مذاکرات در برزخ

دیپلماسی ایرانی - ژنو - سارا معصومی  : کلمات تکراری باز جای خود را در مذاکرات ایران با 1+5 باز کرده اند.حال و هوای حاکم بر مذاکرات میان ایران با 1+5 در ژنو چندان آفتابی نیست.سومین دور از سلسله نشست های هسته ای ایران با کشورهای 1+5 در حالی دومین روز خود را پشت سر گذاشت که گفت و شنودهای انجام گرفته در واپسین دقایق به صدادرآمدن پایان مذاکرات در روز دوم چندان هماهنگ با یکدیگر نبود و به نظر می رسد که باز باید بازی تقسیم تقصیر را از لنز نمایندگان رسانه های متفاوت حاضر در ژنو دنبال کرد. فضای بدبینی که از عدم توافق طرفین در نشست دوم ژنو حاصل شده بود همچنان بر این دور از مذاکرات هم سنگینی می کند.به نظر می رسد که تیم ایران این بار برای استفاده حداکثری از زمان موجود و البته به صفررساندن امکان  تغییر عقیده 1+5 در دقیقه نود، شیوه مذاکره را تغییر داده است. در شرایطی که در نشست پیشین ژنو، تهران استراتژی ملاقات های دوجانبه را برای پیشبرد مذاکرات انتخاب کرده بود به نظر می رسد که این بار تیم مذاکره کننده ایرانی بستر مواجه شدن با یک صدای واحد از سوی 1+5 را خود فراهم کرده است . دیدارهای دوجانبه و طولانی محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران با کاترین اشتون  مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بهترین مصداق بر این ادعا است. ظریف و اشتون چهار ساعت و نیم از وقت دو روز نخست مذاکرات را به دیدارهای دوجانبه اختصاص دادند و پس از آن دوباره مانند نشست ژنو 2 همان نسخه طولانی شدن مذاکرات میان اعضای 1+5 تکرار شد.صبح روز جمعه نیز سومین دور از مذاکرات میان دو مقام ایرانی و امریکایی در کمتر از یک ساعت به پایان رسید و تا زمان تنظیم این خبر طرفین برای مشورت های داخلی روند گفتگوهای مشترک را متوقف کرده اند.  

الاکلنگ امتیاز دهی و امتیاز گیری ایران و 1+5

نخستین ساعات روز دوم مذاکره میان ایران و 1+5 با سخنان سید عباس عراقچی در جمع خبرنگاران ایرانی آغاز شد. عراقچی در حالی نخستین ساعات روز دوم مذاکرات را برای گفتگو با خبرنگاران رسانه های داخلی ایران انتخاب کرد که وندی شرمن همتای امریکایی وی در مذاکرات در واپسین ساعات روز اول مذاکرات با حضور در میان خبرنگاران گزارشی از روز نخست به اهالی رسانه داد. شاه کلید سخنان شرمن به جملاتی اختصاص داشت که در آن به صراحت اعلام کرد که در گام نخست قرار نیست امریکایی ها تحریم های بانکی و نفتی ایران را از میان برداشته و یا سست تر کنند. وزارت خارجه آمریکا پیش از این هم اعلام کرده بود در مرحله اول توافق، کاهش تحریم ها به شکل "محدود، هدفمند و برگشت پذیر" کاهش می یابد، به نحوی که ساختار اصلی رژیم تحریم ها دست نخورده بماند. با اینهمه ساعاتی پس از اینکه این سخنان از زبان یک مقام ارشد امریکایی در حاشیه نشست های اصلی 1+5 با ایران شنیده شد ،سید عباس عراقچی در دیدار صبحگاهی با خبرنگاران ایرانی در پاسخ به سوال خبرنگار دیپلماسی ایرانی در خصوص اظهارنظرهای وندی شرمن، تاکید کرد که بر سر میز مذاکره تاکید شده است که اقدام های دو طرف در گام اول و گام های بعدی باید متعادل و متناسب باشد .این عضو تیم مذاکره کننده هسته ای ایران تاکید کرد که اگرطرف مقابل در گام اول اقدام های کوچکی انجام دهد از جانب ایران هم با گام های کوتاهتر روبه رو خواهد شد. عراقچی در ادامه تاکید کرد که رفع تحریم های بانکی و نفتی بخشی از  اقدامات طرف مقابل در گام نخست خواهد بود.

عدم همخوانی سخنان وندی شرمن و عباس عراقچی در فاصله دو روز نخست مذاکرات به خوبی گویای اختلافی است که بر سر داستان تحریم ها ادامه دارد. در شرایطی که دو طرف از ابتدای اغاز دور تازه مذاکرات در دولت یازدهم ایران به ریاست حسن روحانی بر بازی برد – برد در مذاکرات تاکید داشته اند به نظر می رسد که طرف غربی سعی در القای این امر دارد که در برابر مطالبه های رنگارنگی که از تهران دارد تنها بخش محدودی از تحریم ها را لغو خواهد کرد و بر همین اساس این دست 1+5 است که در میدان عمل بالا برده خواهد شد.

 با اینهمه به نظر می رسد که تیم مذاکره کننده ایرانی که در نشست ژنو 2 در واپسین ساعات شب با زیاده خواهی های طرف مقابل روبه رو شده بود به واگذاری بازی در نخستین گام به 1+5 رضایت نخواهد داد. مصداق این ادعا را شاید بتوان در تازه ترین گزارش لس آنجلس تایمز خواند که در آن تاکید شده بود " که در روز دوم مذاکرات هسته ای به نظر می رسد که ایران درخواست های خود در مذاکرات بین المللی بر سر برنامه های هسته ای اش را با قاطعیت بیشتری مطرح می کند" . در این مرحله از مذاکرات در حالی که دو طرف کشش استراتژیک بسیاری به نیل به توافق اولیه دارند باز هم به نظر می رسد که مفاد این بده و بستان سیاسی که البته در حوزه تحریم های رنگ و بوی اقتصادی هم به خود می گیرد از اهمیت فوق العاده ای برای هر دو برخوردار است . از یک سو مقام های امریکایی تاکید دارند که ساختار تحریم های ایران در گام اول از هم پاشیده نخواهد شد و از سوی دیگر ایرانی ها با توجه به آنچه که بر روی میز مذاکره قرار گرفته  اصرار می ورزند که شاکله تحریم ها علیه ایران از هم پاشیده خواهد شد. بر اساس طرحی که گفته می شود در حال حاضر بنیان مذاکره میان تهران و 1+5 است ایران در یک دوره شش ماهه بخشی از فعالیت های مورد توافق هسته ای را معلق نگاه داشته و در مقابل با رفع برگشت پذیر برخی تحریم ها روبه رو خواهد شد. اسکات پترسون روزنامه نگار و تحلیل گر کریستین ساینس مانیتور در تازه ترین گزارش خود از دو روز مذاکرات میان تهران و 1+5 می نویسد : از نظر امریکایی ها اقدام هایی که ایران باید در این دوره شش ماه بردارد تعلیق غنی سازی در نظنز و فوردو و تعلیق فعالیت های راکتور اب سنگین اراک است . ذخیره اورانیوم غنی سازی شده ایران و نظارت کامل و تمام عیار بر فعالیت های هسته ای این کشور هم در زمره تعهداتی است که واشنگتن از تهران انتظار دارد .

پترسون در ادامه گزارش تحلیلی خود تلاش می کند به این پرسش کلیدی پاسخ دهد که چه جزئیاتی قرار است در طرح شش ماهه ای که گفته می شود بر روی میز قرار دارد ، مطرح شود؟ یک مساله شاید این باشد که چگونه می توان غنی سازی 20 درصدی ایران را متوقف کرد؟ شاید پاسخ این پرسش را بتوان در طرحی یافت که در مارس 2013 به شکل انحصاری در اختیار کریستین ساینس مانیتور قرار گرفت . در آن طرح به تمامی مسائل اشاره شده بود : تبدیل کردن سانتریفیوژهای موجود در فوردو به حالت غیرقابل استفاده و بهره برداری. در فردو تنها 3 هزار سناتریفیوژ قرار دارد اما این تعداد به اندازه ای پیشرفته است که می تواند در مرحله تبدیل اورانیوم 20 به درصدهای بالاتر بسیار سریع عمل کند.

گره ی به نام حق غنی سازی اورانیوم

تیم مذاکره کننده ایرانی تاکنون بارها اعلام کرده که درصد و میزان غنی سازی اورانیوم برگه ای قابل مذاکره است اما تهران در خصوص ذات حق غنی سازی اورانیوم خود بر اساس ان پی تی مشاجره نکرده و حاضر به عبور از این خط قرمز حقوقی نیست . این اصرار در حالی از سوی تهران انجام می گیرد که به نظر می رسد اعضای گروه 1+5 برای کاستن از اختلاف ها ترجیح می دهند قید و یا عدم قید این عبارت در توافقنامه با تهران را به گام های آتی موکول کنند. حرکتی که از سوی عباس عراقچی در گفتگو با دیپلماسی ایرانی به تله ای تعبیر شد که تهران از گرفتار شدن در ان اجتناب می کند. امریکایی ها به خوبی می دانند که قید عبارت حق غنی سازی برای تهران می تواند تبعات سیاسی و البته هسته ای فراوانی برای انها به دنبال داشته باشد .در شرایطی که این حق به شکل مکتوب در سند مورد توافق با تهران حتی در گام های نخست قید شود واشنگتن باید شعار جهان عاری از سلاح هسته ای و رویای یکه تازی عده ای محدود در بلوک هسته ای را به فراموشی بسپارد .زمزمه هایی که در خصوص تلاش ایران برای قید این عبارت در توافقنامه اولیه به گوش می رسد مقام سابق سازمان ملل در امور هسته ای اولی هاینونن را هم به واکنش واداشته است . به گزارش یو اس ای تودی ، معاون سابق  آژانس بین المللی انرژی هسته ای در واکنش به انچه که در ژنو می گذرد گفت :سخن گفتن در خصوص قید این عبارت در توافقنامه با تهران می تواند  به رویای سازمان ملل برای ممانعت از گسترش تسلیحات هسته ای در سطح جهانی پایان دهد. این حرکت سیگنال منفی به سایر کشورها است که سازمان ملل تمایلی به ممانعت از پیشگیری از ترویج تسلیحات هسته ای ندارد.

این مقام سابق آژانس بین المللی انرژی هسته ای با توسل به زبانی هشدارگونه افزود : اگر شما نتوانید مساله ای به این سادگی را حل کنید دیگر شورای امنیت سازمان ملل چه معنایی دارد؟

وزیر امور خارجه ایران توقف غنی سازی را غیرممکن می داند و همتای امریکایی او جان کری به صراحت تاکید می کند که واشنگتن اجازه تولید سوخت هسته ای به تهران را نمی دهد. شاید مقطعی ترین راهکار این باشد که دو طرف به مفهومی مورد توافق در این خصوص در گام اول رضایت داده و بحث غنی سازی ذاتی را به چالشی در مسیر پیشبرد مذاکرات تبدیل نکنند. حرکتی که پذیرش آن از سوی تهران به توقف زیاده خواهی های 1+5 در مرحله نخست بستگی دارد.

همه در انتظار توافق حداقلی

در شرایطی که به نظر می رسد بحث تعدیل تحریم ها و غنی سازی اورانیوم اصلی ترین چالشی است که بر این دور از مذاکرات سایه انداخته است ، نیل به توافقی حتی حداقلی هم برای امریکا و هم برای ایران به ضرورتی داخلی تبدیل شده است. در حالی که نمایندگان مجلس ایران بحث طرح سه فوریتی " الزام به حفظ حقوق هسته ای" برای دولت را در دستور کار قرار داده اند در ایالات متحده نیز زمزمه هایی در خصوص تصویب تحریم های بیشتر در اوایل ماه آتی میلادی به گوش می رسد . دولت باراک اوباما در فاصله ده روز گذشته حداقل در ظاهر تمام تلاش خود را به کار گرفته تا مانع از تصویب تحریمی جدید و در نتیجه بر هم ریختن تکه های پازلی شود که تا به امروز برای رسیدن به توافق با تهران در کنار هم چیده است . با اینهمه نیمه شب گذشته خبر رسید که سناتور هری رید که رهبری اکثریت سنا را در ایالات متحده بر عهده دارد از تصویب تحریم ها علیه ایران در اوایل ماه آتی میلادی  حمایت می کند.سناتورهای امریکایی بخصوص چهره های جمهوری خواه مخالف استراتژی اوبامای دموکرات در قبال ایران ، به شدت مخالف تعلیق موقتی روند تصویب تحریم ها علیه تهران هستند.سناتور هری رید در سخنان خود ضمن حمایت تلویحی از از تلاش های دیپلماتیک اوباما اعلام کرد که می خواهد به موازات مذاکرات، فشار نیز بر ایران حفظ شود. پترسون در گزارش خود در کریستین ساینس مانیتور با اشاره به نیاز مشترک تهران – واشنگتن به این توافق می نویسد: ایران و امریکا درست بر روی یک نقطه مشترک ایستاده اند. هر دو طرف با مخالفت هایی در داخل روبه رو  هستند که به انها به دیده شک و تردید نگاه می کند.

در صبح سومین روز مذاکرات میان ایران با 1+5 باید منتظر ماند و دید که آیا ژنو 3 به سرنوشتی متفاوت از نشست پیشین مبتلا می شود یا همان سناریو برای بار دوم تکرار خواهد شد؟ پرونده ای که قدمت آن به ده سال پیش باز می گردد و در فاصله یک دهه گذشته هرسال بر میزان چالش های  موجود در آن افزوده شده است در حال حاضر تحت تاثیر دو فاکتور نیاز به رسیدن به نتیجه در زمانی حداقلی و وجود اراده سیاسی هم در تیم ایرانی و هم در 6 کشور مقابل برای رسیدن به نتیجه ای هرچند ابتدایی قرار گرفته است . شاید ساده ترین پیش بینی این باشد که اگر در چند ساعت آتی خبری از سفر وزای خارجه کشورهای 1+5 به ژنو شنیده شود می توان به دست پر بازگشتن از ژنو حداقل در گام نخست امیدوارتر بود.