آتش بس نظامی مقدمه آشتی سیاسی است

دیپلماسی ایرانی: مذاکره برای مذاکره . معادله  سوریه روزهاست که برای تحقق همین عبارت ادامه پیدا می کند. از ژنو 1 تا ژنو 2 و این روزها هم که سخن از احتمال برگزاری مذاکرات ژنو 3 و 4 به میان می آید. مذاکراتی بی نتیجه و تلاش مصرانه اخضر ابراهیمی نماینده سازمان ملل در سوریه برای پایان دادن به بحران با توسل به راهکاری سیاسی. تحولات نظامی در سوریه همگام با مذاکرات سیاسی در ژنو پیش نمی رود. گاهی سخن از پیش روی های نیروهای دولت مرکزی به میان می آید و گاه سخن از موفقیت های میدانی مخالفان. شطرنج سیاست در این کشور گسترده تر از پیش شده است . سوریه به عرصه ای برای جولان دادن نیروهای خارجی مورد حمایت برخی کشورهای منطقه تبدیل شده است . کشوری که تا همین دو سال پیش عامل ثبات در منطقه به حساب می آید و برای ایفای این نقش ثبات آفرین در تحولات منطقه مورد توجه طرف های منطقه ای و بین المللی بود، اکنون به مخروبه ای تبدیل شده است . جامعه جهانی در برابر پیچیده ترین پرونده خود در منطقه قرار گرفته و دچار سردرگمی سیاسی هم شده است . این سردرگمی موجب شده تا اخضر الابراهیمی به دنبال ادامه مذاکرات با هر روشی باشد. او از دولت های روس و آمریکا خواسته که به دولت سوریه و معارضا برای تشویق و ترغیب بر ادامه روند مذاکرات فشار بیاورند. از سویی دیگر طرح های آمریکایی هم  به بن بست رسیده و دولت اوباما خواستار در نظر گرفتن راه های جدید سیاسی برای حل بحران سوریه است. محمد ایرانی، سفیر سابق ایران در اردن و تحلیلگر مسائل خاورمیانه در گفت و گو با دیپلماسی ایرانی تاکید می کند که برای وضعیت فعلی در سوریه بیشتر از دو راه حل ندارد؛ یکی گزینه اعمال اصلاحات جدی و برقراری ارتباط نظام با مردم، کم کردن فاصله ها و جلب اعتماد افکار عمومی  و دیگری گزینه استمرار سرکوب و به کار گیری قدرت ارتش است که موجب افزایش نارضایتی ها خواهد شد. متن گفت و گو با وی به شرح زیر است :

عده ای از تحلیلگران تاکید دارند که آمریکا به بن بست طرح های خود در سوریه رسیده است به همین علت، رویکرد خودش را تغییر داده و اوباما نیز صحبت از درنظر گرفتن سیاست جدید درباره سوریه می کند. آیا ما شاهد تغییر رویکرد آمریکا در قبال سوریه هستیم؟

آمریکا رویکرد اساسی خود را نسبت به مسایل خاورمیانه تغییر نداده است. البته مسایل کلان بین المللی، حرکت به سمت آسیای دور و مسایل مربوط به چین و هند در دستور کار آمریکایی ها قرار گرفته و تلاش می کنند که توجه ویژه ای به حوزه آسیای دور داشته باشند. با این وجود آنها همچنان تصمیم دارند نظامی در این منطقه سرکار بیاید که در چارچوب منافع آنها، حفظ شاه راه اساسی مربوط به انتقال انرژی به اروپا و منطقه، ایجاد حاشیه امن قابل قبول و در معرض آسیب نبودن رژیم صهیونیستی را مد نظر داشته باشد. اینها مواردی است که در رویکرد آمریکا تغییری ایجاد نکرده است. اما اینکه در سوریه چه اتفاقی می افتد باید گفت که بعد از گذشت سه سال از طرح هایی که آمریکا پیش بینی می کرد در مدت زمان کوتاه در سوریه به نتیجه برسد اما اکنون با عدم به نتیجه رسیدن آنها ، آمریکایی ها خواهان تغییراتی در تاکتیک هستند. به نظرم حال که  نتوانستند به لحاظ نظامی اقدامات خود را انجام دهند به تدریح به دنبال حل مسایل به لحاظ سیاسی هستند تا با در نظر گرفتن تاکتیک های جدید از جمله راه حل سیاسی بتوانند رویکرد خود را پیش ببرند.

رسانه های آمریکایی به نقل از جان کری گفته اند، سیاست های آمریکا در قبال سوریه شکست خورده است. به همین دلیل آقای اوباما خواستار یک سیاست جدید در مورد سوریه است. چه دلیل دیگری موجب شده تا آمریکا از سیاست جدید در مقابل سوریه صحبت کند؟

اینکه سیاست آنها در سوریه شکست خورده، درست است. پیش بینی آنها بر این بود طی چند ماه نظام سوریه جابه جا و همانند بسیاری از کشورها می توانند بر موجی که ایجاد کرده اند، نقش آفرینی کنند که این اتفاق روی نداد. این هم به دلیل مسایل بین المللی، منطقه ای و داخلی سوریه است. آمریکایی ها از ایده، انگیزه و راهبردشان در منطقه دست نکشیده اند، بلکه پس از شکست در نوع برخورد با موضوع سوریه، تلاش می کنند با تغییر تاکتیک همان اهداف را مدنظر داشته و دنبال کنند.

عربستان همزمان با بن بست دور دوم مذاکرات ژنو در نظر دارد که مخالفان سوری را با موشک های ضد هواپیما مجهز کند. در صورت تصمیم عربستان، بحران سوریه به شکلی ادامه پیدا خواهد کرد؟

یکی از معضلات سوریه، حضور نیروهای خارجی است. این نیروها به شدت فعال بوده و تقریبا می توان گفت که امور اساسی میدانی را در جبهه مقابل مدیریت می کنند. بخش عمده ای از اینها در اختیار جریانات امنیتی منطقه است. بدون تردید عربستان سعودی و سیستم امنیتی آن در تجهیز این نیروها نقش اساسی دارد. این هم نیاز به تحلیل پیچیده ای ندارد. بارها بسیاری از صاحبنظران منطقه ای و مقامات نزدیک به دستگاه امنیتی عربستان به این مساله اعتراف کردند. اما نکته اینجاست، تا زمان وجود این نیروها در سوریه و عدم فراهم آورن زمینه هایی برای برقراری ثبات و سامان دادن به اوضاع امنیتی، این مسائل موجب عدم یافتن پاسخی برای طرح های دیگر می شود.به همین دلیل در ابتدا باید آتش بسی برای جلوگیری از خشونت در سوریه شکل بگیرد. سپس دنبال راه کارهای دیگر سیاسی بود. دیدگاه عربستان در مورد مجهز کردن یا حرکت به سمت افزایش توان تسلیحاتی نیروهای مخالف به جز پیچیده کردن اوضاع سوریه و مبهم کردن راه حل های سیاسی مسالمت آمیز عواید دیگری نخواهد داشت. انجام هرگونه تحول سیاسی در سوریه نیاز به فضای آرام و برقراری ثبات دارد.

معاون وزیر خارجه سوریه معتقد است که مخالفان دور دوم مذاکرات ژنو را با شکست مواجه کردند. علت هم پافشاری مخالفان بر دولت انتقالی، ارایه دستور کارهای مختلف و غیرواقع بینانه در خصوص مباحث مطرح شده از سوی آنها بوده است. چه مسایلی منجر به شکست های مداوم در این قبیل مذاکرات می شود؟

فاصله دیدگاه دو طرف خیلی زیاد است. این اختلاف نظرها هم واقعی و جدی است. از این رو دستور کار اخضرالابراهیمی نیز برای یافتن راه حل و یافتن عناوین اولویت یا به عبارتی یافتن اولویت بندی موضوعاتی است که باید در اجلاس دو طرف بر سر آن به توافق برسند. موضوع اختلاف طرفین بر روی تعیین اولویت هاست. بر اساس مصوبات ژنو یک، در بند اول تاکید بر ثبات، آرامش و ایجاد فضای آرام شده و از دولت سوریه نیز خواسته شده در ابتدا این زمینه ها را فراهم کند. بر اساس بند دوم مسایل جابه جایی و انتقال قدرت مطرح شده است. دولت سوریه نیز گفته اگر بخواهیم بر اساس مصوبات ژنو یک مسایل را مورد بررسی و دستورالعمل های آن را نیز تعیین و پیش ببریم، ناگزیر در ابتدا باید آتش بس صورت گیرد و جلوی خشونت ها گرفته و یک ثبات نسبی به وجود آید. این نگاه درستی است. اما معارضان پرشی از بند یک به بند دو داشته و اصرار دارند ابتدا بند دو مصوبات ژنو 1 یعنی دوره انتقال مورد بررسی قرار بگیرد. سپس وارد مسایل ثبات و آرامش شوند. بنابراین استدلال طرف سوری به دلیل زمان بندی و تیتربندی ژنو یک منطقی تر است. طبیعی است برای اجرای طرح سیاسی در ابتدا باید به صورت نسبی آرامش برقرار شود. سپس طرح های مربوطه از جمله انتقال قدرت نیز می تواند مورد بررسی قرار گیرد. برای همین ابتدا باید زمینه های شکل گیری بند دو ایجاد شود.

مخالفان سوریه اعلام کردند که اخضر لابراهیمی به دنبال برگزاری دور سوم مذاکرات ژنو است.آیا تداوم مذاکرات می تواند طرفین را برای رسیدن به راه حل جامع سوق دهد. در حالی که برخی تحلیلگران بر این باورند که ادامه اوضاع میدانی در سوریه با شکست مواجه شده است چرا که دیگر الزامی برای بشار اسد و طرفدارانش برای حفظ توافقات به دست آمده در ژنو یک فراهم نیست.

اگر نشست ها دستاورد ملموسی نداشته باشد، امکان استمرار آن در قالب های نشست 3 یا 4 مقداری با مشکل مواجه خواهد شد. به همین دلیل تمام تلاش آقای ابراهیمی بر این است که حداقل از اجلاس ژنو 2 حتی یک مورد توافق قرار گیرد که این می تواند زمینه شکل گیری اجلاس ژنو 3 باشد. اما اگر قرار باشد این نشست ها دستاوردی نداشته باشد، و مدت زمان طولانی نیز دو طرف به بحث بپردازند اما نتیجه ای حاصل نشود، شکل گیری این نشست ها چندان جدی به نظر نمی رسد. از صحبت های آقای ابراهیمی اینگونه برداشت می شود که ناامید نبوده و متعقد است راه هایی برای توافق دو طرف وجود دارد، ولو به صورت خیلی ضعیف، بنابراین حداقل باب گفت وگو مذاکره بسته نشود.

واشنگتن از دولت روسیه خواسته است تا به دمشق برای حضور جدی در مذاکرات اعمال فشار کند. این خواسته آمریکا از روسیه برآمده از چیست؟ به دلیل حمایت های روسیه از دولت سوریه است یا دلیل دیگری مطرح است؟

اواخر هفته گذشته، آقای ابراهیمی به دلیل اینکه نتوانست دستاوردی را از مذاکرات به دست آورد، و احساس کرد ممکن است مذاکرات به شکست بیانجامد، با دو طرف یعنی روسیه و آمریکا مذاکراتی داشت مبنی بر اینکه نمایندگان روسیه بر دولت سوریه فشار بیاورند و هم دولت آمریکا بر معارضان و مخالفان فشار وارد کنند تا آنها برای ادامه مباحث به صورت جدی تشویق و ترغیب شوند. با این حال اینکه آمریکایی ها از دولت روسیه می خواهند که به دولت سوریه فشار بیاورند، القا کننده این است که سوریه مانع پیشرفت مذاکرات می شود. باید این اراده در دو طرف با وجود مذاکرات مستقیم و شفافی که با هم دارند، وجود داشته باشد که به نظرم این اراده هنوز که طرفین به جمع بندی برسند، به وجود نیامده است. مقداری مباحث رسانه و تبلیغات هم برای اینکه طرف مقابل را در انفعال قرار بدهد وجود داشته که نباید از آنها غافل شویم.