ایران و ترکیه به بازی برد - برد بیندیشند

دیپلماسی ایرانی: حسن روحانی امروز در صدر هیاتی عالیرتبه  که هشت وزیر کابینه آن را همراهی می نماید، عازم ترکیه می شود. رایزنی با مقام های ارشد آنکارا در باره روابط دوجانبه و مسایل منطقه ای و امضای چند توافق نامه همکاری و تشکیل شورای عالی همکاری (راهبردی) از جمله دستور کارهای  این سفر است.طی ماه های گذشته، تماس های دیپلماتیک میان ایران و ترکیه به صورت چشمگیری افزایش یافته است. بسیاری از ناظران مسایل منطقه ای بر این نظرند که روابط تهران و آنکارا پس از روی کارآمدن دولت تدبیر و امید در ایران وارد فاز جدیدی از همکاری شده است.

سفر روحانی به آنکارا در چارچوب سفرهای دوره ای دوجانبه است و اهمیت آن در این نکته است که بعد از سفر هاشمی و پس از سال ها این  دومین سفر رسمی در سطح رئیس جمهور از بعد از انقلاب به ترکیه می باشد.

سفرمقامات به کشورها، آن هم در سطح روسای دولت فارغ از توافقاتی که صورت می گیرد بخودی خود  از اهمیت ویژه برخودار بوده و دارای معنا و بار سیاسی خاص خود می باشد. کشورهایی که سطح روا بط آنان با یکدیگر به موقعیت استراتژیک ارتقا یافته و دراین سطح نهادینه شده است بطور نسبی مستثنی از این امر بوده و رفت و آمدها و تغییر رهبران سیاسی عامل تعیین کننده در روابط آنان نیست. به عنوان مثال روابط امریکا و انگلیس نمونه بارزی از روابط راهبردی  است که کمتر از نتایج انتخاباتی تاثیر می گیرد. مسلما ایران و ترکیه فارغ از الزامات ناشی از همسایگی، دلایل بیشتری از امریکا و انگلیس، دو کشور آنسوی اقیانوس آرام برای نزدیکی و همکاری راهبردی با یکدیگر دارند، به شرطی که امنیت و توسعه یکی، امنیت و توسعه دیگری در ذهنیت و عمل باشد.

 ایران و ترکیه همسایه های مهمی برای یکدیگر هستند و همواره دولت های دو کشور  سعی داشته اند روابط خوب و رو به گسترشی را در دستور کار خود قرار دهند. در دولت تدبیر و امید روابط با همسایگان از اولویت ویژه ای برخوردار است و طبیعی است که در میان همسایگان، ترکیه جایگاه ممتازی دارد. از این رو این سفر در برهه کنونی از اهمیت ویژه ای برخودار است. روابط ایران و ترکیه در طول سال های پس از انقلاب، دارای فراز و نشیب های زیادی بوده است و این فراز و نشیب ها در برخی موارد حاصل سوء تفاهم ها و در برخی دیگر، حاصل رقابت دو کشور در سطوح و حوزه های مختلف بوده است. در دوران هشت سال دفاع مقدس و هشت سال دولت های نهم و دهم، توازن در روابط ایران با ترکیه به علل مختلف به گونه ای تنظیم شد که کفه ی معادلات بیش از آنکه بر مبنای برد- برد باشد، به سود ترک ها سنگین شده بود. اگر عامل جنگ بتواند تا حدی توجیه کننده ی موازنه برقرار شده در روابط آن دوره زمانی باشد، ولی در هشت سال گذشته نه تنها شرایط آن روزها را شاهد نبودیم، بلکه با توجه به بالا رفتن قیمت نفت و درآمد بالا، شرایط روابط می بایست به گونه ای رقم می خورد که موازنه بیشتر به سود ایران رقم بخورد. بکارگیری سیاست هایی که منجر به تحریم شد، شرایطی خوشایند برای ترک ها ایجاد کرد که آنها نه تنها از آن بهره کامل گرفتند بلکه مراودات با ایران از جمله دلایلی بود که باعث شد ترکیه از بحران اقتصادی که غرب درگیر آن بود  مصون بماند.

فارغ از صدماتی که مدیریت هشت سال گذشته بر میراث بر جای مانده از دولت خاتمی در بُعد منطقه ای و بین المللی وارد کرد، روابط ایران و ترکیه نیز از یک روند معقول برد- برد و احترام متقابل، به قالبی جدید وارد شد که کمتر دوره ای روابط دو کشور در آن مسیر قرار گرفته بود. برخورد از موضع بالا و هموار نمودن ورود آنکارا در موضوع هسته ای ایران در نقش میانجی و تسهیل کننده مذاکرات 1+5 که بازی بزرگان بوده و خود محل نگرانی ترک ها بوده است، اگر حاصل ساده لوحی نبود، بی شک ناشی از کم توجه ایی بود که در اواخر دولت دهم تا حدودی سعی در جبران آن شد. با انتخابات ایران شرایط تغییر کرد. ترک ها که استاد استفاده از فرصت ها و فرصت سازی هستند با سفر اردوغان به تهران در بهمن ماه 1392 نشان دادند که درک درستی از شرایط جدید داشته و با پیشگامی در سفر به تهران بار دیگر نشان دادند که می توانند با هر تحولی شرایط خود را وفق داده و  منافع خود را به بهترین شکل تامین نمایند. روابط تهران – آنکارا به طور قطع، با توجه به حُسن رابطه دولت تدبیر و امید با جهان و نقاط پیرامونی که مبتنی بر یک  ادبیات معقول و تعامل گرا است، متفاوت با دولتی خواهد بود که قطعنامه را کاغذپاره دانست و امروز از جمله مهمترین کارهای دولت جدید تلاش برای کاهش تاثیرات این کاغذپاره ها است.

به هرحال ایران و ترکیه دو همسایه ی مهم و از نگاه یکدیگر تاثیرگذار برهم و منطقه  می باشند.فارغ از اینکه داشتن روابط مناسب و رو به گسترش، از الزام های ناشی از همسایگی است، این هدف، تامین کننده ی منافع ملی این دو کشور نیز است. به طور قطع ترکیه نیز با درک تغییر در ایران در همه ی عرصه ها، روابط را بر اساس منافع متقابل تنظیم خواهد کرد.

در این سفر تشکیل اولین نشست شورای عالی همکاری میان ایران و ترکیه اگر واقعی و دارای پشتیبانی فکری باشد، می تواند اقدام و گامی در جهت همکاری راهبردی باشد و اگر غیر از این باشد، نمی توان به آن چندان، دل خوش کرد. آنکارا با سوریه و عراق قرارداد همکاری استراتژیک منعقد کرد و آنها در حلب و قاضی آنتپ، جلسه ی کابینه ی مشترک تشکیل دادند اما امروز ترکیه بیشترین مشکل را با دمشق و بغداد دارد.

به نظر می رسد روابط ایران و ترکیه بیش از آنکه نیاز به طرح هایی با اهداف سیاسی گذرا داشته باشد، نیاز به تغییر ذهنیت دارد. باید روابط ایران و ترکیه را از اسارت ذهنیت چالداران خارج کرد و این امکان پذیر نخواهد شد مگر اینکه ذهنیت مقام های دو کشور تغییر کند. ایران با انقلابش و هزینه هایی که برای مردم فلسطین پرداخت کرد و می کند، از ذهنیت چالداران دور شد ولی برخی از مقام های ترکیه با همراه شدن در توهم هلال شیعی، به صورت علنی اعلام کردند منطقه، سی سال تحت تاثیر موج شیعی بوده و امروز تحت تاثیر موج سنی قرار گرفته است. به نظر می رسد قبل از هر چیز باید روابط ایران و ترکیه از تسلط تاریخ دیروز رهایی یافته و سعی شود قابلیت ها در راستای روابط  شایسته و در شان دو کشور بگونه ای تنظیم گردد که امروز و فردا ایران و ترکیه را بیمه نماید. گام اول برای رسیدن به این هدف تغییر  ذهنیت ها و نگاه دو کشور نسبت به هم  و پس از آن تهیه  نقشه ی راهی است که  طی آن ایران و ترکیه با همکاری در جهت ایجاد اتحادیه ی راهبردی نه تنها میان خود بلکه منطقه حرکت کنند.

در روابط ایران و ترکیه باید درک کرد که اهمیت تهران از آنکارا و آنکارا از تهران کمتر نیست؛ همانگونه که نگاه برابر برلین به پاریس و پاریس به برلین به ارتقای موقعیت این دو پایتخت در معادلات جهانی انجامیده است. به نظر می رسد پذیرش اهمیت و جایگاه ایران و ترکیه از سوی یکدیگر نیز به ارتقای موقعیت دو کشور در عرصه ی معادلات جهانی کمک کند و همچنین می تواند توانمندی های دو کشور را نیز در خدمت سیاست های سازنده ی دوجانبه و منطقه ای درآورد.

روحانی در روزهایی  به آنکارا سفر می نماید که تعقل، تعامل، خرد جمعی، همزیستی مسالمت آمیز و آرامش همراه با عزت را آرام، آرام بر صحنه داخلی و خارجی ایران  حاکم می نماید. روندی  که در روابط ایران و ترکیه با سفر اردوغان  به ایران و متقابل روحانی به ترکیه می تواند مبنای جدیدی را در همسایگی دو کشور رقم زده و ماندگار نماید.

انتشار اولیه: دوشنبه 19 خرداد 1393 / باز انتشار : چهارشنبه 21 خرداد 1393