احتیاط ، وجه مشترک ایران و آمریکا در سوریه

دیپلماسی ایرانی:سرانجام ایران به کنفرانس ژنو 2 سوریه دعوت شد.  بان کی مون دبیرکل سازمان ملل متحد روز یکشنبه به خبرنگاران گفت:"رسما از جمهوری اسلامی ایران دعوت کرده ام  که در مذاکرات حاضر شود." به گفته وی، محمد جواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران متوجه اساس گفتگوها که تشکیل یک دولت انتقالی در سوریه است، می شود. این هدف طی کنفرانس مربوط به بحران سوریه در سال ۲۰۱۲ در ژنو تعیین شد. درهمین حال دعوت از ایران با واکنش گروه های مخالف سوری همراه بود. شبکه خبری دویچوله آلمان گزارش داد در پی اعلام خبر دعوت ایران به کنفرانس صلح سوریه، مخالفان دولت سوریه اعلام کردند که در این مذاکرات حاضر نخواهند شد مگر آنکه دعوت ایران پس گرفته شود. لوی صافی، سخنگوی "ائتلاف ملی سوریه"، یکی از گروه های اصلی اپوزیسیون در تبعید روز دوشنبه ۲۰ ژانویه (۳۰ دی) در اکانت توییتر خود تأیید کرد که در صورت حضور ایران، این گروه در کنفرانس ژنو شرکت نخواهد کرد. در همین حال مرضیه افخم، سخنگوی وزارت خارجه ایران گفته است که این کشور در کنفرانس موسوم به "ژنو ۲" که قرار است در هفته جاری برگزار شود، بدون پیش شرط شرکت می کند. رویارویی مخالفان سوری با ایران برای شرکت یا عدم شرکت می تواند نشست ژنو2 را با چالش مواجه کند. در عین حال هنوز اظهارات دقیقی مبنی بر اینکه ایران تصمیمات ژنو 1 که به کنار گذاشتن کامل بشار اسد می انجامد، پذیرفته یا نه، منتشر نشده است. نزدیک به 30 کشور برای شرکت در این نشست که به صورت دو مرحله ای برگزار میشود، دعوت شده اند. تعدد کشورها و اهمیت حضور آنها نیز قابل توجه است. کشورهایی که نه تنها هیچ رابطه ای با موضوع سوریه و بحران این کشور ندارند، بلکه حتی در سطح دولتی نیز تاکنون بیش از چند اظهارنظر بی طرفانه و دیپلماتیک، واکنشی به بحران سوریه نشان نداده اند. نکته دیگر آنکه وزیر امورخارجه روسیه برگزاری نشست ژنو را نمادین می داند. از این رو زمزمه های به نتیجه نرسیدن این مذاکرات از اکنون به گوش می رسد. این مسائل سبب شد تا با قاسم محب علی رئیس سابق اداره کل خاومیانه وزارت خارجه و  کارشناس مسائل خاورمیانه  درباره مذاکرات ژنو و آینده آن  به گفت وگو بپردازیم که در ادامه می آید:

سرانجام سازمان ملل ایران را به کنفرانس ژنو 2 دعوت کرد. اما نکته حایز اهمیت این است که مخالفان دولت سوریه اعلام کردند که در این مذاکرات حاضر نخواهند شد مگر آنکه دعوت ایران پس گرفته شود. اگر دعوت ایران پس گرفته نشود، آیا مخالفان بر مواضع خود خواهند ماند و کنفرانس بدون نتیجه خواهد بود؟

در حال حاضر میان مخالفان اختلاف وجود دارد و نمی توان چندان حرف ها و اظهارنظرهای آنان را جدی و تمام شده تلقی کرد. اما مشکلی که وجود داشته و مخالفان نیز از آن بهره برداری می کنند، مساله ای است که آمریکا و شخص بان کی مون دبیرکل سازمان ملل نیز آن را مطرح کرده مبنی بر اینکه ایران تصمیمات ژنو1 را پذیرفته است. البته آمریکایی ها می گویند که ایران باید به صورت علنی آن را اعلام کند اما بان کی مون به از قول دکتر ظریف گفته که ایران پذیرفته است. مفهوم این اظهارات این است که بشار اسد در دولت آینده حتی اگر هم باشد، نقشش  صوری خواهد بود.

ایران به عنوان یکی از حامیان اصلی دولت سوریه مطرح است. چگونه می تواند پایبند به کنفرانس ژنو 1 باشد که معنایش کنار گذاشتن دولت کنونی است؟

روسیه هم از حامیان سوریه بوده اما توافق ژنو 1 را انجام داده است. دو بحث وجود دارد. یکی اینکه روسیه به دنبال حفظ ساختار بوده یعنی می خواهد ارتش و دولت را نگه داشته و حداقل آقای اسد کنار برود. زیرا با ماندن دولت و ارتش نفوذ و منافع روسیه حفظ می شود.  دیگر آنکه آن چیزی که ایران بر روی آن سرمایه گذاری کرده، شخص بشار اسد است. شاید ایران نگران است با کنار رفتن اسد، حتی اگر دولت و ارتش هم باقی بماند، چندان همبستگی میان ایران و سوریه آنگونه که دوران اسد بود، وجود نداشته باشد.

آقای لاوروف وزیر امور خارجه روسیه بیان کرده نشست ژنو 2 که قرار است 22 ژانویه با هدف حل و فصل بحران سوریه در مونترو سوئیس برگزار شود، نمادین خواهد بود و مذاکرات مستقیم در آینده آغاز خواهد شد. اگر این نشست به صورت نمادین است و قرار نیست نتیجه خاصی حاصل و تصمیمات الزام آوری نیز گرفته نشود، پس چرا برگزار می شود؟

تفسیرهای مختلفی در این باره وجود دارد. تفسیری که روسیه می کند با تفسیری که غربی ها دارند، متفاوت است. در قطعنامه شماره 2118 شورای امنیت دو ضمیمه وجود دارد یکی مربوط به خلع سلاح های شیمیایی سوریه و دیگری اجرای تصمیمات ژنو1. خود ژنو نیز تفسیرهای مختلفی دارد. با توجه به این تفسیرها و فاصله زیادی که میان مخالفات داخلی و حکومت و همچنین مخالفان منطقه ای و حامیان اسد و درعین حال مخالفان بین الملل مانند آمریکا بر سر آینده سوریه وجود دارد، طبیعی است که نشست تنها می تواند یک شروع باشد نه پایان. حتی ممکن است اختلافات جدیدی بروز پیدا کند. شاید هم به نتیجه ای نرسند و در آینده شاید یک سال دوباره در حاشیه مذاکره کنند تا بر سر میز برگردند. بعید است که در این نشست فعلا به نتیجه برسند. از نظر من بعید است که دو طرف، طرف های حامیان و طرف های مخالفان سوریه علاقه مند باشند که مساله حل و فصل شود.

گفته شده کنفرانس ژنو2 در دو مرحله برگزار می شود. در مرحله نخست نزدیک به 30 کشور حضور دارند و در مرحله دوم تنها نماینده سازمان ملل، طرف های درگیر در داخل سوریه یعنی دولت و مخالفان و روسیه و آمریکا به عنوان میزبان. از این رو نشست مرحله دوم حایز اهمیت تر است. دلیل دو مرحله ای کردن این نشست چیست؟

طبیعتا مرحله اول کشورهایی هستند که به نوعی در مساله سوریه یا نقش بین المللی یا منطقه ای داشتند. آنها فقط در جلسه عمومی شرکت و نقطه نظراتشان را بیان می کنند. بر اساس قطعنامه شورای امنیت طرف های درگیر تحت نظارت سازمان ملل به همراه روسیه و آمریکا باید مذاکرات را ادامه دهند. طرف های دیگر تنها تسهیل و کمک کننده هستند. نقشی در اجرا ندارند.

فکر می کنید چه دستاوردی عاید ایران خواهد شد؟

به نظرم تا همین جا هم ایران پیش رفته است. اینکه پذیرفته شده ایران در این نشست حضور داشته باشد. گرچه دقیقا مشخص نیست که ایران شرایط آمریکا را پذیرفته یا نه. فکر می کنم بر اساس اظهاراتی که وزیر امورخارجه سوریه مبنی بر آتش بس و مبادله اسیران و همچنین امکان ارسال کمک به مناطق محاصره شده، کرده می خواهند به نوعی کمک کنند تا ایران به طور غیررسمی ژنو 1 را بپذیرد. با این همه پذیرفته شدن نقش ایران به عنوان یک طرف که در شکل گیری آینده سوریه مهم بوده قابل توجه است. مابقی بستگی به دیپلماسی ما با طرف های درگیر دارد به خصوص اینکه اگر بخشی از مناسبات منطقه ای ما با ترکیه و عربستان به نحوی پیش برود، ایران در سوریه می تواند جایگاه بیشتری پیدا کند. ادامه وضعیت به نفع هیچکس نیست. پایان دادن به  این وضعیت به نفع همه است به خصوص اینکه آقای ظریف اشاره کردند که ادامه این وضعیت افراطی گری و تروریسم در منطقه را افزایش می دهد  و یکی از طرف هایی که در این وضعیت ضرر می بیند ایران است. رشد افراطی گرایی مذهبی در منطقه می تواند دامنه آن را به مرزهای عراق و لبنان و ایران توسعه دهد و منافع ما حکم می کند که چنین اتفاقاتی نیافتد.

آیا ایران می تواند با حضور در نشست ژنو 2 به نوعی بر تصمیم های اخذ شده در ژنو 1 هم تاثیرگذاشته و با مواضع مقابل بشار اسد در این دور از مذاکرات را تلطیف کند؟

زمانی ایران وارد مساله سوریه شد که دولت جدید بر سر کار آمد و تصمیمات ژنو1 نیز گرفته شده بود. گرچه اگر دیپلماسی ما در آن موقع فعال بود، شاید می توانستیم در ژنو 1 تاثیرگذار باشیم. با این حال سوار بر قطاری می شویم که در حال حرکت است. بنابراین چندان نمی توانیم بر مسایلی که در گذشته تصمیم گرفته شده، اثرگذار باشیم. به همین اندازه اگر بتوانیم وارد مذاکرات شده و بدون اینکه به طور کامل تصمیمات ژنو1 را نپذیریم، طبیعتا می توانیم بگوییم که تاثیرات خودمان را گذاشته ایم. با این همه باید ببینیم نقش ایران چیست؟ نفع ایران در این است که این درگیری باقی بماند یا کمک کند که این وضعیت هرچه زودتر خاتمه پیدا کند؟ اگر نفع ایران بر خاتمه پیدا کردن قضیه و برقراری صلح و عدم گسترش افراطی گری در منطقه است، طبیعی است باید با این مسیر همکاری کند. آقای اسد هم دیر یا زود مشمول تغییرات می شود. ضمن اینکه هزینه و سرمایه گذاری های زیادی در سوریه توسط ایران صورت گرفته که نباید از دست برود.

شاهد بودیم که مواضع برخی کشورهای اروپای نسبت به حکومت سوریه و آینده آن تغییراتی داشته است. به این گونه که این کشورهای اروپایی اعلام کردند که در صورت تغییر در ساختارهای حکومتی حاضرند که همچنان با اسد همکاری داشته باشند و او را به رسمیت بشناسند. دلیل این تغییر رویکرد چیست؟ گفته شده یکی از علت های این مساله این است که کشورهای اروپایی خواهان به نتیجه رسیدن بحران سوریه نبوده و تنها  بازی کردن با یک سری معادلات را دنبال می کنند.

مسائل سوریه پیچیده بوده و به این سادگی نمی توان بر روی آن اظهارنظر کرد. وقتی به تحولات سه سال اخیر نگاهی بیاندازیم از زمان شروع بهار عربی در مصر و تونس، شاهد تجربه تلخی در این تحولات هستیم. مصر عقبگرد کرده است و همه پذیرفته اند که به نوعی ارتش قدرت اول در مصر است. در تونس و لیبی هم همینگونه است. در یمن آینده روشنی دیده نمی شود. طبیعتا کشورها فکر می کنند اگر در سوریه فروپاشی صورت بگیرد، مخالفانی که هیچ سرانجامی برایشان متصور نیست و هیچ توافقی میان خودشان وجود ندارد، اگر به حاکمیت برسند چه خواهد شد. آنها مرتب در حال تجزیه شدن به گروه های مختلف هستند و جریان های افراطی نیز حضور داشته و رشد بیشتری پیدا می کنند. این نگرانی باعث می شود که دولت هایی که در سه سال پیش مواضع متفاوتی داشتند، به تدریج با توجه به تحولات خاورمیانه و نتایجی که از بهار عربی گرفته شده، مواضعشان تغییر کند. در سوریه هم نمی توان انتظار داشت از مخالفان دولتی تشکیل شود که بتواند آینده روشنی برای سوریه ترسیم کند. بنابراین سعی می کنند فعلا این وضعیت فعلی به نحوی ادامه پیدا کند. اگر ارتش را حذف کنند و ساختار دولتی را از هم بپاشانند، ممکن است سوریه چند پاره شود. بنابراین همه در این قضیه احتیاط می کنند که دولت و ارتش سقوط نکند. در مورد رفتن آقای اسد هم باید احتیاط کنند، زیرا معلوم نیست ساختار بدون اسد و تیمی که او کشور را اداره می کند، بتواند باقی بماند. همانگونه که الان مخالفان به چندین گروه تقسیم شدند، اگر آقای اسد هم کنار گذشته شود به سرعت چند دسته گی ایجاد خواهد شد. برای همین همه احتیاط می کنند تا بتوانند یک جایگزین و روشی پیدا کنند، که این روش و جایگزینی فعلا روشن نیست.

در حالی برخی از مقامات کشورهای غربی مانند انگلیس برای حضور ایران، به عنوان یکی از اصلی ترین بازیگران سوریه، پیش می گذارند که در میان کشورهای دعوت شده به ژنو 2 نام کشورهایی مانند ژاپن، اسپانیا، سوئد، برزیل، دانمارک، نروژ به عنوان دعوت شدگان حضور دارند. بسیاری از این کشورها نه تنها هیچ رابطه ای با موضوع سوریه و بحران این کشور ندارند، بلکه حتی در سطح دولتی نیز تاکنون بیش از چند اظهارنظر بی طرفانه و دیپلماتیک، واکنشی به بحران سوریه نشان نداده اند. دلیل دعوت این کشورها چه بوده و اساسا چه کمکی می توانند بکنند؟

آینده سوریه با این همه خسارت و هزینه های که دیده شده، نیاز به منابع مالی و کمک های انسانی دارد. همانطور که در افغانستان ژاپن مسئول بازسازی شد. بنابراین کشورهایی که قدرت مالی، فناوری و سازندگی دارند می توانند نقش بازی کنند. تمام دغدغه ها  مساله سیاسی نیست. برآوردهای مالی صورت گرفته از خسارت ها در سوریه بالای 200 میلیارد دلار است و بازسازی شهرهایی مانند حلب، دمشق و حمص و دیگر مناطق که یا به طور کامل تخریب شده یا خسارت دیده اند و همچنین وجود آورگان سوری، و بازگشت آنها نیاز به هزینه دارد. به طور طبیعی کشورهایی که چنین توانایی ها را دارند در این نشست حضور خواهند داشت. با توجه به چشم اندازی که برای آینده سوریه متصورند و بازسازی آن، کشورهای دیگری که توانایی ها دارند، نیز دعوت می شوند.

انتشار اولیه: دوشنبه 30 دی 1392/ باز انتشار : شنبه 5 بهمن 1392