راستی‌آزمایی و بازرسی‌های مطلوب آمریکا در توافق جامع هسته‌ای

حسن روحانی اخیرا ضمن اشاره به این که ایران زیر بار آپارتاید هسته ای نخواهد رفت، شفافیت را تنها چیزی دانسته است که ایران آن را در مذاکرات هسته ای به غرب ارائه خواهد کرد. شفافیت، پروتکل الحاقی، بازرسی و راستی آزمایی مجموعه ای از عبارات نزدیک به هم هستند که نقش مهمی در توافق جامع احتمالی هسته ای خواهند داشت. جوفی جوزف عضو سابق تیم مذاکره کننده آمریکا روش راستی آزمایی و بازرسی مطلوب آمریکا در توافق جامع هسته ای با ایران را توضیح داده است.

به گزارش «تابناک»، در ادوار اخیر مذاکرات هسته ای پل اروین مدیر امور منع گسترش سلاح های هسته ای در شورای امنیت ملی آمریکا و به نمایندگی شورای امنیت ملی آمریکا در ترکیب تیم مذاکره کننده آمریکا در مذاکرات حضور داشته است. جوفی جوزف مقام آمریکایی که پیشتر این مسئولیت را بر عهده داشت، پس از افشای نقش وی در یک حساب توئیتری که پیام های توهین آمیز نسبت به دولت اوباما منتشر می کرد، از سمت خود اخراج شد.

جوزف همچنان موضوع هسته ای ایران را در دستور کار خود دارد و در تحلیلی برای موسسه بلفر به بررسی شرایط راستی آزمایی برنامه هسته ای ایران در یک توافق جامع هسته ای احتمالی با ایران پرداخته است.

وی پس از مرور چالش های پیش امده در آخرین دور مذاکرات در وین، یادآور شده است که یکی از مسائل مهم در مذاکرات، موضوع شافیت و اقدامات راستی آزمایی برای اطمینان از پایبندی ایران به تعهدات هسته ای خود است. ایران به عنوان یکی از کشورهای عضو پیمان ان پی تی و دارای توافق جامع پادمانی با آژانس، مانند دیگر کشورهای عضو متعهد است که دسترسی های مناسب را در اختیار آژانس قرار دهد تا آژانس بتواند تائید کند هیچ ماده شکافت پذیری به سوی برنامه سلاح های هسته ای منحرف نمی شود.

از نظر وی، در سالهای اخیر، پروتکل الحاقی نیز به شکل یک تعهد ضمنی برای کشورهای غیرهسته ای در آمده است تا با توجه به مجموعه ای از مقررات، آژانس بتواند اطمینان حاصل کند که هیچ ماده یا فعالیت اعلام نشده ای در کشورهای عضو وجود ندارد. ایران پیش از این پروتکل الحاقی را به طور موقت امضا و اجرایی کرده است ولی این پروتکل در مجلس ایران به تصویب نرسیده بود.

تصویب پروتکل الحاقی در مجلس و اجرایی کردن فوری آن از خواسته های کلیدی 5+1 در توافق جامع با ایران خواهد بود. ولی سوابق ایران در پایبند نبودن به تعهدات خود در ان پی تی باعث خواهد شد که درخواست های اضافه ای در مورد شفافیت از ایران مطالبه شود.

وی ضمن مرور ادعاهای غرب در این باره، ادامه داده است که اگر چه مقامات ایرانی با ناراحتی اعلام می کنند که زیر بار آپارتاید هسته ای نخواهند رفت ولی دلیل خواسته غرب، سوابق بد ایران است.

بنابراین تنظیم شرایط راستی آزمایی و شفافیت در برنامه هسته ای ایران از مسائل مهم پیش روی دو طرف است. به ادعای جوزف، عده ای از تحلیل گران به دنبال تحمیل رژیم بازرسی های «همیشه، همه جا» بر ایران هستند که پیش از این در سال 1991 و پس از جنگ در خلیج فارس در قالب آنسکام بر عراق تحمیل شد و بازرسان بین المللی در این رژیم مجاز هستند از هر سایت و تاسیساتی در کشور و از جمله تاسیسات نظامی با فاصله کوتاهی از زمان درخواست خود بازدید کنند.

جوزف خود اقرار می کند که چنین اقدامی علیه ایران نه امکان پذیر و نه ضروری است. ایران مانند عراق نیست که در جنگ شکست خورده باشد و دست هایش را بالا برده باشد. اگر چه ایران تصمیم گرفته است که بر سر مساله هسته ای خود مذاکره کند ولی در شرایطی نیست که حقوق حاکمیتی خود را رها کند.

از نظر وی به علاوه، چنین رژیم سخت گیرانه ای علیه ایران و برای کشف انحراف احتمالی ایران به سوی سلاح های هسته ای ضروری هم نیست و بازرسی های سرزده از مراحل مختلف چرخه هسته ای اعلام شده ایران برای اطمینان از این که قطعات و مواد در برنامه هسته ای ایران به سوی استفاده در تاسیسات پنهانی غنی سازی با تولید پلوتونیوم منحرف نخواهد شد، کافی است. برای مثال، ایران می تواند می تواند مجتمع کوچکی را برای غنی سازی پنهانی هسته ای آماده کند ولی چنین تاسیساتی کاملا بی فایده خواهد بود اگر ایران نتواند مواد و سانتریفیوژهای لازم را برای آن آماده سازد. برای ایران بسیار سخت خواهد بود تا همه اجزای چرخه هسته ای از معدنکاری اورانیوم طبیعی و تولید کیک زرد مورد استفاده در غنی سازی را مخفیانه تکرار کند.

در واقع اگر ایران به دنبال این باشد که مخفیانه به سوی ساخت سلاح هسته ای گریزی داشته باشد، احتمالا تلاش خواهد کرد تا از بخش کوچکی از اورانیوم اعلام شده و سانتریفیوژهای اعلام شده خود استفاده کند. بنابراین، یک رژیم بازرسی که مواد و تجهیزات اعلام شده ایران را به دقت تحت نظر بگیرد، بیشترین شانس را برای کشف گریز احتمالی ایران به سوی ساخت سلاح هسته ای خواهد داشت.

کارشناسان فنی 5+1 و ایران اکنون در حال مذاکره بر سر جزئیات خاص اقدامات راستی آزمایی هستند که بخشی از توافق نهایی با ایران است. هر رژیم نهایی راستی آزمایی در توافق هسته ای با ایران باید شامل عناصر کلیدی زیر باشد:

- بازرسی دوره ای و منظم بازرسان آژانس از تاسیسات اعلام شده ایران از جمله تاسیسات غنی سازی، راکتورهای تحقیقاتی و قدرت، تاسیسات تبدیل و تولید سوخت و سایر تاسیسات. بازرسی های دوره ای می تواند با نصب دوربین های کنترلی در تاسیسات اصلی و از جمله احتمالا یک خط مستقیم رمز شده و متصل به مقر آژانس در وین که امکان نظارت تمام وقت را فراهم می کند تکمیل شود.

- حسابرسی نظام مند همه اورانیوم موجود در ایران، چه اورانیومی که استخراج می شود و چه اورانیومی که از خارج از کشور وارد می شود، کیک زرد تولید شده و نیز اورانیوم که وارد سانتریفیوژها شده است تا اطمینان حاصل شود که هیچ موادی قابلیت انحراف به سمت تاسیسات مخفی غنی سازی را ندارد.

- اقدامات سرزده برای اطمینان از نظارت آنی بر انبارهای سانتریفیوژ ایران و از جمله تاسیسات تولید قطعات کلید سانتریفیوژ مانند روتور و دم، کارگاه های مونتاژی که سانتریفیوژها در آن تولید می شود و انبارهای نگهداری سانترفیوژهای کامل شده. به طور خلاصه، هر سانتریفیوژ تولید شده در ایران باید مستندسازی شده و مورد حسابرسی قرار گیرد تا اطمینان حاصل شود که هیچ سانتریفیوژی به سوی تاسیسات مخفی نخواهد رفت.

- گزارش دهی جامع ایران از همه تجهیزات و مواد وارداتی مرتبط با مساله هسته ای و نیز موارد دارای کاربرد دوگانه و از جمله گزارش دهی در مورد مقصد و مورد استفاده آنها. این مساله به ویژه در شرایطی دارای اهمیت است که محدودیت های بین المللی بر واردات چنین مواد و تجهیزاتی به ایران در روند اجرای توافق جامع هسته ای به تدریج کمتر شود.