کلید موفقیت مذاکرات ایران و آمریکا

رؤسای جمهور ایران و آمریکا ظرفیت همکاری های بیشتر را دارند و باید تماس های تلفنی دوره ای داشته باشند و دیدارهای معمولی وزرای خارجه خود را برای رایزنی درباره روابط دوجانبه، موضوعات منطقه ای و بین المللی تأیید کنند.

به گزارش خبرگزاری تسنیم، سیدحسین موسویان، مذاکره کننده ارشد سابق هسته ای کشورمان در یادداشتی در سایت المانیتور تحولات اخیر در روابط آمریکا و ایران را تحلیل کرد:

متن کامل این یادداشت در ادامه می آید:

سرانجام روابط ایران و آمریکا به نقطه عطفی رسید. طی سال های متوالی، در صدها سخنرانی و مقاله، من درباره لزوم پایان دادن سیاست تغییر رژیم از سوی آمریکا و اجتناب از ادبیات تهدید و تحقیر نسبت به ایران تأکید داشته ام. به عوض بایستی بر تهیه « دستور کار بزرگی» برای بازبینی بر روابط دوجانبه بر اساس احترام و منافع متقابل تمرکز کرد.

درباره پرونده هسته ای، یک حل و فصل مسالمت آمیز در چارچوب معاهده منع تکثیر سلاح های هسته ای (ان پی تی) و اجرایی کردن فتوای مذهبی صادره از سوی آیت الله خامنه ای،  رهبر عالی ایران که تولید، ذخیره و استفاده از هرگونه سلاح کشتار جمعی از جمله سلاح هسته ای را ممنوع و حرام اعلام کرده است.

پرزیدنت اوباما و روحانی فرصت دیدار و گفت .وگوی دوجانبه را در حاشیه اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک در روز 25 سپتامبر (3 مهر ماه) از دست دادند. برنامه ریزی این دیدار و کمبود زمان برای رسیدن به نتیجه ای ملموس از جمله دلایل انجام نشدن این دیدار اعلام شد.

البته این عقب نشینی کوتاه بود و با دیدار دکتر ظریف، وزیر امور خارجه و جان کری همتای آمریکایی خود و نیز مکالمه تلفنی رؤسای جمهور جبران شد. این دو رویداد در تاریخ روابط تیره آمریکا و ایران از زمان انقلاب اسلامی در سال 1357 تاکنون بی سابقه بوده است. بلوغ سیاسی و شجاعت دو رئیس جمهور حاکی از اراده آنها برای پایان دادن به بیش از 3 دهه خصومت بود.

هر دو تماس تاریخی می تواند تأثیرات زیادی نه تنها بر نزدیک شدن ایران و آمریکا داشته باشد، بلکه بر صلح و ثبات در خاورمیانه نیز اثر خواهد گذاشت. نویسنده با بیش از 25 سال سابقه مطالعه و کار در حوزه روابط ایران و غرب، تردیدی ندارد که سخنرانی 24 سپتامبر (2 مهر) اوباما در مجمع عمومی سازمان ملل متحد مثبت ترین اظهارات یک رهبر آمریکا در قبال ایران از سال 1357 تاکنون بوده است.

این اولین بار بود که یک رئیس جمهور آمریکا ایران را تهدید نکرد، و قبول کرد که هزاران نفر از مردم ایران توسط رژیم صدام حسین در هجوم وی به ایران قربانی حملات شیمیایی شده اند، همچنین اوباما برخی دلایل تاریخی مبنی بر ریشه های عمیق بی اعتمادی از سوی ایران نسبت به آمریکا را پذیرفت، در این زمینه به خصوص به نقش آمریکا در سرنگونی دولت ملی مصدق طی جنگ سرد نیز اشاره کرد.

در زمینه موضوعات دوجانبه، اوباما پیشنهاد داد روابط با ایران بر اساس اصول منافع و احترام دوجانبه مورد بازبینی قرار گیرد، این اقدام یک موضع کاملاً متفاوت با سیاست سابق تغییر رژیم از سوی آمریکاست. همچنین اظهارات آشتی جویانه ای درباره موضوع هسته ای ابراز داشت، اوباما با پذیرفتن حق مردم ایران برای انرژی صلح آمیز هسته ای بر فتوای آیت الله خامنه ای علیه تولید سلاح هسته ای نیز تأکید کرد.

رئیس جمهور آمریکا سپس گام شجاعانه مأموریت دادن از سوی خود به جان کری را برای حل موضوع هسته ای و ایجاد روابط جدیدی با ایران که برای منطقه و جهان خوب خواهد بود برداشت.

از سوی دیگر روحانی با مهارت تغییر عمده در مواضع واشنگتن را تشخیص داد و گشایش ایجادشده از سوی اوباما را این گونه مغتنم شمرد: «ما می توانیم به یک چارچوب  برای مدیریت اختلافات دست یابیم.» این یک پیام آشکار مبنی بر این بود که ایران برای بهبود مناسبات دوجانبه با آمریکا آماده است.

موضوع محوری برای دو طرف اکنون این است که آیا طرف مقابل می تواند تفاهم و تعاملی را پیشنهاد کند و یا از سوی پایتخت های خود محدود می شوند. طی مذاکرات هسته ای در زمان محمد خاتمی، رئیس جمهور سابق از سالهای 2003 تا 2005 با کشورهای تروئیکا (فرانسه، انگلیس، آلمان) و در زمانی که روحانی مسئول تیم مذاکراتی ایران بود، تهران گشایش و انعطاف وسیعی برای حل مجادله هسته ای ارائه کرد.

ایران حداکثر میزان شفافیت به عنوان یک عضو ان پی تی و با پذیرفتن پروتکل الحاقی و تنظیمات جانبی از خود نشان داد. تهران همچنین آمادگی خود را برای اقدامات اعتمادساز، و تضمین صلح آمیز بودن قطعی برنامه خود اعلام کرد.

همچنین تصمیم گیر نهایی، رهبر معظم ایران، از ریاست جمهوری و تیم مذاکراتی وی در موضوعات شفافیت و اقدامات اعتمادساز حمایت کرد. متأسفانه، ایران و همتایان اروپایی خود برای رسیدن به توافق نهایی شکست خوردند به این دلیل که آمریکا بر نفی حقوق  مشروع ایران تحت معاهده ان پی تی اصرار داشت. جک استراو، وزیر خارجه وقت انگلیس در ژوئیه 2013 (مرداد 1392) به شبکه بی بی سی گفت: «داشتیم به نقطه ای می رسیدیم، با احترام (متقابل)، سپس موضوع پیچیده شد. آمریکایی ها در واقع زیر پای آقای خاتمی را خالی کردند، و عملاً آنچه را نمی خواستند به دست آوردند».

اکنون برای پایتخت های هردو کشور زمان آن فرا رسیده است که دست به اقدامات جسارت آمیز و عملی برای تضمین گشایش ایجادشده بزنند. با آگاهی عمیق بر سیاست خارجی آمریکا، مطمئن هستم که مجموعه رهبری ایران متحد خواهد بود و  قادر است حداکثر میزان شفافیت و اجرای اقدامات اطمینان ساز را برای اطمینان دادن به جامعه بین المللی نسبت به این امر که ایران همیشه یک کشور بدون سلاح هسته ای خواهد ماند ارائه کند.

بااین حال مسئله ای که باقی می ماند، این است: آیا اوباما می تواند کنگره را که نسبت به رسمیت شناختن حق ایران تحت ان پی تی مردد است متقاعد کند، و مانع تحریم های جدید شود و احتمالاً در چارچوب یک توافق، تحریم ها علیه ایران را برطرف کند؟

هرچند موضوع هسته ای در اولویت برنامه ظریف و کری قرار دارد، اما دو وزیر خارجه باید درباره مسائل دیگر از جمله سوریه، عراق، افغانستان و افراط گرایی در منطقه با یکدیگر مذاکره کنند. کلید موفقیت در این است که  در حوزه های مورد اختلاف  مذاکره صورت گیرد و در حوزه های منافع مشترک بر اقدامات عملی تأکید شود.

در زمان مسئولیتم، به عنوان سفیر ایران در آلمان، صدراعظم وقت هلموت کهل و علی اکبر رفسنجانی، رئیس جمهور ایران تماس های تلفنی دوره ای برقرار می کردند که در موضوعات دوجانبه و مسائل منطقه ای و بین المللی تأثیر مثبتی به همراه داشت. اکنون خاورمیانه در آشوب و در آستانه جنگ های فرقه ای و جنگ داخلی قرار گرفته است. آمریکا به عنوان یک بازیگر مهم بین المللی و ایران به عنوان یک بازیگر مهم منطقه ای مسئولیت تاریخی برای کسب صلح، ثبات و امنیت در منطقه خاورمیانه و فراتر از آن بر دوش دارند.
 
اوباما و روحانی این ظرفیت را دارند که همکاری های مورد نیاز بیشتری را صورت دهند. هردوی آنها باید محکم و متمرکز بمانند و بر ایجاد فضایی برای مذاکرات مثبت تمرکز کنند.  اوباما در تاریخ 30 سپتامبر (8 مهر) گفت: «ما هیچ گزینه ای از جمله گزینه نظامی را از روی میز برنداشته ایم.»، اظهار نظری که با واکنش مقام های ایرانی مواجه شد و سؤالات تأسف برانگیزی را درباره حسن نیت آمریکا در مذاکرات ایجاد کرد.

دو رئیس جمهور باید تماس های تلفنی دوره ای داشته باشند و دیدارهای معمولی وزرای خارجه خود را برای مشورت روی روابط دوجانبه، موضوعات منطقه و موضوعات بین المللی را تأیید کنند.  آنها همچنین باید اهمیت حضور و مشارکت دیگر بازیگران مهم منطقه ای و بین المللی مانند اتحادیه اروپا، روسیه، چین، هند، ژاپن، ترکیه، عربستان سعودی، عراق و مصر را نیز در نظر بگیرند. در این روند آنها باید تله ها و منفی بافی های منتقدان، و گروه های بی اعتماد  را در آمریکا، ایران و کشورهای دیگر که همچنان گرفتار افکار منسوخ و قدیمی سرشار از بی اعتمادی، و طرفدار دشمنی و درگیری هستند اجتناب کنند، دیدگاه هایی که منجر به از دست دادن فرصت مهیاشده برای حل و فصل موضوع هسته ای می شود.

آخرین تحولات در روابط ایران و آمریکا تأثیرات مثبتی بر روابط دو کشور به همراه خواهد داشت، اما نباید اجازه داده شود این اقدامات مورد توجه باعث اغفال از دیگر موضوعات حیاتی شود.

مسیری که مقابل روابط ایران و آمریکا به طور ویژه از سوی وزیر خارجه ایران و دیگر بخشهای دولت روحانی گذاشته شده است باید با تعامل پایدار با دیگر کشورهای کلیدی منطقه و جامعه بین المللی متوازن شود. این امر پیشرفت ایران در چندین حوزه را تضمین خواهد کرد که هرکدام از این فرایندها منجر به تقویت روابط و حل و فصل مسائل مهم داخلی، منطقه ای و بین المللی می شود.