ارزیابی کیهان از قطعیات و ابهامات مذاکره ژنو

محمد ایمانی در روزنامه کیهان نوشت:

 

مذاکرات ژنو 3 پس از سه روز مذاکره به کجا انجامید؟ محل نزاع کجاست که مذاکرات را کشدار کرده است؟ با کدام «بارم بندی» می توان به مذاکرات نمره داد؟ کدام توافق، بد و کدام توافق، خوب است؟ آیا می توان با رژیم آمریکا به توافق مثبت رسید و سپس به صلح و مسالمت میان طرفین دست یافت؟ اینها پرسش هایی است که در متن و حاشیه مذاکرات هسته ای به میان کشیده می شود. دیشب در سومین شب از مذاکرات، برخی اخبار فاقد منبع و جزئیات مشخص از احتمال «رفع اختلاف بر سر غنی سازی» و مذاکره درباره رآکتور آب سنگین اراک حکایت می کرد بی آن که از دقت حقوقی و کارشناسی برخوردار باشد. به عنوان مثال رسانه ها دیشب از «پشت سرگذاشتن اختلاف حول محور غنی سازی در ایران» سخن گفتند. آیا این بار حداقل توافق به دست می آید یا رسانه های ایرانی به ماجرای دور قبلی مذاکرات گرفتار می شوند که چند ساعت تا پس از نیمه شب منتظر ماندند اما سرانجام مذاکرات ناتمام ماند؟! طبق برخی اخبار ممکن است ادامه مذاکرات به امروز موکول شود.

 

لفظ مبهم «توافق» لفظ غلط اندازی است که می تواند به اعتبار ابهام و اشتراک لفظ، راه به مغالطه ببرد. طیفی از توافق ها را می توان از مطلوب و ایده آل تا متوسط و زیانبار رصد کرد همچنان که با دغلبازی های آمریکا، موضوع غنی سازی نیز دچار همین ابهام شده است. توافق مطلوب از نگاه ایران آن است که اولاً به اعتبار رویکرد انکاری آمریکا و غرب نسبت به حق تصریح شده غنی سازی برای اعضای پیمان ان پی تی، طرف غربی این حق قانونی ایران را محترم اعلام کند و به حق بهره مندی از چرخه کامل سوخت تمکین نماید. ثانیاً تحریم های ظالمانه و غیرقانونی که به بهانه غنی سازی اورانیوم در ایران وضع شده، به اعتبار تمکین به حق قانونی ایران لغو شود و متقابلاً ایران، اقدامات شفاف و اعتمادساز را مطابق ان پی تی به انجام رساند. در مقابل توافق بد آن است که طرف غربی اولاً از امضای حق مصرح ایران طفره برود و آن را به آینده موکول کند ثانیاً ساختار اصلی تحریم ها برقرار بماند و ثالثاً غرب امتیازهایی بگیرد و مایل به واگذاری امتیاز پایاپا، متوازن و متقابل نباشد. با این بارم بندی می توان هرگونه توافق پیشنهادی را ارزیابی کرد و به آن از صفر تا 20 نمره داد. هرگونه توافقی که راه «دررو» و دور زدن تعهدات در 6 ماه یا یک سال بعد را برای غرب باز بگذارد و به عبارت منطقی جامع و مانع نباشد، طبیعتاً در زمره توافق های بد رتبه بندی می شود؛ نظیر توافق هایی که 10 سال پیش در سعدآباد و بروکسل و پاریس به امضا رسید.

 

در ساعات پایانی جمعه شب هنوز ابهامات و مجهولات زیادی درباره محتوای مذاکرات ژنو 3 وجود دارد. متأسفانه گارد کاملاً بسته هیئت مذاکره کننده ایرانی در قبال رسانه های خودی و گارد باز طرف غربی در قبال رسانه های خودشان، همچنان میدان مانور به مراتب گسترده تری را به حریف می دهد. اما از این نقصان که بگذریم، برخی معلومات کمک می کند پاره ای از مجهولات را شفاف سازی کنیم یا لااقل به درک بهتری از ذهنیت حریف در پای میز مذاکره برسیم. روز قبل از شروع مذاکرات، باراک اوباما در نشست شورای مدیریت روزنامه وال استریت ژورنال سخنانی گفت که از فقدان اراده برای توافق متوازن، برابر و سازنده حکایت می کرد. او گفت «ایران حتی در صورت توافق موقت در مذاکرات هسته ای ژنو باز هم ضربه های اقتصادی خواهد خورد زیرا تحریم های تنبیهی شدید علیه این کشور همچنان پابرجا خواهد ماند. به خاطر اینکه تحریم ها مؤثر بود ما توانستیم ایران را به صورت جدی به مذاکره باز گردانیم]![ ماهیت توافق این خواهد بود که آنها پیشرفت در برنامه هسته ای را متوقف خواهند کرد. آنها ما را در معرض بازرسی های جدی تر از اکنون و در برخی موارد بازرسی های روزانه قرار خواهند داد. در عوض آنچه ما انجام خواهیم داد اندکی گشایش (در تحریم ها) خواهد بود که آن هم برگشت پذیر است. اقدامات تحریمی شدید در زمینه صادرات نفتی یا امور بانکی بین المللی به قوت خود باقی خواهد ماند». همین اظهارات سند روشنی است از آنچه رهبر معظم انقلاب به عنوان خودبرتربینی، حق ناپذیری، رواداری جنایت نسبت به ملت ها و فریبگری و رفتار منافقانه استکبار آمریکا برشمردند و تحریم ها را ناشی از کینه ورزی استکبار دانستند.

 

مقارن با اظهارات اوباما، معاون وی جوزف بایدن در جمع گروهی از سناتورها اظهار داشت «هر نوع کاهش تحریم ها نسبت به محدودیت هایی که باقی می مانند، جزئی و اندک هستند. در واقع آسایش خاطری که به ایران می دهیم در مقایسه با تحریم ها، اندک و موقتی خواهد بود». پس از بایدن، نوبت جان کری بود که ادعا کند «ان پی تی حقی برای غنی سازی ایران قائل نشده و این موضوع به نتیجه مذاکرات بستگی دارد. البته این مسئله در گام اول مذاکرات که در آن هستیم حل و فصل نمی شود و انتظار نمی رود براساس توافق موقت حاصل شده در ژنو، تصمیمی درباره غنی سازی ایران در درازمدت اتخاذ شود. ما در این مذاکره درباره اینکه آیا ایران در درازمدت حق غنی سازی دارد یا نه تصمیم نمی گیریم». مفهوم این سخن می توانست دلالت بر مطالبه امتیازهای نقد در برابر وعده سرخرمن یا حتی بدون آن باشد. آمریکا در مذاکرات ژنو موضوعاتی نظیر تعلیق غنی سازی 20 درصد، ادامه «تعلیق» راه اندازی سانتریفیوژهای پیشرفته جدید -که این تعلیق طی 3 ماه اخیر بدون سر و صدا انجام گرفته- تأخیر در راه اندازی راکتور آب سنگین اراک، افزایش امکان بازرسی ها و محدود کردن غنی سازی 3/5 درصد را پیش کشیده و متقابلاً -آن گونه که سامانتاپاور نماینده آمریکا در سازمان ملل گفت- وعده امکان دسترسی ایران به 3 تا 6 میلیارد دلار از درآمدهای نفتی بلوکه شده را- بدون نقصان و خلل در تحریم های بانکی و نفتی- داده است. در کنار همه این اخبار، روزنامه نیویورک تایمز به قلم توماس فریدمن یادآوری می کند «توافقی که کری سعی دارد با ایران شکل دهد به دلایل مختلف در درازمدت به سود ما خواهد بود از جمله اینکه طبق این معامله انتظار می رود ایران در ازای لغو محدود چند تحریم، فناوری ساخت بمب هسته ای خود را کاملاً متوقف کند، برخی از آنها را به عقب برگرداند و بازرسی های سرزده بی سابقه را بپذیرد؛ این در حالی است که همه تحریم های اصلی نفتی باقی می مانند و بنابراین ایران کماکان به شدت آسیب پذیر خواهد بود».

 

آمریکایی ها گویا راه میانبری نیز میان «مخالفت صریح با حق غنی سازی» و «امضای صریح حق غنی سازی» جسته اند و آن شعبده «ابهام» و «تعلیق و کشداری عبارات» است. روزنامه تایم اواسط هفته گذشته در این باره از هدفگذاری آمریکا در مذاکرات ژنو برای «سرهم بندی توافق احتمالی با ایران» خبر داد و نوشت: «یکی از دشوارترین سؤالات در مذاکرات ژنو این است که آیا ایران از حق غنی سازی برخوردار است؟ پاسخ آمریکا فقط «خیر» و پاسخ ایران «صددرصد بله» است. کارشناسان می گویند احتمال رسیدن به توافقی که ایران حق غنی سازی نداشته باشد، بسیار اندک است. رابرت آینهورن عضو اندیشکده بروکینگز معتقد است نمی توان توافقی را تصور کرد که در آن ایران از غنی سازی دست بکشد... پیمان ان پی تی غنی سازی را منع نکرده ]اما[ اگر آمریکا به صراحت حق ایران را بپذیرد، اساس تحریم ها علیه ایران وجاهت قانونی خود را از دست خواهد داد و نمی توان برای برخورد با کشوری که از حق تضمین شده و صریح برخوردار است، در سازمان ملل مجوز گرفت. آمریکا در ژنو باید «عملاً» به ایران حق غنی سازی بدهد بدون آنکه این حق را «قانونی» اعلام کند. خوشبختانه ظریف در این مسئله انعطاف پذیر برخورد کرده و می گوید چون این حق لاینفک است، ما ضرورتی نمی بینیم به عنوان یک حق به رسمیت شناخته شود. این ادبیات دالّ بر وجود اختلاف نظر، می تواند با معیارهای آمریکا مطابقت داشته باشد. گری سیمور که تا چندی پیش از چهره های قدرتمند کاخ سفید بوده می گوید هرگونه توافق احتمالی، مسئله غنی سازی را سرهم بندی خواهد کرد. ما توافق می کنیم ایران برنامه غنی سازی محدودی داشته باشد بی آنکه به صراحت این حق را بپذیریم و ایران نیز مدعی می شود حق غنی سازی را به رسمیت شناخته ایم».

 

در چنین صورتی آمریکا 6 ماه دیگر پس از پایان دوره توافق می تواند مجدداً زیر اصل حق ایران بزند و اگر امتیازاتی نظیر کاهش غنی سازی 20 درصد و... گرفته باشد، آن روز امتیازات دیگری در ازای پرداختن 3-4 میلیارد دیگر مطالبه کند که احتمالاً با عنایت به شرطی سازی اقتصادی به این مسکّن، آن امتیاز اصل غنی سازی خواهد بود! و البته آسوشیتدپرس معتقد است این 3-4 میلیارد دلار در برابر حفظ اصل تحریم ها، مسکّن نخواهد بود. البته اینها که گفته شد رؤیای طرف آمریکایی است و باید امیدوار بود فرزندان انقلاب در جبهه دیپلماتیک با مال اندیشی و ژرف نگری که یکی از مبانی نگرش اسلامی و سفارش نبوی(ص) است، فارغ از یک دوره زودگذر 6 ماهه، رویکردی غایت نگرانه و استراتژیک به مذاکره و توافق داشته باشند. سفارش اولیای دین آن است که انسان مؤمن وقتی کاری را انجام می دهد به سرانجام آن بنگرد و آن را محکم و استوار -و نه نیم بند و آمیخته به سستی و خلل و رخنه- به انجام رساند. شاید با همین تلقی هم بود که هیئت مذاکره کننده ایرانی روز پنج شنبه علائمی از احتمال توقف مذاکرات و بازگشت به تهران از خود نشان داد. دکتر ظریف ساعات پایانی دیشب نیز اعلام کرد «تا زمانی که در همه چیز به توافق نرسیده ایم قاعده این است که روی هیچ چیز به توافق نرسیده ایم. یکی دو موضوع باقی مانده از اهمیت زیادی برخوردار است».

 

مذاکرات ژنو چه به توافق بینجامد و چه به دور بعدی موکول شود، پایان مصاف ما با استکبار آمریکا نخواهد بود. ما در قبال استکبار آمریکا در موقعیت مبارزه در یک جبهه بزرگ قرار داریم و نه در موقعیت معامله، چه اینکه اقتضای هر نوع معامله و توافق انسانی دوطرفه، احترام متقابل و صداقت و توازن است و این ویژگی ها، ذاتاً در تناقض و تعارض با استکبار آمریکاست. استکبار به فرموده رهبرمعظم انقلاب از پیشرفت ملت ها به اعتبار خود برتربینی دریغ می کند. «استکبار ]به خاطر خصوصیاتش[ قادر نیست نظام اسلامی یی مثل نظام جمهوری اسلامی را تحمل کند چون نظام اسلامی در اعتراض به استکبار پدید آمده، رشد کرده و قوی شده است... ]استکبار[ نمی تواند تحمل کند مگر وقتی که مأیوس شود. ملت ایران، جوانان ایران، فعالان ایران، کسانی که به هر دلیل ولو به دلیلی غیراسلامی به میهن شان و خاکشان عقیده دارند، باید کاری کنند که این یأس در دشمن به وجود بیاید؛ دشمن را باید مأیوس کرد. برای دستگاه استکبار بسیار دشوار است که در این منطقه حساس عالم در غرب آسیا یک کشوری، یک نظامی، یک ملتی سر برآورده است که خود را متصل و مربوط و تبع به آن قدرت ابر قدرت نمی داند و مستقل حرکت می کند».