ایران و هند به نقشه راه نیاز دارند

دیپلماسی ایرانی: محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان چهارشنبه هفته گذشته بر اساس دعوت رسمی سلمان خورشید وزیر خارجه هند طی سفر دو روزه به هند سفر کرد و در دیدار با مقامات عالی رتبه هند علاوه بر تشریح رویکرد سیاست خارجی دولت موضوعات مربوط به روابط دوجانبه و مسائل مهم منطقه ای و بین المللی را مورد بحث و تبادل نظر قرار داد. راهبردی بودن روابط ایران و هند ضرورتی اساسی در زمان کنونی است که موجبات صلح و ثبات در منطقه خاورمیانه و شبه قاره را برای همه کشورها به ارمغان می آورد. در عین حال نیاز متقابل دو طرف به توسعه روابط در زمینه های مختلف اقتصادی، تکنولوژیکی و به ویژه انرژی، خطرساز بودن تروریسم تکفیری برای طرفین و کل منطقه و ضرورت مقابله با آن و تهیدات تروریسم دریایی برای دو کشور و ضرورت مقابله با آن با توجه به اهمیت تجارت دریایی برای طرفین به عنوان سه عامل راهبردی در روابط هند و ایران مطرح است. اما آنچه طی سال های اخیر در روابط ایران و هند شاهد هستیم کاهش سطح روابط سیاسی دو کشور است. به نحوی که این مساله، موضوع صدور روادید برای طرفین را تحت تاثیر قرار داده است. هند هر سال نام کشورهایی اتباع آن می توانند بدون روادید به این کشور مسافرت کنند را اعلام می کند که متاسفانه نام ایران در این فهرست قرار ندارد. این مساله با توجه به روابط اقتصادی زیادی است که میان ایران و هند طی سال های اخیر به لحاظ واردات محصولات کشاورزی اتفاق می افتد. سیاوش زرگر یعقوبی، سفیر سابق ایران در هندوستان با اشاره به ظرفیت های بالای ایران و هند و داشتن مشترکات حکومتی و تاریخی و علاقه مندی مردم دو کشور به یکدیگر، افزایش سطح روابط سیاسی دو کشور را نیازمند ترسیم نقشه راه می داند که بر اساس آن بتوان موانع موجود را بر طرف کرد. متن گفتگوی دیپلماسی ایرانی با وی به شرح زیر است :

مهمترین بسترهای همکاری میان ایران و هند را می توان در زمینه های اقتصادی، انرژی و فرهنگی، امنیتی و دفاعی و نه لزوماً سیاسی تقسیم بندی کرد. از این رو طی هشت سال گذشته هند به یکی از کشورهای مهم اقتصادی برای واردات محصولات کشاورزی و همچنین دریافت کننده نفت ایران تبدیل شده بود. اما با همین عوامل چالش هایی را برای ایران به همراه داشت. این چالش ها نیز متاثر از روابط هند با آمریکا بوده که بعضا تحت فشار آمریکا موانع اقتصادی را برای ایران ایجاد کرد.آیا به واقع می توان گفت سیاستگذاران هندی به طور حتم آمریکا را به ایران ترجیح می دهند؟

پس از اعمال تحریم ها سیاست هند در حوزه اقتصادی کند شد. پیش از آن همکاری های زیادی میان ایران و هند صورت می گرفت. این همکاری ها حتی در قضیه افغانستان چه قبل و چه بعد از 11 سپتامبر نیز وجود داشت. اما تا آنجایی که می دانید این دیالوگ ها که در مباحث مختلف از جمله منطقه ای بود، با شدت و قوت خود ادامه نیافت. از این رو امید می رود با روی کار آمدن دولت جدید، روابط بار دیگر تشدید شود، زیرا ایران و هندوستان مشترکات زیادی با هم دارند. از طرفی ایران و هند در حوزه مسایل اقتصادی مکمل یکدیگر هستند. هند تشنه انرژی است و ایران هم یکی از بزرگترین ذخایر انرژی را داراست. در عین حال که همگرایی ها طبیعی میان دو کشور وجود دارد. برای مثال خط لوله صلح سال ها در دستور کار دو دولت قرار داشت که متاسفانه به خاطر نداشتن چشم انداز طولانی مدت میان طرفین متوقف شد. فرصتی که می توانست برای ایران، هند و پاکستان به منظور توسعه اقتصادی و حتی مبارزه با افراط گرایی فراهم کند. این قضیه متاثر از روابط هند و پاکستان و در عین حال با دیگر کشور هاست. پاکستان از سوی کشورهای غربی و عربستان تحت فشار است و هند نیز همینطور. با این حال اگر هند خواهان تبدیل شدن به بازیگر منطقه ای است، باید بخشی از سیاست های منطقه ای خود را به واقعیت های موجود نزدیک کند. فکر کنید اگر ایران، هند و پاکستان تبدیل به بلوک اقتصادی شوند، بزرگترین اقتصاد منطقه خواهند بود که درعین حال می توانند پیوندی میان اروپا و آسیای شرقی باشند. این مساله می تواند به نفع مردم منطقه باشد. در حال حاضر 20 هزار دانشجوی ایران درهند تحصیل می کنند، همجنین حدود 40 موسسه آموزش زبان فارسی در هند وجود دارد. از این رو دو کشور ظرفیت هاو امکانات  همکاری های زیادی با هم دارند که مردم دو کشور می توانند از آن بهره مند شوند.

سلمان خورشید وزیر امورخارجه هند نیز در دیدار با محمد جواد ظریف، ایران را کشوری تاثیرگذار بر صلح و ثبات در منطقه دانست و از روابط دو کشور با عنوان شراکت تاریخی یاد کرد که لازم است در موضوعات منطقه ایفای نقش کنند. اما شاهدیم که وزارت خارجه هندوستان که هر سال نام کشورهایی که می توانند گردشگران آن بدون ویزا وارد هند شوند اعلام کرده و بار دیگر نام ایران در این فهرست قرار ندارد. دلیل چنین رویکردی از سوی هند در قبال ایران چیست؟

مساله شریک استراتژیک درست است اما باید اراده جدی برای پیش برد مسایل پیدا شود. گرچه ایران با یک سری مشکلات رو به رو است اما در طولانی مدت می توان موانع را برداشت. از طرفی بعید می دانم غربی ها مخالف نزدیکی ایران و هند باشند. با این حال مشکلات دیگری وجود داشته که باید برطرف شود. برای مثال در حال حاضر اگر فردی خواهان دریافت ویزا برای هند است حدود 4 ماه این فرایند طول می کشد. شاید در این باره ملاحظاتی وجود داشته باشد اما می توان این موارد کوچک را حل کرد تا دو طرف بتوانند از ظرفیت های خود بهره مند شده و به اهداف مورد نظر دست یابند. شاید مشکل اصلی نبود سیاست متمرکز در روابط دو کشور است. یعنی روابط دو کشور در اولویت های بالا قرار نگرفته که شاید این هم به دلیل ملاحظات و مشکلات خاص خودش است.

اگر هند بخواهد مسیر و روند های صعودی خود را در پیش بگیرد ضمن داشتن روابط با آمریکا در حوزه های خاص، داشتن رابطه با ایران نیز در حوزه های خاص برای هند یک واقعیت است و به عبارتی هند باید ایران وآمریکا را به عنوان دو کشور جدا از هم ببیند. هند چگونه می توان استقلال ارتباط خود با ایران و آمریکا را به صورت متعادل حفظ کند؟

از منظر منافع ملی این موضوع به تلاش و مذاکره نیاز دارد. ایران و هند می توانند در کنار یکدیگر نقش منطقه ای زیادی بازی کنند. بالانس کردن این مساله زیاد مشکل نیست. تنها باید اراده سیاسی در این زمینه شکل بگیرد. بخشی از منافع طولانی مدت هند به تقویت روابط منطقه ای و شاید در راس آن با ایران مربوط می شود. این نیز به خاطر تشابهات حکومتی و روابط تاریخی دو کشور است. همه زمینه ها و مقدمات نیز وجود دارد. علاقه مردم دو کشور به یکدیگر نیز زمینه های طبیعی را فراهم آورده است. منابع انرژی، حمل و نقل و کریدورهای حیاتی که هند لازم دارد را می توان از ایران تامین کرد. ایران می تواند گیت وی هند برای صادارت مثلا به روسیه باشد.

 به نظر می رسد روابط هند با ایران بر اساس واقعیت های ژئوپلتیکی است که به دستگاه سیاست خارجی هند تحمیل می شود، حال ایران چگونه می تواند از این فرصت برای برقراری روابط و توسعه آن با هند بهره ببرد تا هند نیز علاوه بر داشتن روابط مستقل با ایران، همپیمانی خود را با آمریکا را نیز حفظ کند؟

به صورت کم و بیش هم ایران و هم هند در سطح کلان خود تمایل به داشتن روابط مستقل با دیگر کشورها را داشته اند اما قدم های عملی برای تعیین نقشه مسیر دو کشور که بر اساس آن موانع شناسایی و برداشته شود، وجود ندارد. باید در این زمینه جهت گیری جدی صورت بگیرد. در زمان دولت آقای خاتمی سند جامعی تدوین شد. بر اساس آن سند و طی مذاکراتی که صورت گرفت و بر اساس یک دیپلماسی مسایل رفت و آمد میان هند و پاکستان بر طرف شد اما متاسفانه مشکلاتی به وجود آمد که دو طرف نتوانستند بر روی مسایل استراتژیک مذاکره کنند. این نیز هم به تحولات داخلی ایران و هم به تحولات  داخلی هند مربوط می شود. زمانی که صحبت از همکاری های منطقه ای باشد، می توان ملاحظات را کنار گذاشت. من مشکل را در روابط هند و آمریکا نمی بینم. بخشی از مشکلات هند به روابطش با تعدادی از همسایگان به خصوص پاکستان و چین مربوط می شود. اینها ملاحظاتی است که هند دارد.

انتشار اولیه: دوشنبه 12 اسفند 1392 / باز انتشار: جمعه 16 اسفند 1392