سود و زیاد ایران از مصر جدید

دیپلماسی ایرانی: مواضع ایران در قبال سقوط حکومت اخوان المسلمین در مصر نکته ای قابل توجه برای ناظران بوده است، به ویژه در سایه مواضعی که ایران در قبال تغییر سیاسی در مصر اتخاذ کرده بود. در حالی که ترکیه به روشنی مواضع خود را بیان می کرد و رسما از محمد مرسی، رئیس جمهوری عزل شده حمایت می کرد، ایران مواضع متضاربی را در قبال تحولات مصر اتخاذ می کرد. ترکیه در راس کشورهای برنده از «بهار عربی» بود و در راس کشورهای بازنده که شریک استراتژیکش را در مصر از دست داد، قرار گرفت اما ایران برنده قاطع بهار عربی نبود و با تفاوتی بسیار اکنون نیز بعد از موج دوم انقلاب مصر، برنده نیست. جماعت اخوان المسلمین شریکی استراتژیک برای ایران مثل ترکیه نبودند، اگر چه وجود دکتر مرسی در کاخ ریاست جمهوری به سود مصالح ایران در مصر و منطقه بود. علی رغم این که ایران برخی مصالح و دستاوردهای تاکتیکی در سوریه و غزه بعد از سقوط دکتر مرسی به دست آورد، اما در محاسبات اخیر هزینه های استراتژیک و منطقه ای و معنوی و تاکتیکی پرداخت کرد.

هزینه های استراتژیک و منطقه ای

1. هزینه های عربی – فارسی: ایران می خواهد استقلال اسلام سیاسی در منطقه به دلایل ایدئولوژیک و استراتژیک هم زمان حفظ شود، برای این که اسلام سیاسی رویکرد عالی ایران در تعریف روابط عربی – فارسی است که سابقه ای بیش از هزار سال دارد. البته این صحیح است که مشترکات تمدن مثلث عربی – ترکی – ایرانی مربوط به عصر حاضر است. اگرچه پروژه رهبری منطقه ای برای ایران تا حد بسیاری متاثر از اختلاف های قومی است و باعث می شود تا دشمنان ایران از آن سوء استفاده کرده و به رویارویی با آن برخیزد. تشابهی میان ایران با ترکیه با توجه به عوامل قومی و عربی وجود دارد که معادلات رهبری منطقه ای را با توجه به جایگزینی عوامل اسلامی مطرح می کند، به ویژه با توجه به اکثریت جمعیتی و جغرافیایی در خاورمیانه که همچنان عربی است. در همین چارچوب ایران از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1979 تا کنون تلاش بسیاری کرده است تا با جریان های مقاومت اسلامی هم پیمان شود تا بتواند تعریفی دوباره از درگیری های عربی – اسلامی ارائه دهد و آن را به درگیری اسلامی – اسرائیلی تبدیل کند، مساله ای که توانسته به ایران نقش رهبری در این درگیری بدهد و آن را تا کل منطقه گسترش دهد. با توجه به این پیش زمینه سقوط دکتر محمد مرسی ضربه ای به ترکیب ایدئولوژیکی که ایران در منطقه دنبال می کند، محسوب می شود.
2. تراکم درگیری های سنی – شیعی: جماعت اخوان المسلمین بزرگترین سازمان سیاسی سنی در جهان محسوب می شود و ایران به طور تاریخی تلاش کرده تا روابط نزدیکی با آن ایجاد کند، حتی قبل از آن که دکتر مرسی به قدرت برسد. هدف ایران توجه به توانایی های نظری جماعت اخوان المسلمین در مصر برای تحقق مصالح سنی – شیعی است. به ویژه که الازهر به طور تاریخی میراث دار نزدیکی میان مذاهب در جهان عرب بوده است. این صحیح است که دکتر مرسی در آخر دوران حکومتش به تندروی طایفه ای روی آورد و در طول این مدت فعالیت هایی را علیه مسلمانان شیعی آغاز کرده بود، از اعلام قطع روابط رئیس جمهوری مصر با سوریه، زیر سایه حفظ هم پیمانی جریان سنی اش با ایران در منطقه تا هم پیمانی با جریان های سلفی. برای همین دیدیم که سلفی ها در لبنان و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس با احتیاط سیر صعودی را طی می کردند در حالی که در حکومت جدید مصر دست دوستی به سوی هیئت حاکمه جدید دراز کردند، از این زاویه نیز می توان حجم خسارت ایران از سقوط دکتر مرسی را تصور کرد.
3. آزاد شدن عربستان از فشار اخوانی: نفرت موجود میان اخوان المسلمین با عربستان برای ایران خوب بود، برای این که ابزاری دردآور برای فشار به عربستان برای جمع کردن قوای رسانه ای و منطقه ای اش برای رویارویی با ایران محسوب می شد. برای همین ایران راضی شد که از اخوان المسلمین به عنوان ابزاری برای ترساندن کشورهای خلیج فارس استفاده کند با علم بر این که آنها نیز چندان ضرورتی برای برقراری ارتباط با مصر در خود احساس نمی کنند. الآن با سقوط مرسی و پیشروی عربستان و دیگر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس اعانه های مالی برای ترکیب سیاسی جدید مصر سرازیر می شود و نفرت دو حکومت مصری و عربستانی از یکدیگر به خاطره ای مربوط به گذشته تبدیل می شود.
4. بازگشت محور اعتدال: ایران با پیگیری محور مقاومت یا ممانعت توانسته است به موفقیت هایی در مقابل محور اعتدال در عراق، سوریه، لبنان و غزه نائل شود و به این موفقیت حتی با وجود بهار عربی ادامه دهد. نتیجه مستقیم آن چه بهار عربی نامیده می شود صف بندی های منطقه ای برای تضعیف محور اعتدال بود، به ویژه که مصر نیز به محور جدید ترکی – مصری – قطری منتقل شده بود، مساله ای که باعث شده بود تا عربستان و کشورهای عربی خلیج فارس وزنه لازم برای مواجهه با ایران را نداشته باشند. الآن و با تغییر در مصر، محور اعتدال نیرویی جدید پیدا کرد و ایران در این زمینه متحمل خسارتی غیر مستقیم شد.

هزینه های معنوی

1. نبود جانشینی برای مرسی: ایران در طول دهه های طولانی توانسته بود که به مشترکات بسیاری با جماعت اخوان المسلمین برسد، آنها را شرکایی بهتر از ارتش و حکومت مبارک و سلفی ها و احزاب لیبرال چپ و راست می دید. در عصر اخوان المسلمین ایران توانست روابط دیپلماتک کامل خود را با مصر بازسازی کند اگر چه ترکیب سیاسی جدید مصر هیچ گاه به عادی سازی روابط با ایران نپرداخت.

دستاوردهای تاکتیکی

1. بحران سوریه: درگیر شدن دکتر مرسی در بحران سوریه ایران را کلافه کرده بود، حتی پیشنهاد تشکیل کمیته چهارگانه برای نظارت بر پرونده سوری که شامل چهار کشور قدرتمند منطقه یعنی مصر، ایران، عربستان و ترکیه شود نیز نتوانست چیزی را تغییر دهد. در آن موقع ایران قبول کرد که کمیته ای تشکیل شود به رغم این که می دانست در این کمیته در اقلیتی روشن قرار دارد، اما به سه دلیل پذیرفت که چنین کمیته ای تشکیل شود: اولا باعث کاهش فشارهای منطقه ای و بین المللی علیه خود می شد، ثانیا، باعث بهبود روابطش با مصر زیر سایه این کمیته می شد، ثالثا، باعث می شد تا کمیته از مضمون اصلی اش برای تلاش برای گسترش عضویتش به دیگران که شامل کشورهای دیگر مثل عراق و لبنان شود، فاصله نگیرد. اما ناگهان ایران با مشکلی حساب نشده مواجه شد، عربستان از مشارکت در این کمیته امتناع کرد و این مساله باعث شد تا وقت بیشتری برای تشکیل آن گرفته شود. بعد از آن جماعت اخوان المسلمین مواضع خود را به طور ملموسی تغییر داد، به خصوص زمانی که دکتر مرسی اعلام کرد که روابط خود را با سوریه به دلیل تلاش حزب الله برای دخالت در آزادسازی مناطق تحت کنترل مخالفان به ویژه در القصیر قطع می کند. در این چارچوب سقوط مرسی به معنای خلاص شدن ایران از کلافگی مرتبط با موضوع سوریه حداقل تا زمانی که مصر وضعیت جدیدی به خود ببیند، است.
2. تضعیف جنبش حماس: ایران از این که اخوان المسلمین با هم پیمان نزدیکش و شاخه فلسطینی اخوان رابطه بسیار نزدیکی یافته کلافه شده بود، به خصوص بعد از آن که حماس خود را از محور «ممانعت» بیرون کشید و به «محور اخوانی» پیوست. حماس فواید دوگانه ای برای ایران دارد: استراتژی نفوذ ایران را تا جنوب اشغالگر اسرائیلی گسترش می دهد و دیگر این که به محوری که ایران رهبری آن را بر عهده دارد تنوع طایفه ای می دهد. در نتیجه این مساله باعث می شد تا دکتر مرسی و جماعتش و همچنین جنبش حماس درگیر شده و مجبور شوند که دوباره به آغوش ایران باز گردند.
3. فشار مقطعی به اوباما: ایران همچنان رودر رو با اوباما بر سر پرونده هسته ای اش است، سقوط مرسی ضربه ای برای تشکیلات منطقه ای که اوباما آن را بر منطقه ترجیح می دهد، محسوب می شود، به خصوص تنوعی که این محور داشت (محور ترکیه، اخوان و قطر در کنار محور عربستان کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در برابر محور ایران، عراق، سوریه و لبنان). این مساله باعث می شد تا اوباما تمرکز بیشتری بر اوضاع مصر جدید داشته باشد که مصالح خود را در آن دنبال می کرد، همچنین باعث کاهش فشارها بر ایران بر سر پرونده هسته ای اش می شد.

نتیجه

ایران با سقوط جماعت اخوان المسلمین و نماینده آن در کاخ ریاست جمهوری مصر، دکتر محمد مرسی منافعی را از لحاظ زمانی و تاکتیکی به دست آورد. اگر چه در مقابل خسارت های اسراتژیک منطقه ای و معنوی بزرگی را نیز از دست داد، مساله ای که به تضارت آرا در مواضع ایران از یک سو و انقلاب مصر از سوی دیگر، انجامید، برخی از مسئولان ایرانی موج دوم اعتراضی علیه مرسی را محکوم کردند و آن را کودتای نظامی دانستند در حالی که وزیر امور خارجه ایران، علی اکبر صالحی، تلویحا آن را پذیرفت. به رغم آن ایران می داند که چگونه تحولات منطقه ای را بر عکس ترکیه دنبال کند، حکومت جماعت اخوان المسلمین ظرف چند سال آینده به رویدادی مربوط به گذشته تبدیل خواهد شد و ترکیبی جدید بر مصر حکومت خواهد کرد که شامل ارتش و نظام مبارک و سلفی ها و نیروهای دموکراتیک و انقلابیون می شود، به ویژه در سه مورد اول. بنابر این راهی در برابر ایران جز گسترش روابط با نیروهای انقلابی و دموکراتیک مصر باقی نمانده تا از تحمل خسارت های بیشتر جلوگیری کند.  

منبع: السفیر