دفن در یزد، آخرین وصیت فرای

روز از نگهداری پیکر ریچارد فرای در یک سردخانه در بوستون ماساچوست، نزدیک هاروارد می گذرد. پیکر ایران شناس برجسته آمریکایی در حالی در کشمکش انتقال یا عدم انتقال به ایران قرار دارد، که دوست و همکار ریچارد فرای در گفت وگو با «شرق» از زوایای تازه زندگی این ایران شناس در فاصله سه هفته مانده به مرگ پرده برداشت؛ زوایایی که احتمال دارد طی روزهای آتی، گره ناگشوده تدفین این ایران شناس را هرچه زود تر در جایی غیراز اصفهان بگشاید.

فرای، دنبال مکان جایگزین بود
ظاهرا ریچارد فرای قبل مرگ پیش بینی می کرد خانواده اش بر سر اجرای وصیت او در ایران با چالش مواجه شوند. «شرق» طی روزهای گذشته تلاش کرد ضمن مکاتبه یا تماس با «عدن نبی»، همسر ایرانی، آسوری ایران شناس، راه حل و نظر او را در این مورد جویا شود. خانم عدن حاضر به انجام گفت وگو نشد؛ با این حال افشین زند، محقق مستقل دانشگاه هاروارد و دوست ریچارد فرای که پروژه مشترکی با فرای تحت عنوان «توماس جفرسون و کوروش کبیر» انجام داده، درباره آخرین روزهای عمر دوست و همکارش اظهارنظر کرد.

 زند، 17 آوریل (28 فروردین) در پاسخ به سوالات «شرق» در مورد آخرین روزهای عمر این ایران شناس نوشت: «او در روزهای آخر عمرش چندان نمی توانست به وضوح و راحتی صحبت کند. فقط توانست یکی، دوهفته قبل از مرگش به دشواری چند کلمه بر زبان بیاورد. قبل از آن، او دچار اختلال زبانی شده بود، اما امکان درک نیمی از صحبت ها و جملاتش وجود داشت. دو هفته قبل از مرگش به من راجع به این موضوع که باید حتما کتابی را که با هم راجع به کوروش و جفرسون قرار بود بنویسیم صحبت کرده بود.»زند که پاسخ سوال ها را از طریق ایمیل رسمی بنیاد ریچارد فرای (richardfrye.org) داده، در پاسخ به این سوال که اگر خانواده فرای موافق دفن جسد او در شهر دیگری غیر از اصفهان باشند، چه شهرهای جایگزینی مدنظرشان است، جواب می دهد: «او و همسرش، سه هفته قبل از مرگش از من خواستند که او در یزد دفن شود. فرزندان ارشد او (مربوط به همسر سابقش)، پس از مرگ او شیراز را مطرح کردند؛ زیرا آنها وقتی خردسال بودند (سال های 1969 تا 1975) در این شهر سکونت داشتند.»

من جاسوس نیستم
زند، در تاریخ 12اکتبر 2010، نامه ای از فرای تحت عنوان «درباره مرگ و خاکسپاری» در اصفهان دریافت کرده بود. در بخش هایی از نامه آمده است: «من جاسوس نیستم. ایرانی ها مرا خوب می شناسند. سابقه من مشخص است. همه چیز از زمانی شروع شد که به عنوان مدیر موسسه آسیا در دانشگاه پهلوی آن زمان (دانشگاه شیراز) فعالیت می کردم، موسسه ای که توسط آرتور اپهام پوپ در نیویورک بنا شده بود. آن زمان زندگی من در شیراز و فعالیتم در ارتباط با آسیا و ایران، شناخت مرا از فرهنگ و تمدن این کشور بیشتر کرد و سال ها زندگی در ایران، عشق مرا به این کشور فزونی بخشید. به همین دلیل تصمیم گرفتم برای تکمیل عشقم به ایران، بعد از مرگم در ایران دفن شوم، اگرچه متولد سوئد هستم اما بیشتر از هرجای دیگر، به ایران احساس تعلق می کنم و فکر می کنم این حق زیادی نباشد. اصفهان، بیشتر از سایر شهرهای ایران، مورد علاقه من قرار گرفت؛ شهری که سال ها پایتخت صفویه بود و سرشار از نمادهای ایرانی و اسلامی است.»

در ادامه نامه آمده است: «درست زمان ریاست جمهوری خاتمی بود که درخواستم برای دفن شدن در کناره زاینده رود را دوباره مطرح کردم و ایشان نیز استقبال کردند و شهردار وقت اصفهان و استاندار آن زمان اصفهان نیز موافقت کردند که این اتفاق بعد از مرگم صورت گیرد. زمان رییس جمهوری احمدی نژاد نیز، او حتی خانه ای در اصفهان به من بخشید که این حق را به من داد تا آخر عمر در اصفهان زندگی کنم و من هشتم آگوست 2010 به اصفهان آمدم. اتهام اینکه برای سیا فعالیت می کردم و چیزهای دیگر شبیه این را قویا رد می کنم.»

جنتی: دولت، وصی فرای محسوب نمی شود
با روشن شدن نیت خانواده فرای برای دفن پیکر او در یزد یا شیراز، گره تدفین این ایران شناس بازشدنی به نظر می رسد. در آخرین واکنش ها، وزیر ارشاد روز جمعه 29فروردین در حاشیه بازدید از مراحل آماده سازی نمایشگاه کتاب تهران درباره سرنوشت دفن «ریچارد فرای»، اظهارنظر کرد. علی جنتی در این باره به «ایسنا» گفت: «خیلی در این رابطه اطلاعی ندارم، اما دولت جدید که وصی ایشان محسوب نمی شود. ممکن است هرکس وصیت کند جایی دفنش کنند. هرکس وصی ایشان است برود و به وصیت ایشان عمل کند.»

 کاظم موسوی بجنوردی، رییس مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی پیگیر دفن «ریچارد فرای» در ایران و در عین حال، «وصی» این ایران شناس است. او در روزهای گذشته درباره آخرین وضعیت ماجرای دفن این ایران شناس گفته است: «با اینکه هنوز پاسخ نامه هایی که برای رییس جمهور درباره وضعیت انتقال پیکر «فرای» به ایران نوشتم، به دستم نرسیده، اما مشاور مقام معظم رهبری را در جریان گذاشته ام تا نظر ایشان را برای عمل به وصیتنامه این ایران شناس شناخته شده بخواهد.»