نتیجه سیاست خارجی دولت احمدی نژاد تقابل بود

به گزارش خبرگزاری فارس، سید محمد صادق خرازی دیپلمات 50 ساله کشورمان است که مناصب مختلفی از جمله عضویت در ستاد تبلیغات جنگ در دوران دفاع مقدس، عضویت در شورای عالی پدافند ملی و شورای مرکزی ستاد تبلیغات و مسئولیت های فرهنگی دیگری در جمهوری اسلامی داشته که نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد و سفارت کشورمان در فرانسه از جمله آنهاست. با این دیپلمات کهنه کار که در حال حاضر مدیریت سایت دیپلماسی ایرانی را بر عهده دارد گفت وگوی مفصلی درباره سیاست خارجی دولت نهم و دهم و نیز تحولات بین المللی در این سالها داشتیم که مشروح آن از نظر خوانندگان می گذرد.

نتیجه سیاست خارجی دولت احمدی نژاد تقابل بود

فارس: سیاست خارجی دولت های نهم و دهم در حوزه اروپا را چطور ارزیابی می کنید؟

خرازی: به نظرم دولت در این دوره در شناخت اولویت های خود در سیاست خارجی دچار یک سوء تفاهم شد، ما در حالی که پرونده خود را پیش می بردیم و اروپا به سمت همکاری استراتژیک با ایران پیش می رفت، با مشکلاتی روبرو شدیم. زمانیکه دولت نهم و دهم روی کار آمد، رئیس دولت تلاش کرد ابتکار عمل در سیاست خارجی را به تنهایی در دست گیرد - فارغ از اینکه شناخت درستی از تحولات بین المللی، منطقه ای و دوجانبه داشته یا نداشته باشد - که این موضوع باعث شد تا در هدف گذاری دچار اشتباه و سوءبرداشت شود.

من قبلاً هم گفتم برگ ریزان ارشدترین دیپلمات های ایران با دولت نهم- دهم شروع شد.

نخستین گام که مبتنی بر اعتمادسازی بود، به بازدارنگی تبدیل شد که کل سیاست خارجی ما به این سمت رفت که نتیجه آن درگیری، تقابل و دور شدن از همزیستی و تفاهم و گفت وگو بود. عدم شناخت جامعه جهانی از دولت جدید و کارگزاران آن و تهدیدات آسمان کوب، دو طرف را از هم دور کرد.

نقطه آغاز بحثی بود که دستگاه سیاست خارجی و شورای امنیت ملی در پیش گرفتند و آن این بود که «ما مبتنی بر سیاست خارجی بازدارنده گام برمی داریم». درحالیکه ما درگیر پرونده هسته ای و موضوعات آمریکا، عراق و افغانستان بودیم، چنین بیاناتی نشان می داد که دچار خلط مبحث شده و بنابراین متضرر شدیم. من در آغاز دو عنصر را از اتفاقات مستثنی می کنم؛ نخست هوشمندی رهبری که تذکار و رهبری فوق العاده ای داشتند و دوم موقعیت ژئو اکونومیک که این موقعیت، آسیب پذیری جمهوری اسلامی را کاهش می داد.

نتیجه تبدیل 3 کشور به 6 کشور در مذاکرات هسته ای قویتر شدن آنها بود

آقایان در مذاکرات هسته ای 3 کشور اروپایی را به 6 کشور گسترش دادند و طبیعی است هر چه این کشورها گسترش یابند ما یاری پیدا نمی کنند بلکه پشتوانه معارضین ایران قوی تر می شود. چین و روسیه هم نشان دادند که با کارت ایران بازی می کردند.

در سیاست خارجی اعلام شد که آمریکای لاتین یا آسیا اولویت دارد که نشان می داد حتی فهم درستی از آمریکای لاتین و آسیا وجود ندارد. این امر در حالی بود که رهبری چند ماه قبل در سخنرانی خود از فرانسه، هند، چین، روسیه، لبنان و سوریه به عنوان نقاط استراتژیک جمهوری اسلامی یاد کرده بودند.

ما با کشورهایی در آمریکای لاتین اتحاد پیدا کردیم که رقمی در معادلات بین المللی نبودند، در آسیا هم سراغ کشورهایی رفتیم که با ما بازی کردند چرا که اولویتشان در روابط خارجی آمریکا بود.

یکی از ضررهای عمده ما این بود که با اروپا راه تعامل را کنار گذاشته و راه بازدارندگی را در پیش گرفتیم.

قسمت عمده ای از اقتصاد اروپا با تجارت خارجی ایران آمیخته شده بود، اما زمانیکه این تصمیمات گرفته شد و ما با روسیه، چین و هند و کشورهای آسیای شرقی و آمریکای لاتین گسترش رابطه پیدا کردیم باید چنین توقعی هم می داشتیم که به موازات کاهش مبادلات سیاسی، کاهش مبادلات اقتصادی هم وجود داشته باشد.

این موارد از جمله نکاتی است که ما را در سیاست خارجی درگیر کرد و اروپایی که داشت تبدیل به یک همکار جدی ما می شد و در مقابل آمریکا می ایستاد و در لبنان همکار ما می شد و در موضوع هسته ای به ما مشروعیت می داد، تبدیل به یک رقیب زخمی شد و مشکلاتی برای ما بوجود آورد.

آمریکا از نزدیکی ایران و آمریکای لاتین برای فشار بر این منطقه استفاده کرد

فارس: اگر رابطه ایران و آمریکای لاتین سودی به حال ما نداشت، پس چرا آمریکا نگران این موضوع بود و دائماً ناراحتی خود را ابراز می داشت؟

خرازی: آمریکای لاتین حیاط خلوت آمریکا تلقی می شد و کوبا و ونزوئلا دردسرساز بودند. شاید آمریکایی ها هم چندان از این موضوع ناراحت نبودند و برخی در سیاست خارجی آمریکا هم دوست داشتند تا چنین اتفاقی رخ دهد که ابزاری برای فشار و کنترل بیشتر بر این منطقه داشته باشند.

انگلیس، فرانسه و آلمان درباره برنامه هسته ای در مقابل آمریکا ایستادند

فارس: گفتید که در آن دوره اروپا به تدریج به سمت ایستادگی در مقابل آمریکا در موضوع هسته ای ایران می رفت. اما چرا در دوره تعلیق دو ساله شاهد هیچ نتیجه ای نبودیم؟

خرازی: نتایج خوبی حاصل شد. فرانسه، آلمان و حتی انگلیس مقاومت کردند. معاونان وزرای خارجه فرانسه و آلمان در آن دوره با بولتون درگیر شدند. آمریکایی ها چندین بار تلاش کردند تا پرونده ایران را به شورای امنیت ببرند، اما اروپایی ها مقاومت کردند و نگذاشتند. اسناد به اندازه کافی وجود دارد اما چون منافع ملی اجازه نمی دهد وارد این بحث ها نمی شوم.

ما خودمان را مقلد رهبری می دانیم به همین دلیل مکلف هستیم بسیاری از حرف ها را نزنیم. الان هم توصیه و سخن ایشان را نصب العین قرار می دهیم وگرنه مثنوی هفتاد من کاغذ می شود. ببینید نمی شود خیلی مطالب را گفت و نوشت.

ما و فرانسه در ماجرای لبنان همکاری استراتژیک داشتیم. من با الیزه و شیراک کار جدی می کردم. اسناد آن هم موجود است. یک موقع بحث این بود که انگلیس و آمریکا فشار آوردند تا با حزب الله لبنان که یک حزب تمام عیار آزادی بخش و مظهر استقلال یک کشور است برخورد خصمانه کنند و نام حزب الله را در بین گروه های تروریستی قرار دهند. من از جانب رهبری ماموریت یافتم تا با شخص شیراک این مسئله را دنبال کنیم و فرانسه از همه موجودیت خود استفاده کرد و نگذاشت این اتفاق بیفتد که تا سال قبل به دلیل عدم حضور جهانی ایران متاسفانه این اشتباه از سوی اروپا تکرار شد. آیا این همکاری استراتژیک نیست؟!

بعد از افغانستان نوبت ایران بود

فارس: یعنی ما در این دو سال تعلیق دستاوردهایی داشتیم؟

خرازی: بله، دستاوردهای زیادی داشتیم. آن زمان آمریکا فاتح عراق بود و بر طبل جنگ می کوبید و بحث های زیادی در داخل بود تا ایران به سمت درگیری پیش نرود. در حالیکه اعراب و رژیم صهیونیستی تلاش می کردند تا آدرس غلط به آمریکا بدهند و پس از عراق نوبت ایران شود، اما دیپلماسی ایران تحت زعامت مقام معظم رهبری مانورهایی داشت که مؤثر بود. در آن دوران پیشرفت های هسته ای نیز داشتیم که در کتاب خاطرات آقای روحانی و جاهای دیگر ذکر شده است. آقای روحانی همه توفیقات تکنولوژیک در بعد هسته ای را شفاف بیان داشتند.

همچنین توانستیم پرونده ای که بعد امنیتی و نظامی داشت را به پرونده سیاسی- حقوقی تبدیل کنیم. متاسفانه بعدها با ادبیات متفاوت این چرخش از این حالت دوباره بعد امنیتی پیدا کرد.

تعلیق در سال 84 با هر دولتی حتی اصلاح طلب شکسته می شد

در سال 84 تعلیق باید شکسته می شد و هر دولتی که بر سرکار می آمد، باید این کار انجام می شد. باورم این است که هر دولتی جز احمدی نژاد هم می آمد، روند تحولات و اقدامات ما با آژانس و زیاده خواهی هایی که غرب و آمریکا داشتند، به این سمت می رفت که تعلیق را بشکنیم. حتی اگر روحانی در سال 84 رئیس جمهور می شد نیز به همین سمت می رفتیم، اما بحث ما درباره نحوه تعامل بود که مناسب نبود. من همان موقع سفیر بودم و از کسانی بودم که معتقدند بودند دیگر فرصت تمام شده است و نباید گرفتار رفتار فرسایشی غرب بشویم. به زعم من شخص آقای روحانی در مذاکرات ژنو این هشدار، اخطار و تهدید را به سه وزیر خارجه کردند.

نکته دیگر این که همزمان که موضوع هسته ای دنبال می شد، خود را درگیر قضیه هولوکاست کردیم و مفاهیمی را دنبال کردیم که اگر چه عده ای در دنیا خوشحال شدند، اما برآیند کلی آن در جهت منافع ملی نبود. من کلیت بحث های این قبیل را الان نمی پسندم.

عقل سلیم حکم می کند که سیاست خارجی نباید و نمی تواند در چندین جا درگیر شود، یک سیاست خارجی موفق باید به اندازه وسع و توانایی خود در جایی درگیر شود و در تعامل و مبارزات خود چارچوبی که تصور می کند، به نتیجه می رسد و اهدافی را بدست آورد؛ سپس گام های بعدی را بردارد. گشودن جبهه های متعدد برای سیاست خارجی که مستقل و تنهاست و کشوری که در سیاست خارجی قائل به ادبیات ایدئولوژیک خود است، کار بسیار مشکلی است، لذا در این مقطع قدرت بازدارندگی جمهوری اسلامی پایین آمده و کاهش بازدارندگی ایران در جبهه های مختلف را شاهد بودیم که در نتیجه آن فرصت های تاریخی از دست رفت.

زمانیکه درگیر پرونده هسته ای بودیم، باید در تمام جنبه های دیگر به سمت اعتمادسازی پیش می رفتیم، اما گشودن همزمان چند پرونده باعث کاهش دقتمان شد که همین امر در مواردی هزینه بسیاری به کشور تحمیل کرد.

بیان این موضوع که همه سیاست های ما مورد تایید رهبری بود ظلم به ایشان است

فارس: اما این موضوعاتی که شما به آن انتقاد دارید مورد تائید مقام معظم رهبری بود و ایشان فرمودند که ادبیات ابتدای انقلاب اسلامی در این دولت احیا شد. دولت نیز همین تایید را گواه سیاست خارجی خود می دانست.

خرازی: رهبری اصول و مبانی را تایید می کند. مقام معظم رهبری بسیاری از سیاست های خاتمی و هاشمی را هم تایید می کردند. بحث بر سر شیوه ها و تاکتیک هاست. ما برخی موارد در منافع ملی بین تاکتیک و استراتژی دچار خلط مبحث می شدیم و به نظرم بیان این موضوع که همه سیاست های ما مورد تایید رهبری بود ظلم به ایشان است، چرا که ایشان سیاست های کلان را تنظیم می کند. رهبری عنوان می کند که مذاکره را تایید می کنم، مبتنی بر این شرایط، آرمان خواهی در سیاست خارجی را تایید می کنم. رهبری یکی از هوشمندترین شخصیت های سیاسی تاریخ ایران است.

ایشان تیزبین، ظریف بین و نکته بین هستند. سره را از ناسره خوب تشخیص می دهند. شما اگر اطلاع داشتید و بدانید حجم تذکار و تذکرات رهبری با این دولت با هیچ دولتی قابل مقایسه نبود. رهبری ملاحظات برتر و با اهمیت تری را می بینند که قابل مقایسه نیست.

حزب الله روانترین دوران را با اصلاحات داشت

وقتی مدیریت سیاست خارجی حزب الله عقلانی می شود از آن فرصت خارج می شود. جنوب لبنان در زمان دولت اصلاحات آزاد شد و حمایتی که دولت اصلاحات از حزب الله و جنبش های آزادی بخش داشت، کم نبود. خود سید حسن نصرالله گفت که ما روان ترین دوران را با دولت اصلاحات داشتیم که همکاری می کرد.

اگر سیاست خارجی توسط یک دولت خوب دنبال شود، نتایج خوبی دارد و اگر بد دنبال شود نتایج خوبی حاصل نمی شود. این یک ظلم است به رهبری که کسی سیاست خارجی را بد اداره کند و تاکتیک را با راهبرد اشتباه بگیرد و آن را به ایشان نسبت دهد. عملکردها مهم است که می تواند در یک جا تایید شود و در جایی نشود.

رهبری موضوع کمی در بدنه نظام دیوان سالار و ساختار سیاسی ایران نیست.

مهمترین عنصر در سیاست خارجی احمدی نژاد بحران شناخت بود

فارس: به نظر می رسد که سیاست خارجی کلان نظام از دولت نهم از غرب به شرق گرایش یافت. آیا این درست است؟

خرازی: دولت احمدی نژاد می خواست آرمان های انقلابی خود را بیان کند که در جایی مخاطبان مردمی داشت و در مواردی دیپلماسی عمومی را با دیپلماسی رسمی اشتباه گرفت. البته من برای دیپلماسی احمدی نژاد هم چند دوره قائل هستم. احمدی نژاد در ماه ها و روزهای نخست با احمدی نژاد دور دوم و سال های پایانی در هدف، استراتژی و تاکتیک، سیاست دیگر و متفاوتی را ارائه داد.

مهمترین عنصر در سیاست خارجی احمدی نژاد بحران شناخت بود. احمدی نژاد و اطرافیانش نمی خواستند کشور دچار بحران شود، اما شناخت و معرفتشان نسبت به نظام بین المللی کافی نبود و به اندازه ای بود که تصور می کردند خوب است، که همین موضوع مشکلات عدیده ای را برای کشور بوجود آورد.

به شرق نرفتیم بلکه تحریم ها ما را در شرق زمین گیر کرد

فارس: اگر به جای احمدی نژاد فرد دیگری مانند خاتمی می آمد، باز نگاه به شرق را دنبال می کردیم یا رابطه با غرب ادامه می یافت؟

خرازی: سیاست خارجی نهم و دهم به شرق نرفت بلکه بحران های جمهوری اسلامی را به آن طرف سوق داد. تحریم ها  ایران را در شرق زمین گیر کرد و ناچار شدند در این قسمت فعالیت کنند. در دوره قبل، توسعه روابط با غرب دنبال شد و رهبری توسعه روابط با فرانسه را عمق استراتژیک جمهوری اسلامی می دانستند. فرانسه به سمت اعتمادسازی حرکت می کرد که این اعتمادسازی از سوی آقایان شکسته شد. من هم جز کسانی بودم که در پشت پرده برنامه ریزی سفر آقای ولایتی بودند. آقای ولایتی به فرانسه رفت، اما همزمان کارشکنی شد و رهبران فرانسه نمی دانستند که چه کسی حاکم است و چه کسی نیست و چه کسی حرف آخر را می زند.

فارس: تصور می کنید با توجه به تقابلات گذشته، امکان گسترش روابط با غرب وجود داشته باشد؟

خرازی: جمهوری اسلامی یک کشور عادی نیست. کشوری است با حداکثر موقعیت ویژه استراتژیک، کل امنیت منطقه و کار در منطقه به کار با ایران مربوط می شود. روحانی یک فرد شناخته شده است و غربی ها را می شناسد و آنها نیز وی را می شناسند.

روحانی مذاکراتی را باید با آنها آغاز کند که البته این مذاکرات تابعی از رفتار آنها خواهد بود. به نظرم اروپای امروز خوب می داند که ایران چه ظرفیت مهم منطقه ای و جهانی دارد و برای حفظ این ظرفیت به سمت ایران خواهد آمد و اینطور نیست که فقط ایران بخواهد به آن سمت برود و این یک حرکت دو سویه است، یعنی نیاز متقابل دو طرف به یکدیگر.

اگر فرصتی بوجود آید و دو طرف از آن خوب استفاده کنند، یک اتفاق تاریخی رخ می دهد که از آن می توان بهترین بهره برداری را کرد.

فارس: برخی کارشناسان معتقدند که رویکردی که محمدرضا پهلوی در نگاه به غرب داشت، یک استثناء بوده زیرا رویکرد ایران از نظر ژئوپلتیک همیشه به شرق بود که جاده ابریشم را نمونه این همکاری و استراتژی می دانند. با توجه به این موضوع، استراتژی آینده ایران نگاه به شرق خواهد بود یا غرب؟

خرازی: نمی توان به طور کلی یک جایی را جایگزین جای دیگر کرد. شرق امروز بسیار مهم است، این منطقه یک قدرت صنعتی و اقتصادی شده است، اما قدرت بین المللی و سیاسی نیست. ما باید با شرق و غرب با هم کار کنیم و به طور کلی نمی توان یک موضوع را ملاک قرار داد و کل هستی و نیستی را به آن گره زد.

جاده ابریشم برای زمانی است که غرب وجود نداشت و تحولات تمدنی انسان و جهان در مشرق زمین بوجود آمده بود و انسان هندی و چینی انسان های تکامل یافته ای بودند.

دروازه تمدن غرب یونان و مدیترانه بود و ما در قلب این تمدن ها قرار گرفته بودیم. ایران امروز هم در قلب است و منتها الیه عقل و مشرق جان است که هم در مرز خردورزی و هم در مرز باورهای نوستالژیک؛ نفی یکی برای دیگری امکان پذیر نیست.

یک سیاست خارجی فعال و اکتیو که صاحب دکترین ویژه ای است و شاهد دستاوردهای بزرگی بوده، باید بداند که امروز در مواجهه با جهانی شدن قرار دارد و نرم های جهانی تغییر یافته اند. مفهوم قدرت از قدرت سخت و نرم تغییر یافته و چالش امروز چالش عظیم قدرت نرم است. ما یک شیفت اساسی و جدی داریم و اولویت سازی ما باید با شرایط جدید همراه باشد.

ما بحث های بین المللی، منطقه ای و دوجانبه داریم که در هر سه زمینه تحولات جدی در حال رخداد است که تقسیم بندی جدیدی را صورت می دهد.

همین تعریفی که در جهان تقسیم بندی شده جدید وجود دارد، نمادی از تحولات تاریخی است که در بستر تاریخی شکل گرفته و در حال فروپاشیدن است که تمام اروپا را یک کشور واحد و آسیای جنوب شرقی را متعهد می کند و ما نیز در حال ورود به آن هستیم.

نکته مهمی که وجود دارد تمدن ایران است. هنر بزرگان تاریخ ایران همیشه این بوده که قدرت انعطاف خوبی دارد. دنیای سیاست خارجی دنیای بده - بستان است که جزو ذات جنس ایرانی است. ایرانی ها تاجران خوبی هستند که باید ببینیم در این وضعیت چه کاری می توانیم، انجام دهیم.

تعامل یا امتیاز دادن را رهبری، مجلس و رسانه ها تشخیص می دهند

فارس: عده ای تعامل را با امتیاز دادن اشتباه می گیرند. این موضوع چطور از هم تفکیک می شود؟

خرازی: اینجا دیده بان هایی وجود دارند به نام رهبری، مجلس، رسانه و مطبوعات که چشمان باز جامعه هستند.

مجلس شورای اسلامی ناظر است که این یک اختیار قانونی است و اینطور نیست که مملکت برای یک دولت باشد و هر کار که خواست انجام دهد. گذشت دوران قاجاریه، ما کشوری هستیم که حساسیت های ملی و قومی مان اجازه نمی دهد منافع ملی و کشور را به ثمن بخس واگذار کنیم.

دولت انگلیس اشتباه بزرگی درباره ایران کرد

فارس: ما در دولت گذشته شاهد قطع رابطه ایران و انگلیس بودیم، چشم انداز این رابطه را چطور می بینید؟

خرازی: رابطه با انگلیس را ایران قطع نکرد که بخواهد برقرار کند. آنها دچار شتابزدگی شده و رابطه را قطع کردند. دولت محافظه کار این کشور ناپختگی کرد که خود آنها هم فهمیده اند. انگلیس می تواند از فرصت وجود دولت روحانی استفاده و رابطه را برقرار کند.

فارس: این موضوع درباره دولت کانادا هم صادق است؟

خرازی: درباره کانادا و آمریکا هم صدق می کند. آمریکا روابط خود را قطع کرد. دولت کارتر طی یک بیانیه قطع رابطه کرد. اگر می خواهند، پیشنهاد دهند و ما هم بر اساس منافع ملی داریم که می توانیم در چارچوب منافع ملی خود بررسی کنیم.

فارس: در گذشته شاهد سردی روابط ایران و غرب بوده ایم که آنها دوباره خود پا پیش گذاشته اند. می توان این دوران را با دوره گذشته مقایسه کرد؟

خرازی: ایران یک موقعیت ژئوپولتیک، ژئو استراتژیک و ژئواکونومیک دارد. 67 درصد انرژی دنیا از ایران عبور می کند و اروپا چاره ای ندارد که به سمت ایران بیاید، چرا که نفت دریای شمال در حال پایان یافتن است و مخازن ایران پر است. ایران دارای موقعیت ویژه در منطقه خلیج فارس و خاورمیانه است.

ایران در هر موضوع مهم منطقه ای و جهانی نقش دارد.

ژئواستراتژی یعنی اینکه ایران در سوریه، فلسطین، لبنان، ترکیه و سایر کشورهای منطقه دارای نفوذ ژئواستراتژیک و ژئوپلتیک است. امروز مرز نفوذ ایران، مرزهای ترکمنستان نیست بلکه دشت قبچاق در قزاقستان، بخشی از مغولستان، بخش عمده ای از چین، اروپا و لبنان است. ایران یک قدرت ژئوپولتیک و ژئو استراتژیک است. فراز و فرودهایی در آن است، اما اگر مسائل بین المللی ایران حل شود، مطمئن باشید که موضوعات حاشیه ای آن نیز به سرعت پیش می رود.

آمریکا بدون ایران در منطقه کاری از پیش نمی برد

فارس: این بحث هایی که عنوان می کنید، از باب نگاه ایرانی ها به کشورشان نیست که تصور می کنند در مرکز عالم هستند و همه دنیا متوجه رفتار و گفتار این کشور است؟

خرازی: نه این یک بحث عینی است، آمریکا برای حل مسائل عراق، متمایل به ایران می شود. بحث سوریه بدون ایران راه به جایی نمی برد، تمام مقاومت امروز سوریه از جنس ایرانی است. آمریکا برای کنفرانس امنیتی افغانستان منتظر می ماند تا ایران حضور پیدا کند. بحث من نوستالژیک نیست بلکه عینی بحث می کنیم.

اگر ظریف ایرانی نبود تا معاونت دبیرکلی سازمان ملل پیش می رفت

فارس: نظر شما درباره وزارت ظریف بر امور خارجه چیست؟

خرازی: ظریف دوست خیلی خوب من است که از 3 دهه پیش می شناسمش. وی دیپلمات برجسته ایران در سازمان ملل بود. وی تاریخ روابط بین الملل ایران است و ما دیپلمات بین المللی کار مانند ظریف نداشته ایم. به اذعان دبیرکل سازمان ملل، ظریف برجسته ترین دیپلمات بین المللی تاریخ ایران است.

اگر ظریف متعلق به ایران و جمهوری اسلامی نبود، به دلیل کیفیت کارش تا معاونت دبیرکلی سازمان ملل پیش می رفت. دبیر کلی سازمان همکاری اسلامی به ظریف پیشنهاد شد اما قبول نکرد. ظریف در یک کار جمعی موفق می شود زیرا قدرت بازیگری جمعی زیادی دارد. وی مورد تایید رهبری و متدین و خداترس است.

عده ای به ظریف خرده می گیرند که وی در دوران دفاع مقدس در جنگ مشارکت نداشته است. طرح این مباحث کمی دور از انصاف و واقعیت است. ببینید نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد هم بخشی از جبهه ایران بود. چه کسانی هر روز جهت تنویر و آگاهی ذهن مخاطبان بین المللی به آگاهی می پرداختند؟ در طول جنگ ظریف تلاش عمده و بسیاری جهت محکومیت جهانی صدام حسین می کرد.

ظریف به هنگام سفر مقام معظم رهبری به نیویورک در اوج دفاع مقدس یکی از محوری ترین مسئولان برای هماهنگی سفر معظم له بود. ظریف هر روز با اقبال رضا و دبیر کل وقت در چالش و روشنگری بود. حافظه تاریخی را نباید فراموش کرد. ظریف از سال 60 در خدمت نظام اسلامی بود. وی از سران انجمن اسلامی دانشجویان آمریکا بود.