صعود قدرت‌های نوظهور ایران و روسیه

دیپلماسی ایرانی: اوباما نمی خواهد درگیری مداخله ها و رویارویی ها شود. همه تلاشش بر این است که به وعده هایش بعد از عقب نشینی از افغانستان و عراق عمل کند. کاخ سفید او همه فکرش متوجه صعود چین است. ارقام اقتصادی و هزینه های نظامی اش افکارش را آشفته کرده است. رئیس جمهور امریکا از آتشی که خاورمیانه را در بر گرفته احساس آسودگی می کند چرا که به رغم قساوت صحنه ها و ارقام وحشتناکی که از قربانیان می دهند، نام او در میان مسببان حوادث این منطقه نیست.

رئیس جمهور از بحران هایی که پیرامون دفترش را گرفته است، فرار می کرد که ناگهان روسیه مایه نگرانی شد. تحرکات ولادیمیر پوتین در احیای روح روسیه که می رود به جهانیان بگوید که مرحله تازه ای بعد از فروپاشی دیوار برلین، آغاز شده مایه نگرانی او شده است. با سرعتی باورنکردی شبه جزیره کرم به آغوش روسیه بازگشت و اوکراین در آستانه جنگ داخلی یا تجزیه یا تبدیل شدن به کشوری ضعیف که به هیچ وجه توانایی اتخاذ تصمیمی جز در سایه اتحادیه اروپا یا پیمان ناتو ندارد، قرار گرفته است. کشورهایی که از زندان اتحاد جماهیر شوروی فرار کرده بودند، اکنون احساس می کنند که دوباره پیرامونشان است. برلین و لندن و پاریس اکنون درک می کنند که روسیه می تواند خود را احیا کند و دوباره برای آنها خطرناک شود.

مساله فقط یک حادثه ساده گذرا نیست. خطی روشن میان آن چه روسیه در گرجستان و بعد در سوریه و اکنون در اوکراین انجام می دهد، وجود دارد. تلاشی جدی و انقلابی برای جلوگیری از تک روی امریکا در رهبری جهان که از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تا کنون جریان داشته، به وجود آمده است. امریکا انتخاب های زیادی برای رویارویی با پوتین در صحنه اوکراین در اختیار ندارد. حتی در مجازات آن در جاهای دیگر نیز به مشکل برخورد است. شاید سقوط قیمت های نفت و گاز باعث شود روسیه در مبارزه جدی با غرب تجدید نظر کند.

در این میان برخی معتقدند که سوریه مکان مناسبی برای مجازات پوتین است در حالی که می رود این کشور به چالشی جدی برای روسیه و ایران تبدیل شود. برخی نیز معتقدند که غرب می تواند مخالفان سوریه را در صحنه بازی سوریه مسلح کند که این مساله باعث می شود این فرصت پیش بیاید تا جریان سنی در برابر توانایی ها و هیمنه تهران و مسکو تقویت شود.

برخورد با پرونده روسیه سوال های متعددی را درباره پرونده ایران به وجود می آورد. آیا امریکا می خواهد با هر دو کشور به رویارویی برخیزد یا این که به طور سری تلاش می کند تا تهران را از مسکو با تسلیم شدن در برابر نقش بی سابقه منطقه ای اش دور کند؟ آیا ایران آماده پذیرفتن چنین توافقی هست و آیا می تواند هزینه های این نقش بزرگ را بپردازد؟

برخی معتقدند که ایران همچنین برگه های منطقه ای دیگری نیز در اختیار دارد که می تواند عملا ایالات متحده را به چالش بیندازد. در حال حاضر ایران تنها کشوری است که می تواند عراق را از تنگنایی که می رود نخست وزیری دوباره نوری مالکی را تجربه کند، خارج سازد. ایران می تواند در صورت نبود مالکی فردی دیگر را به جای او بگمارد در حالی که هم چنان هم پیمان سیاسی اش باشد. ایران تنها کشوری است که می تواند لبنان را از خلاء نبود رئیس جمهور با ترغیب حزب الله به تایید شخصی که مورد توافق همگان باشد بدون این که تغییری در معادلات موجود به وجود آید، خارج کند.

برگه های دیگری نیز هستند که کم اهمیت تر از این برگه ها نیستند. ایران عملا توافق اخیر در حمص را ترتیب داد و توانست آن را با موفقیت به سرانجام برساند. آیا ایران با این کار می خواست بگوید که آنچه در حمص گذشت می تواند در دیگر مناطق سوریه نیز تکرار شود و می تواند به اندازه کافی بر حکومت فشار بیاورد و آن را وادار کند تا تصمیمی قاطع بگیرد؟ آیا می خواست بگوید نه فقط در حمص بلکه در سراسر سوریه می تواند نقش آفرینی کند؟ چه خواهد شد اگر ایران بگوید که می تواند برگه هایش را در یمن و عراق و سوریه و لبنان برای همکاری گسترده در برابر القاعده هماهنگ کند؟ درباره امنیت نفت و امنیت اسرائیل چطور؟

بعد از سقوط حکومت صدام حسین خاورمیانه بر مدار دو برنامه می چرخد یکی تلاش برای تغییر موازنه های منطقه ای و حضور بین المللی در منطقه. برنامه ای که در حقیقت ایران دنبال می کند و می خواهد به واسطه آن رهبری منطقه را به دست گیرد. دومی برنامه القاعده است که موازنه ها و ثبات منطقه را هدف قرار داده است. برنامه ای که سوریه را به آتش کشید و تلاش می کند کودتایی سراسری رقم بزند که با بحران اوکراین کامل شده است. آیا غرب می تواند معادله جدید را بپذیرد به عبارت دیگر آیا قبول خواهد کرد سوریه به ویتنامی جدید تبدیل شود یا این که می خواهد به رویارویی با واقعیت های موجود برخیزد؟

منبع: الحیات / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11

انتشار اولیه: چهارشنبه 24 اردیبهشت 1393/ باز انتشار: دوشنبه 29 اردیبهشت 1393