نگرانی آذربایجان از هم‌پیمانی ایران - روسیه

دیپلماسی ایرانی: مواضع ولادیمیر پوتین در قبال کشورهای همسایه به ویژه اوکراین و قبل از آن گرجستان باعث نگرانی دیگر کشورهای همسایه روسیه شده است. بحران کریمه و بحران اوستیا و آبخازیا در گرجستان که همچنان از سال 2009 تا کنون به قوت خود باقی مانده نمونه هایی است که باعث نگرانی کشورهایی نظیر آذربایجان شده است. بسیاری می گویند که جمهوری فدراتیو روسیه در دوران جدید با خیزشی جدی در حالی که بازسازی اساسی در اقتصاد و روابط بین المللی خود ایجاد کرده به سمت توسعه طلبی می رود و درصدد ایستادگی در برابر نفوذ منطقه ای ایالات متحده امریکا است و می خواهد دوران امپراطوری اتحاد جماهیر شوروی را احیا کند.

در این میان رابطه تازه ای که می رود میان تهران و مسکو ایجاد شود نیز بر نگرانی برخی کشورهایی که متحد امریکا در منطقه محسوب می شوند، افزوده است. از جمله آذربایجان که در عین تلاش برای حفظ تعادل در روابط میان باکو – مسکو با باکو – واشنگتن از عمیق تر شدن روابط تهران – مسکو بیم دارد و احساس می کند که چنین رابطه ای می تواند به ضررش تمام شود.

به گزارش روزنامه القدس العربی، چاپ لندن، آذربایجان در حال حاضر تلاش می کند به بزرگترین صادر کننده نفت و گاز به اروپا تبدیل شود و آن را به استراتژی ای قابل اطمینان برای خود تبدیل کند تا به این ترتیت در برابر خیزش خرس روسی که تلاش دارد با تهدیدهای انرژی خود اتحادیه اروپا را زیر لوای خود نگه دارد، بایستد.

در سایه بروز ناتوانی در عملکرد سیاست خارجی ایالات متحده امریکا در عرصه بین المللی کشورهای همسایه روسیه بیش از پیش از قدرت گرفتن و بهره برداری های روسیه احساس نگرانی می کنند. آذربایجان به عنوان کشوری مستقل و صاحب ثروت های نفتی و برخودار از منابع غنی انرژی با اکثریت مسلمان از این قاعده مستثنی نیست. باکو همواره تصور کرده است که با داشتن چنین ویژگی هایی توانسته بعد از خروج از منظومه اتحاد جماهیر شوروی چارچوب و راه و روشی بومی و منحصر به فرد برای خود به وجود آورد و در عین حال به متحدی استراتژیک برای غرب در برابر روسیه تبدیل شود.

نورما زاگر، برنده جایزه بین المللی روزنامه نگاری و استاد حاضر در دانشگاه کالیفرنیا در این باره می گوید: «نرمش کاخ سفید در برابر توسعه طلبی های سیاسی ولادیمیر پوتین می تواند باعث افزایش خصومت ها میان مسکو با کشورهای همسایه روسیه شود.»

وی در ادامه می افزاید: «روابط مسکو – باکو بسیار به هم نزدیک است اما پیمان استراتژیک و عمیقی که می رود میان روسیه با ایران شکل بگیرد می تواند پیامی بد برای آذربایجان که تحت تاثیر نفوذ آذری های ایران با اکثریت شیعی است تمام شود. آذری ها حکومتی سکولار به دور از گرایش های مذهبی دارند اما قدرت گرفتن ایران به واسطه هم پیمانی اش با روسیه می تواند باعث افزایش نفوذ ایران در آذربایجان شود.»

به اعتقاد زاگر روسیه قدرتمند افزایش نفوذ ایران را به مثابه افزایش تسلط خود بر دیگر کشورهای این منطقه می داند. وی همچنین می گوید: «روسیه از افزایش نفوذ ایران در آذربایجان استقبال می کند چرا که آذربایجان در منطقه ای مهم در همسایگی روسیه قرار دارد و این نفوذ در نهایت می تواند به سود مسکو تمام شود.»

ولادیمیر پوتین همچنین با چشمانی باز صادرات نفت و گاز آذربایجان به روسیه را زیر نظر گرفته و اجازه نمی دهد که باکو به سادگی و بدون توجه به منافع روسیه اقدام به صادرات گاز به مناطق تحت نفوذ انرژی روسیه کند. روسیه تلاش می کند به کشوری مستولی بر انرژی در منطقه تبدیل شود. همچنین بر اساس طرحی که پوتین طراحی کرده روسیه باید به قدرتمندترین و پرنفوذترین کشور در جهان که از منابع غنی نفت و گاز برخوردار است تبدیل شود که بی توجهی به آن می تواند به ضرر منافع جامعه جهانی تمام شود. به این ترتیب آذربایجان خود را از یک سو در مقابل خطر مسکو و از سوی دیگر در قبال خطر تهران که تلاش می کند جامعه آذربایجان را به سمت خود جلب کند، می بیند.

پوتین برای نخستین بار پس از 7 سال در آگوست سال گذشته به آذربایجان سفر کرد تا با طرف آذربایجانی درباره همکاری های امنیتی و زیربنایی و همچنین چگونگی افزایش همکاری های نظامی در دریای خزر و موضوع ایران و تحولات جاری در خاورمیانه و از همه مهم تر موضوع قره باغ بحث و تبادل نظر کند. به دنبال این سفر توافق نفتی میان وزارت نفت روسیه با شرکت دولتی نفت آذربایجان امضا شد.

غربی ها می گویند که روسیه به هیچ وجه از روابط نزدیک میان آذربایجان با کشورهای غربی به ویژه از طریق ارتباطات شرکت های انرژی خشنود نیست و با دقت تمایل مردم آذربایجان به فرهنگ غربی را زیر نظر دارد.

مذاکرات دو طرف در وهله نخست مثبت به نظر می رسد اما به سختی می توان تصور کرد که روسیه از تبدیل شدن آذربایجان به قطب انرژی منطقه به ویژه برای غرب صرف نظر کند.

با این حال تحلیلگران بر این اعتقادند که الهام علیف از جایگاه و توانایی کافی برای پیشرفت کشورش و همچنین محافظت از ثبات آن برخوردار است و به خوبی می داند که توسعه طلبی های پوتین تا چه اندازه می تواند به ضرر او و استقلال کشورش تمام شود. کارشناسان امیدوارند که ایالات متحده با درک این واقعیت ها به حمایت کامل از آذربایجان برخیزد تا این کشور بتواند از تندباد حوادث به سلامت عبور کند.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/11