فرصتی برای رونمایی از دیپلماسی جدید ایران

دیپلماسی ایرانی: پنجاهمین کنفرانس امنیتی مونیخ بهمن ۹۲ در شهر مونیخ آلمان با حضور بیش از 300 سیاستمدار و کارشناس امور امنیتی کشورهای مختلف جهان به مدت سه روز آغاز به کار می کند. کنفرانس امنیتی مونیخ یکی از مهم ترین کنفرانس های بین المللی در عرصه روابط و امنیت بین الملل است. این کنفرانس در سال ۱۹۶۰ میلادی به منظور بحث و گفت و گو میان اعضای اتحادیه آتلانتیک شمالی (ناتو) تشکیل و در سال ۱۹۶۳ توسط یک ناشر آلمانی به نام «ایوالد فون کلیست» در شهر مونیخ پایه گذاری شد. اگرچه این اجلاس در کنار اجلاس های مهمی مانند داووس در سطح اروپا محسوب می شود، اما امسال مسائلی مانند بحران یورو، تعیین ژئوپولتیک انرژی، نفت و گاز آمریکا، آینده همکاری دو سوی آتلانتیک، مسایل سوریه و مالی، امنیت سایبری، آینده دفاع اروپایی، دیپلماسی در عصر دیجیتال، مسئله هسته ای ایران و مسئله سوریه از مهمترین مسائلی است که ما در سال گذشته میلادی و سال پیش رو در سطح جهانی با آن رو به رو هستیم که در این کنفرانس به این موارد پرداخته می شود. محمد فرهاد کلینی کارشناس ارشد مسائل استراتژیک  در گفتگو با دیپلماسی ایرانی با اشاره به اهمیت اجلاس امنیتی مونیخ تاکید می کند که اگرچه ایران در نشست ژنو ۲ سوریه حضور نداشت، اما این نشست فرصتی برای طرح دیدگاه های جمهوری اسلامی ایران در حوزه امنیت محسوب می شود. متن گفتگو با وی به شرح زیر است :

اجلاس مونیخ در معادلات بین المللی چه جایگاهی را به خود اختصاص داده است و در این دور از  نشست ها مهم ترین محورهای مورد بحث چه مسائلی خواهند بود؟چه فرصت هایی برای ایران در حاشیه دیدارهای اصلی این اجلاس قابل بررسی است ؟

اجلاس مونیخ در گذشته تحت عنوان اجلاس دفاعی مشهور بود که طی دهه های اخیر به اجلاس امنیتی مونیخ تغییر نام داده و بودجه آن نیز توسط وزارت دفاع تامین می شود و همچنین مشارکت بسیار نزدیکی با حوزه ناتو دارد. این اجلاس در کنار اجلاس داووس که حوزه اقتصادی را پوشش می دهد، اجماعی از نخبگان را به وجود می آورد تا بتوانند مسایل جهانی و موضوعات اصلی و اساسی را مورد بررسی قرار دهند. در اجلاس 2014 نیز نزدیک به 300 نفر مقام از سراسر جهان شرکت می کنند که از آن جمله می توان به بان کی مون، یوکیا آمانو، سرگئی لاوروف، کاترین اشتون، هنری کسینجر،جان کری، چاک هیگل، سوزان رایس و فوگ راسموسن و البته با توجه به میزبانی آلمان، نقش برجسته اشتاین مایر اشاره کرد. این اجلاس که در هتل بایریشر هوف برگزار می شود، می تواند زیرساخت یک توافق ضمنی میان نخبگان جهان برای رسیدگی به حل مسایل اصلی باشد. در اجلاس سال قبل پرونده هایی مورد بررسی قرار گرفت که کماکان برخی از آن پرونده ها ادامه دارد و امسال نیز برخی پروند های جدید به موضوع اجلاس اضافه شده است. سال گذشته موضوعاتی از قبیل بحران اقتصادی اروپا، جنگ سایبری، وضعیت افغانستان، مصر، تروریسم، درگیری نظامی در آفریقا و همچنین موضوع هسته ای ایران در دستور کار قرار گرفته بود.  طی این مدت نیز شاهد تحولات جدید جهانی از جمله در  اوکراین، موضوع اسنودن و رسوایی جاسوسی آمریکا و تصمیم اروپا مبنی بر ورود به حوزه جدید که سیستم امنیتی مستقل از آمریکا را در دستور کار قرار داده، هستیم. با این تفاوت که در بحث هسته ای ایران شاهد شیب آرامی هستیم که تا حدودی بعد از توافقنامه ژنو از میان موضوعات اصلی خارج شده است. اما از دیگاه مسئولان اجلاس، رسیدگی به مساله تغییر آب و هوا، انرژی، بحران اوکراین و جاسوسی اینترنتی موضوعات بسیار مهمی هستند. همچنین از این منظر بحث سازش در خاورمیانه با توجه به اقداماتی که دولت آمریکا انجام داده، مورد توجه مسئولان و شرکت کنندگان قرار گرفته است.

با توجه به حضور مقام های ایرانی یعنی آقای ظریف وزیر امورخارجه و آقای زنگنه وزیر نفت و برخی مسئولان در نهاد ریاست جمهوری، پیش بینی می شود به موازات اجلاس مذاکرات دو جانبه قوی تری میان ایران و آلمان برگزار شود. چندی پیش نشریه اشپیگل در مقاله ای با اشاره به سیاست خارجی آلمان، نوشت: آلمان در حوزه تعامل نزدیک با ایران از دیگر همتایان اروپایی خود عقب افتاده است. این مقاله اشاره ای داشت به فعالیت های بخش لاتین اروپا یعنی کشور ایتالیا که تلاش می کند، هرچه سریعتر روابط خود با ایران را در یک نقطه مطلوب قرار دهد و درخواست کرده بود آلمان در این باره نقش جدید خود را دنبال کند. از این رو به نظر می رسد هیات ایرانی و آلمانی در برلین مذاکرات جدیدی را دنبال کنند و این احتمال وجود دارد که همزمان با این اجلاس میزگرد تخصصی اقتصادی، میان ایران و آلمان در برلین برگزار شود. این می تواند مقدمه خوبی باشد تا در نهایت دعوت مقامات آلمانی از رییس جمهور ایران را تسریع کند. در مجموع به نظر می رسد، نقش ایران و آلمان در این مرحله جدید افزایش پیدا کند. آلمان با توجه به برآوردهای خود از  سیاست خارجی آمریکا و نقش کاهشی که آمریکا در برخی مناطق ژئوپولتیکی دنبال می کند، در تلاش است نقش خود را به عنوان قدرت واسطه ای در امنیت جهانی بازی کند. همچنین با توجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران در مسایل منطقه ای و مسایل مهم دارای نقش سازنده ای است، این موضوع می تواند کمک کند تا دیالوگ های میان ایران و آلمان از اهمیت بیشتری برخوردار شود.

با توجه به اینکه ایران در نشست ژنو 2 سوریه حضور نداشت، آیا این اجلاس می تواند فرصتی برای طرح دیپلماسی دیدگاه های ایران درباره  سوریه به شکل جزئی و امنیت منطقه  ای در سطح کلان باشد؟

 با توجه به اشتباهی که غربی ها در طی اجلاس ژنو2 سوریه در عدم دعوت از ایران انجام دادند، اکنون این اجلاس می تواند فرصتی برای آنها باشد تا با مواضع جمهوری اسلامی ایران در خصوص مسایل داغ منطقه ای از نزدیک آشنا شوند. همچنین این امکان وجود دارد که طرف های غربی با تجدید نظر در برخی از رفتارهای سینوسی که در گذشته از خود نشان دادند، در صدد اصلاح سیاست های پیشین برآیند. همانطور که اطلاع دارید طرفین توافق کردند که اجلاس بعدی درباره موضوع هسته ای را در وین برگزار کنند و با توجه به سفر احتمالی خانم اشتون به تهران، این موضوع در چارچوب خود دنبال می شود. درباره موضوع هسته ای  ایران و نقش آن  در اجلاس مونیخ باید گفت که با توجه به شیب ملایم بوجود امده ،  این پرونده به سمت درب های جدید پیش می رود که از این منظر اجلاس مونیخ موردی خاص است. البته در این اجلاس پنل اختصاصی به هیات ایرانی داده شده که در آنجا نقطه نظرات خود را بیان کند. جمهوری اسلامی نیز این اقدام طرف آلمانی را به خوبی درک می کند.

به عقیده ناظران سیاسی کانونی ترین موضوع کنفرانس یافتن پاسخی برای این پرسش بود که آیا نمایندگان کشورهای حاضر در چنین اجلاسی قادر به یافتن راه حلی برای بحران های منطقه ای و فرامنطقه ای خواهند بود یا نه؟ از این منظر تا چه حد دستاوردهای این اجلاس امیدوار کننده است؟

اجلاس مونیخ، اجلاس خاص و ویژه ای  است که هسته مسایل و مشکلات امنیتی را مورد رسیدگی قرار می دهد. رایزنی هایی که در حاشیه اجلاس صورت می گیرد، کمک می کند تا طرفین درک جدیدی از تحلیل و ترکیب شرایط داشته باشند. اینکه بخواهیم بگوییم اجلاس مونیخ وظیفه رسیدگی فوری به حل مسایل را دارد، نه این وظیفه را ندارد. ولی از این جنبه که می تواند به زمینه ها و پیدایش فرصت هایی برای تعامل های جدید کمک کند، این پتانسیل را حتما در درون خود پرروش می دهد.

در نشست قبلی مونیخ در فوریه 2013 مباحثی از قبیل بحران سوریه، درگیری های نظامی در آفریقا، تروریسم، جنگ سایبری، بحران اقتصادی یورو، وضعیت افغانستان و مصر، مناقشه بر سر برنامه اتمی ایران و... مطرح بود.  شرکت کنندگان بر این امید بودند که برگزاری این نشست به حل بحران ها کمک کند. اما نه تنها حل برخی از مسایل صورت نگرفت که حتی شاهد بحرانی تر شدن شرایط در برخی از موارد از جمله پرونده مصر و بحران سوریه هم بودیم.  تا چه اندازه می توان به عملی شدن و به نتیجه رسیدن نسخه هایی که در این قبیل نشست ها تجویز می شود، امیدوار بود؟

تلاش مقامات باید این باشد که در درجه نخست به مهار وضعیت ها بپردازند و سپس وارد عرصه های توافق های مرحله ای و جدی تر شوند. تجربه نشان داده است که اگر ما _ ما منظورم جامعه جهانی است _ بخواهیم به دنبال راه حل فوری باشیم، امکان دارد گاهی اوقات منجر به برخی تشدیدها شود. در نظر گرفتن ملاحضات اساسی برای حل مسایل امنیتی همیشه از یک ویژگی خاصی برخوردار است. به همین دلیل امروزه ارزش اینگونه اجلاس ها در این است که طرفین بار دیگر مخرج مشترک جدید را کشف کنند. اجلاس مونیخ بخشی از این تلاش ها محسوب می شود. در غیر این صورت اگر بخواهیم بر اساس رئالیسم قضاوت کنیم، نمی توان گفت طرفین در این اجلاس با این همه موضوعات متعدد، بتوانند به یک سری نقاط و مرزهای مشخص برسند. این اجلاس می تواند به پدیدار شدن زمینه ها و فرصت های جدید تعامل کمک کند.

در اجلاس داووس عمده ترین تمرکز ایران _ شخص رییس جمهر _ بر مباحث اقتصادی بود که بدین وسیله بتواند تغییر نگاهی در سیاست های اقتصادی کشورهای برای سرمایه گذاری در ایران ایجاد کند. آیا ایران می تواند از اجلاس مونیخ به منظور تغییر نگاه امنیتی دنیا به ایران بهره ببرد ؟

تمرکز صحبت آقای روحانی در مباحث اقتصادی و امنیتی، موضوع انرژی بود. همچنین بحث تعاملات جدیدی که جمهوری اسلامی ایران می تواند در آنها ایفای نقش جدی داشته باشد. موضوع همکاری ایران و اروپا در حوزه انرژی به خصوص صنایع از اهمیت ویژه ای بر خوردار است. از این منظر اظهارات آقای روحانی در همین راستا است. یکی از مسایل جدی که در اجلاس مونیخ دنبال می شود، مساله انرژی است. اطلاع دارید که امروزه بسیاری از کشورهای آسیایی در حال جابجایی رتبه بندی خود در مصرف انرژی هستند. طی اخبار منتشر شده هند توانست جایگاه ژاپن را در مصرف انرژی جابه جا و خودش را تبدیل به سومین مصرف کننده کند. به همین خاطر موضوع امنیت انرژی ، تعاملات اوراسیا، جایگاه ایران و فناوری های جدید در انرژی، همه کمک می کند تا با دید وسیع تر تعریض بیشتری مسایل مورد بررسی قرار گیرد. ایران از لحاظ ژئوپولیتکی، منابع انرژی و نیروهای متخصص از جایگاه و شاخاص های خاصی برخوردار است. شاید جمهوری اسلامی ایران به صورت موقت ناشی از یک سری فشار های تحریمی و تحمیلی در یک وضعیت خاص قرار گیرد اما پتانسیل ایران غیرقابل انکار برای جامعه جهانی است.

با توجه به تغییراتی که در موازنه های انرژی و نظامی در حال صورت گرفتن است، آیا این اجلاس می تواند فرصتی برای ایران باشد تا به یک ائتلافی با برخی کشورها در حوزه های انرژی و نظامی برسد؟

سیاست های جمهوری اسلامی ایران در بحث موضوع انرژی در دولت یازدهم دنبال درهای باز است که در این چارچوب بتواند همکاری های جدیدی را شکل دهد. در این حوزه دولت آمریکا با توجه به تعاریف مقطعی و مرحله ای که دنبال می کند، بعضا نقش مانع را بازی کرده است و بعضا با ادبیات احتیاط از اروپا خواهش می کند تا سیاست خودش را نسبت به ایران با یک سرعت آهسته تری دنبال کند. ولی همه می دانند که استعداد و زیرساخت های موجود بین ایران و کشورهای اروپایی در بخش صنایع و همکاری هایی که در قرن گذشته اتفاق افتاده، عملا خیلی سریع می تواند مورد بازیافت قرار گیرد. آمریکا این را خوب احساس می کند که روابط ایران و اروپا می تواند به سرعت جابه جا و به یک نقطه مطلوب برسد. به همین دلیل سعی می کند شرکای غربی خود را مهار کند. از این منظر آمریکا باید از اروپا یاد بگیرد که چگونه دیپلماسی خود را با ایران تنظیم کند و به جای اینکه بخواهد با فهرست برخی از لابی ها به ایران نگاه کند، بهتر است بر اساس فهرست منافع ملی اش به ایران نگاه کند.