اوباما و روحانی باید بیشتر صحبت کنند

دیپلماسی ایرانی: روابط ایران – آمریکا، سرانجام، در نقطه عطف قرار گرفته است. من برای سال ها، از طریق صدها سخنرانی و مقاله، از لزوم پایان دادن به سیاست تغییر رژیم آمریکا و پرهیز از زبان تهدید و تحقیر ایران سخن گفته ام. تاکید باید بر ارایه جزئیات یک دستور کار عظیم برای احیای روابط دوجانبه بر مبنای احترام و منافع متقابل باشد. در پرونده هسته ای، یک راه حل صلح آمیز بر مبنای چارچوب معاهده منع اشاعه هسته ای ( ان پی تی) و  عملیاتی کردن فتوای رهبری در مورد ممنوعیت تولید، ذخیره و استفاده از تسلیحات کشتار جمعی – شامل تسلیحات هسته ای – است.   

باراک اوباما و حسن روحانی، روسای جمهور آمریکا و ایران، فرصت ملاقات برای گفت و گوی دوجانبه را در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل از دست دادند. برخی برنامه ریزی ها و زمان ناکافی، از جمله دلایل انجام نشدن این ملاقات عنوان شده است. البته این گام رو به عقب چندان دوام نیاورد چرا که اندکی بعد، محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران و جان کری، همتای آمریکایی او ملاقات کردند و سپس گفت و گوی تلفنی اوباما و روحانی انجام شد. چنین رویدادهایی در تاریخ روابط ایران و آمریکا پس از انقلاب اسلامی بی سابقه بوده است. بلوغ سیاسی و شجاعت دو رئیس جمهور حاکی از تمایل آنها برای پایان دادن به بیش از سه دهه خصومت ورزی بین دو کشور است.

این دو رویداد تاریخی ، مفاهیم عظیمی نه تنها برای از سرگیری روابط ایران – آمریکا، بلکه برای صلح و ثبات خاورمیانه دارد. باتوجه به ربع قرنی که در خصوص روابط ایران و غرب کار کرده ام، جای تردیدی وجود ندارد که سخنرانی اوباما در مجمع عمومی سازمان ملل، مثبت ترین سخنرانی یک رئیس جمهور آمریکایی در مورد ایران از زمان انقلاب اسلامی تا کنون بود. این نخستین باری بود که رئیس جمهور آمریکا، ایران را تهدید نکرد و ده ها هزار ایرانی که به دنبال استفاده صدام حسن از تسلیحات شیمیایی مسوم شدند را مورد توجه قرار داد. او به دلایل تاریخی بی اعتمادی عمیق ایرانیان نسبت به آمریکایی ها و به خصوص نقش آفرینی در کودتای 28 مرداد اشاره کرد که موجب سرنگونی دولت مصدق در دوران جنگ سرد شد.  

در مورد موضوعات دوجانبه، اوباما احیای روابط با ایران بر مبنای منافع و احترام دوجانبه را پیشنهاد داد و به این ترتیب به طور روشن خود را از سیاست سنتی تغییر رژیم آمریکا جدا کرد. همچنین بخش هسته ای این سخنرانی نیز لحنی آشتی جویانه داشت و او حق مردم ایران در انرژی صلح آمیز هسته ای را به رسمیت شناخت. در عین حال اوباما به فتوای رهبری در مورد ممنوعیت اشاعه تسلیحات هسته ای اشاره کرد. اوباما گفت جان کری را مامور کرده تا راهی برای حل مساله هسته ای ایران و ایجاد روابط جدید با این کشور بیابد که برای منطقه و جهان خوب خواهد بود.

روحانی به طور ماهرانه ای این تغییر بزرگ در موضع واشینگتن را درک کرد و در واکنش به رویکرد تاریخی اوباما گفت: ما می توانیم به چارچوبی برای مدیریت اختلافات مان دست یابیم. این یک نشانه روشن از آمادگی تهران برای تقویت روابط دوجانبه با آمریکا به شمار می رود.

اکنون مساله کلیدی برای دو طرف این است که آیا آنها می توانند به توافق برسند یا اینکه با مانع تراشی از جانب پایتخت های خود مواجه خواهند شد. در جریان مذاکرات هسته ای دولت خاتمی با انگلیس، فرانسه و آلمان ( 2005 – 2003)، زمانی که روحانی مسئولیت تیم مذاکره کننده هسته ای ایران را بر عهده داشت، تهران اقدامات زیادی را برای حل مجادله هسته ای انجام داد. ایران با نشان دادن بیشترین میزان شفافیت به عنوان یک عضو ان پی تی، موافقت کرد. همچنین تهران اعلام کرد با اقدامات اعتماد ساز به منظور تضمین ماهیت صلح آمیز برنامه های هسته ای اش موافق است.

رهبری، به عنوان تصمیم گیرنده نهایی، از رئیس جمهور و نیم مذاکره ای او در مورد موضوعاتی نظیر شفاف سازی و اقدامات اعتمادساز حمایت کردند. اما در نهایت ایران و همتایان اروپایی اش نتوانستند به توافق نهایی برسند، چرا که ایالات متحده به نادیده گرفتن حقوق قانونی ایران به موجب پیمان ان پی تی ادامه داد. جک استراو، وزیر خارجه سابق انگلیس در جولای 2013 به بی بی سی گفت: ما به جایی رسیده بودیم اما سپس داستان پیچیده شد. آمریکایی ها به واقع زیر پای خاتمی را خالی کردند و کاری کردند که نمی خواستند.

اکنون زمان برای دو طرف فرارسیده تا به منظور دستیابی به یک توافق اقدامات قاطع و تدریجی انجام دهند. با دانشی که در مورد سیاست خارجی ایران دارم، مطمئن هستم که حاکمیت ایران متحد خواهد بود و می تواند بیشترین سطح شفافیت و اعتمادی سازی در مورد صلح آمیز بودن اهداف هسته ای جمهوری اسلامی را انجام دهد. اما پرسش ایرانیان این است که آیا اوباما می تواند اعضای بدبین کنگره را برای به رسمیت شناختن حقوق هسته ای ایران طبق پیمان ان پی تی متقاعد کرده، از اعمال تحریم های بیشتر بپرهیزد و حتی به توافقی برای لغو تحریم ها دست یابد؟

هرچند مساله هسته ای از اولویت های کری و ظریف است، وزرای خارجه باید در مورد موضوعات مهم دیگر مانند ، سوریه، عراقریال افغانستان و تندروی در منطقه مذاکره کنند. کلید موفقیت، مذاکره در خصوص مسائل مورد مجادله ، حین پیشرفت در اقدامات تدریجی در زمینه منافع مشترک است. زمانی که سفیر ایران در آلمان بودم، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس جمهور سابق و صدر اعظم وقت آلمان، مکالمه های تلفنی دوره ای داشند که تاثیر مثبتی برای مسائل دوجانبه، منطقه ای و بین المللی داشت. خاورمیانه در آشوب است و در آستانه جنگ شهری و درگیری های فرقه ای قرار دارد. ایالات متحده به عنوان یک بازیگر بزرگ بین المللی و ایران به عنوان یک بازیگر بزرگ منطقه ای ؛ برای ایجاد صلح، ثبات و امنیت در خاورمیانه و فراتر از آن مسئولیت های تاریخی دارند.

اوباما و روحانی از ظرفیت همکاری بیشتر برخوردارند. آنها باید محکم و متمرکز باقی بمانند تا محتوای مذاکرات مثبت ایجاد شود. اوباما در سی ام سپتامبر گفت که هیچ گزینه ای ، شامل گزینه نظامی را از روی میز حذف نمی کند. این موضع گیری موجب شد در تهران، بار دیگر حسن نیت آمریکا در مذاکرات زیر سئوال برود. دو رئیس جمهور باید گفت و گوی تلفنی دوره ای داشته باشند و ملاقات وزرای خارجه خود به منظور مشورت در خصوص مسائل دوجانبه، منطقه ای و بین المللی را بپذیرند. آنها همچنین باید لزوم تعامل با دیگر بازیگران منطقه ای و بین المللی شامل اروپا، روسیه، چین؛ هند، ژاپن، ترکیه، عربستان سعودی، عراق و مصر را درک کنند. در این روند باید از گرفتار شدن در دام گروه های بدبین در آمریکا و ایران و هر جای دیگری پرهیز کرد. گروه هایی که همچنان با تفکر قدیمی مملو از بی اعتمادی و خصومت سرگرم هستند و فرصت ایجاد شده برای حل مساله هسته ای را نادیده می گیرند.

تحولات اخیر در روابط ایران – آمریکا می تواند به شکل مثبتی روابط دوجانبه را تحت تاثیر قرار دهد، اما این موضوع نباید بر دیگر مسائل مهم سایه افکند. تیم سیاست خارجی روحانی باید علاوه بر روابط ایران – آمریکا، تعامل مداومی با کشورهای کلیدی منطقه و جامعه بین المللی داشته باشد. این رویکرد تضمین می کند که ایران در جبه های چندگانه ای فعال است که هر یک در تقویت روابط و کمک به حل مسائل ملی، منطقه ای و بین المللی ، موثر است.

منبع: سایت شخصی حسین موسویان / تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: شنبه 13 مهر 1392/ باز انتشار: چهارشنبه 17 مهر 1392