بود که از سوی سعودیها برای حضور در مراسم حج به مکه دعوت شد.

در همان زمان، هم در عراق و هم لبنان، سعودی ها به دنبال مهار نفوذ ایران از طریق حمایت بی سر و صدا از برخی گروه ها در این کشورها بودند. باوجود تاکتیک هایی که سعودی ها دنبال کردند، اسناد دیپلماتیک حاکی از آن است که نخبگان حکمران سیاسی در عربستان در آن زمان نگاهی خصمانه و همراه با سوء ظن به ایران داشتند.

رویکرد کنونی سعودی ها در قبال ایران مانند سال 2007 است. به همین دلیل باید گفت که این تغییر تاکتیک است نه استراتژی. برخی هم بر این اعتقادند که شاید موضع جدید عربستان ، تلاشی برای محدود کردن حرکت ترکیه و قطر به سوی ایران باشد. از سوی دیگر عربستان برای نخستین بار زمانی خبر دعوت از ظریف را علنی کرد که چاک هگل، وزیر دفاع آمریکا به عربستان سفر کرده بود. این اقدام  تصادفی نبود.

حتی اگر سعودی ها در مورد کاهش خصومت ها با ایران جدی باشند هم نمی خواهند اولین طرفی به نظر برسند که در این زمینه پیش قدم می شود. از سوی دیگر رویکرد مصالحه جویانه عربستان در قبال ایران با برپایی رزمایش های نظامی همراه بوده است که در آن130 هزار سرباز مشارکت داشتند و موشک های دور برد عربستان با قابلیت هدف قرار دادن ایران نیز در آن به نمایش گذاشته شد.

در حالی که آمریکا ممکن است قادر باشد سعودی ها را به سوی دیالوگ منطقه ای مستقیم با ایران سوق دهد،تنها دو فاکتور می تواند سیاست عربستان در مورد ایران را در کوتاه مدت تغییر دهد. نخست، پایان دادن به این تصور که ایران در امور داخلی اعراب به خصوص سوریه ، عراق و لبنان مداخله می کند. و دوم،یک نیروی نظامی متوازن در منطقه خلیج فارس. در حالی که غیر ممکن نیست،اما به نظر نمی رسد که دولت کنونی آمریکا بتواند به سعودی های تضمین های امنیتی را که خواستار آن هستند، ارایه کند. پس آنچه که با بوسه آغاز شد می تواند با اشک های بیشتر به پایان برسد.

منبع: پولتیک رویو / تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: یکشنبه 18 خرداد 1393/ باز انتشار: جمعه 23 خرداد 1393