ایران شتابزده موضع نگیرد

دیپلماسی ایرانی: بازی تصویب قرارداد امنیتی میان افغانستان و امریکا ادامه دارد. رئیس جمهوری افغانستان هرگونه فشار آمریکایی ها برای تعیین ضرب الاجل در امضای توافقنامه امنیتی کابل – واشنگتن را رد کرده است. هم زمان با برگزاری سومین روز از نشست لویه جرگه پشت درهای بسته برای مذاکره بر سر پیش نویس توافقنامه امنیتی دوجانبه که منجر به حضور هزاران سرباز آمریکایی پس از سال 2014 با هدف آموزش نیروهای امنیتی افغان می شود، شبهات بر سر امضای این توافق نامه به شدت افزایش یافته است. حامد، کرزی، رئیس جمهوری افغانستان گفته است که امضای این توافقنامه را به عهده رئیس جمهوری آتی افغانستان پس از انتخابات پنجم آوریل سال 2014 می گذارد. این در حالی است که چاک هیگل، وزیر دفاع آمریکا تاکید کرده است که آمریکا بدون انعقاد توافق امنیتی با افغانستان هیچ درک صحیحی از این که مردم افغانستان چه می خواهند و نقش قابل پذیرش نیروهای آمریکایی در این کشور چه خواهد بود و آن ها ماموریت خود را چگونه انجام خواهد داد، نخواهد داشت. وزیر دفاع آمریکا و دیگر مقامات این کشور گفته اند این توافقنامه باید تا پایان سال جاری میلادی امضا شود. پیرمحمدملازهی، تحلیلگر مسائل شبه قاره به بررسی دلیل تعلل کرزای در تصویب این توافقنامه و احتمال وجود افغانستانی شبیه عراق پرداخته است که در ادامه می خوانید.

حامد کرزای ضرب الاجل امریکا را برای توافقنامه امنیتی رد کرده  وگفته است که ما با کشورهای زیادی در این خصوص مشورت کرده ایم اما تنها ایران مخالف بوده است. شما این مساله را چگونه تفسیر می کنید و دلیل مخالفت صریح ایران را در چه می دانید؟

به دلیل آن که اگر امریکایی ها این قرارداد را امضا کنند بناست که 9 پایگاه نظامی در افغانستان مستقر کنند که از این تعداد دو پایگاه در منطقه مرزی ایران دایر خواهد شد که به طور طبیعی در بلندمدت می تواند بر امنیت ایران تاثیر منفی بگذارد. (با توجه به اینکه مناسبات امریکا و ایران همچنان در هاله ای از ابهام قرار دارد) بنابراین در بلند مدت ممکن است به لحاظ امینتی به ضرر ایران باشد و بر همین اساس هم ایران مخالف است. اما این که حامد کرزی اعلام کرده است که ایران تنها مخالف است تا اندازه ای جنبه تبلیغاتی دارد چرا که در این توافقنامه بیشترین ضرر متوجه پاکستان خواهد بود به دلیل آن که اگر امریکایی ها در افغانستان حضور داشته باشند پاکستان  نمی تواند به استراتژی کلی که در منطقه دارد و نفوذ انحصاری که دوست دارد در افغانستان داشته باشد، دست پیدا کند. بنابراین پاکستان هم مخالف است، اما حقیقت آن است که پاکستانی ها زیرک هستند و سیاستمداران کارکشته ای دارند و قصد ندارند برای مخالفت خود هزینه دهند و ترجیح می دهند که این هزینه را ایران بپردازد با توجه به این که ایران به صراحت اعلام مخالفت کرده است، در حالیکه بسیاری از کشورها مخالف این قرارداد امنیتی هستند اما به این صراحت اعلام نکرده اند به دلیل آنکه به نفع آنها نیست، به عنوان مثال روس ها،  چینی ها و برخی از کشورهای دیگر هم با ایران موافقند اما در اعلام مخالفت خود تامل کرده اند. به نظر می رسد ایران در این زمینه مقداری با عجله رفتار کرده و یا بهتر است گفته شود سیاستمدارانه رفتار نکرده است.

امریکا تهدید کرده است که اگر توافقنامه امضا نشود همان سرنوشت عراق اتفاق خواهد افتاد. آیا ممکن است سرنوشت افغانستان هم مانند عراق شود؟ منظور از سرنوشت عراق چیست؟

بعید است که داستان عراق تکرار شود، چراکه شرایط عراق با افغانستان کاملا متفاوت است. عراق وضعیتی داشت  که همچنان می توانست مصونیت قضایی را برای امریکایی ها در نظر نگیرد و امریکایی ها هم از خاک عراق خارج شوند، اما افغانستان این شرایط را ندارد و تقریبا می توان گفت حامد کرزی با مصونیت قضایی موافقت کرده است و به احتمال زیاد در لویه جرگه این مساله تصویب خواهد شد. بنابراین احتمال این که امریکایی ها به طور کلی از افغانستان خارج شوند همانند آن چه در عراق اتفاق افتاد وجود ندارد، به دلیل آن که امریکایی ها اهداف استراتژیکی در منطقه دارند و آنها به دلیل مسائل دیگری که در ارتباط با سایر کشورها همانند چین، روسیه، ایران و هند است باید در افغانستان بمانند. در نتیجه بسیار دور از ذهن است که همانند عراق کاملا خارج شوند، مگر آن که اتفاقی بیفتد که در افغانستان دیگر هیج امکانی برای حضور قانونمندشان وجود نداشته باشد که در این صورت دو حالت پیش خواهد آمد: یا به اشغال ادامه می دهند و افغانستان به طور رسمی به شکل کشور اشغال شده در خواهد آمد یا این که امریکایی ها به طور کامل خارج شوند که این مساله هم به سادگ امکان پذیر نیست.

بیرون آمدن کامل نیروهای امریکایی از افغانستان چه تبعاتی برای این کشور خواهد داشت؟

احتمال خروج کامل امریکایی ها بسیار ضعیف است، چرا که سرمایه گذاری هنگفتی  در این سرزمین کرده اند و در این کشور هزینه کرده اند، اما اگر از خاک افغانستان خارج شوند طالبان به سادگی به قدرت خواهند رسید و کابل را تصرف می کنند که در نهایت پاکستانی ها پیروز اصلی این میدان خواهند بود، اما جنگ تمام نخواهد شد و از مناطق شرق و جنوب پشتون نشین به منطقه شمال و مرکز قومیت های غیرپشتون منتقل خواهد شد. بنابراین جنگ به سادگی پایان نخواهد پذیرفت بلکه جغرافیای آن تغییر خواهد کرد.

نقش همپیمانان امریکا همانند انگلیس در پیش بردن این توافقنامه چیست؟

انگلیس ها تجارب زیادی در منطقه دارند، شبه قاره هند نزدیک به 190 تا 200 سال تحت استعمار انگلیس بوده و در نتیجه انگلیسی ها از نظر فرهنگی منطقه را به خوبی می شناسند به ویژه شناخت خوبی نسبت به افغان ها  دارند به دلیل آن که سه جنگ مهم با آنها داشتند و در هر سه جنگ شکست خوردند. بنابراین زمانی که انگلیسی ها پیشقدم شده و با امریکایی ها همراه می شوند نقش انگیس بیشتر از نظر انتقال تجربیات پررنگ می شود. اما سایر کشورها نقش مهمی ندارند و انگلیس است که نقش مهمی را  هم در ادامه حضور نظامی امریکا و هم در وضعیت کنونی و امضاء کردن قرارداد ایفا می کند. بنابراین نقش انگلیسی ها حائز اهمیت است هر چند که آنها ترجیح می دهند در پشت صحنه باشند که اگر اتفاقی افتاد به نام آنها ثبت نشود و تنها به اسم امریکا باشد و اگر موفقیتی کسب شد انگلیس ها می توانند مدعی شوند که سیاست های آنها بوده که منجر به این پیروزی شده است.

به نظر می رسد که پاکستانی ها و افغان ها نظر مثبت تری نسبت به انگلیس دارند و حتی گفته می شود که ممکن است به انگلیس به جای امریکا روی خوش نشان دهند. دلیل این نظر مثبت چیست؟

به نظر می رسد انگلیسی ها از امریکایی ها سیاستمدارترند، به عبارت دیگر امریکایی ها روراست ترند و درست است که امریکایی ها هم کشور استعمارگری هستند اما پیچیدگی های انگلیس  را ندارند و به آن صورت عمل نمی کنند. با توجه به این که امریکا قدرت برتر اقتصادی و سیاسی دنیا است اما به دنبال سیاست های پنهانی نیست، در حالی که تجربه نشان می دهد که انگلیسی ها بسیار با سیاست و زیرکانه رفتار می کنند. به همین دلیل هم در پاکستان و هم در افغانستان بخش هایی از جامعه، احزاب  و یا سیاستمدارانی که می توانند با انگلیس هماهنگ تر عمل کنند نقش مهم تری را  ایفا می توانند تا جریان ها و احزابی که کاملا خود را در ارتباط با امریکا ارزیابی می کنند. در نتیجه از این منظر تفاوت عمده ای را میان سیاست امریکا و انگلیس در منطقه می توان تشخیص داد.

نظر شما در خصوص نشست لویه جرگه چیست و نتیجه آن چه خواهد شد؟  

بسیار دشوار است که قاطعانه بتوان نتیجه ای را پیش بینی کرد اما به احتمال زیاد این توافق نامه در لویه جرگه تصویب خواهد شد البته با اصلاحاتی که مدنظر است. اختلافاتی که میان امریکایی ها و حامد کرزی مطرح شده  به نظر من جدی نیست، چراکه حامد کرزی به دنبال آن است که تا شش ماه آینده این قرارداد را  امضا کند و حتی گفته است اگر لویه جرگه و مجلس هم تصویب کنند رئیس جمهور امضای آن را به پس از انتخابات موکول خواهد کرد. حامد کرزی اهداف خود را دنبال می کند و قصد دارد از این طریق به امریکای ها بفهماند که در این معادلات و انتخابات آینده باید هوای او را  داشته باشند و این گونه نباشد که از صحنه حذف شود. باید اشاره کرد که حتی از نظر قانونی هم اگر مجلس تصویب کند نیازی به تصویب رئیس جمهور نیست. لویه جرگه را خود کرزی دعوت کرده هر چند که مشروعیتی است اما اگر مجلس تصویب کند جنبه قانونی خواهد داشت به دلیل آن که پیش از این حامد کرزی پیمان استراتژیک را امضا کرده که بخشی از این پیمان، قرارداد امنیتی است که در آن زمان به دلایلی امضا نشد و در حال حاضر در دست مجلس یا لویه جرگه است. بنابراین خیلی نباید حرکت های کرزی را جدی گرفت چراکه برای حفظ موقعیتش و یا تیمی که با وی همکاری می کند (تکنوکرات های غربگرا هستند) تلاش می کند و دوست ندارد که قدرت خود را یک مرتبه از دست دهد. در نتیجه باید از این زاویه به بررسی مساله پرداخت چرا که هرکدام برای حفظ شرایط و موقعیت خود در این میدان بازی می کند. در نهایت به نظر می رسد که این قرارداد امضا خواهد شد همان طور که امریکایی ها مطرح کرده اند پیش از انتخابات یعنی در طول شش هفته باید امضاء شود. تصور بر این است که لویه جرگه این قرارداد را تصویب می کند و  ممکن است اصلاحات جزئی در مجلس اتفاق بیفتد و پس از آن که مجلس تصویب کرد حامد کرزی دیگر در موقعیتی نیست که اعلام کند آن را امضاء نخواهد کرد.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: شنبه 2 اذر 1392/ باز انتشار: پنجشنبه 7 اذر 1392