بازگشت هاشمی آرزوهای دیپلماتیک اروپا و واشنگتن را احیا خواهد کرد

اندیشکده آمریکایی «بروکینگز» در گزارشی به قلم «سوزان مالونی» می نویسد: رقابت برای جایگزینی رئیس جمهور کنونی ایران، محمود احمدی نژاد، به صورت رسمی با ثبت نام نامزدها در هفته گذشته آغاز شد، و از هم اکنون به نظر می رسد که این مبارزات یک رقابت جذاب را در میان سیاست های غیرقابل پیش بینی جمهوری اسلامی به نمایش خواهد گذاشت.

رفسنجانی غافلگیری و حیرت زیادی را به دنبال داشت

تصمیم لحظه آخر «علی اکبر هاشمی رفسنجانی» ، رئیس جمهور سابق ایران، برای شرکت در این رقابت، غافلگیری و حیرت زیادی را به دنبال داشت. به نظر می رسد که این تحولات پرشور، حداقل در ابتدا، پیکره در حال ظهور رقابت حقیقی میان مجموعه ای از کارگزاران حکومت، خصوصاً «سعید جلیلی»، مذاکره کننده هسته ای، را تحت الشعاع قرار داده اند.

 پیش بینی این که چه کسی مدعی نهایی خواهد بود، به معنای واقعی کلمه ناممکن است

با وجود 686 نامزد ثبت نامی و مجموعه ای از مکانیزم های حکومت برای نفوذ بر نتایج، پیش بینی این که چه کسی مدعی نهایی خواهد بود، به معنای واقعی کلمه ناممکن است، و احتمال پیش بینی این که چه کسی در نهایت برنده این رقابت خواهد شد از آن هم کمتر است. با این حال، آن چه واضح است این است که انتخابات ریاست جمهوری ایران نمایانگر یک نقطه عطف تاریخی دیگر در تکامل و روند ناپایدار حکومت مذهبی انقلابی است.

 تلاش برای جلوگیری از بروز ناآرامی

دوره بررسی درخواست که برای توجیه بهانه های پشت فرآیند تحلیل و بررسی روحانیون و تقویت اعتبار نامزدهایی که در نهایت توسط شورای نگهبان ایران تأیید می شوند، طراحی شده است عمدتاً یک فرآیند پر هرج ومرج است. یک نمایش سیاسی نیز در این میان به چشم می خورد: همچنان که نامزدهای آتی به دنبال ارزیابی چشم اندازهای نسبی خود هستند، رهبر ایران نیز تلاش می کند که تعادلی میان برانگیختن توجه و علاقه مردم در مبارزات انتخاباتی و جلوگیری از تحریک نوعی شور و شوق انتخاباتی که منجر به بروز بی ثباتی هایی در گذشته شده است، ایجاد نماید. در طول دوره 10 روزه آینده، این گروه ثبت نامی از چند صد نفر به صرفاً تعداد انگشت شماری که طبق ارزیابی های صورت گرفته، از استانداردهای ریاست جمهوری برخوردارند، محدود خواهد شد.

در طول این زمان، خاطرات گذشته از تحولاتی که در سال 2009 رخ داد و طی آن بزرگ ترین تظاهرات را در تاریخ پس از انقلاب ایران رقم زد ، هرج و مرج ها را تشدید خواهد کرد. سرکوب متعاقب آن رویدادها، جنبش اصلاحات رو به رشد ایران را از هم گسیخت، زندانی و تبعید کرد. با این حال همان گونه که پیش بینی می شد، جناح محافظه کار طیف های سیاسی ایران نیز به علت شکاف های عمیقی که میانشان ایجاد شد، نتوانستند به یک سلطه بلامنازع دست یابند. در دو سال گذشته، اختلافات میان تندروهای ایران، به سمت خود احمدی نژاد، که اهمیت رقابت کنونی را بسیار پررنگ می کند، هدایت شده است.

بازگشت رفسنجانی، آرزوهای دیپلماتیک اروپا و واشنگتن را احیا خواهد کرد

نخستین رقیب انتخاباتی احمدی نژاد، رفسنجانی است، که ورود او به عرصه رقابت بحث های شدیدی را پیرامون انگیزه های وی و رقابت پیش رو به دنبال داشته است. او در میان طیفی از چهره های سیاسی درجه دوم ایران، که اکثراً از وزرا و نمایندگان مجلس سابق هستند، بسیار شناخته شده است. این رئیس جمهور سابق، برای بسیاری از اصلاح طلبان افسرده و دلسرد و صفوف مخالفین، بهترین امید برای رستگاری سیاسی و نجات ملی است. اعتبار و شهرت رفسنجانی برای عمل گرایی به درستی به دست آمده است؛ وظیفه پایان بخشیدن به جنگ با عراق توسط آیت الله خمینی، بنیان گذار انقلاب، به او محول شد و پس از آن نیز علیه مخالفت های سرسختانه نسبت به بازسازی کشور و اصلاح اقتصاد تلاش کرد. او در حین انتقاد از احمدی نژاد و انتخابات 2009، با دقت مراقب وفاداری و همراهی با نظام بوده است، و بازگشت وی به ریاست جمهوری احتمالاً تصورات و آرزوهای دیپلماتیک را که اکنون در اروپا و شاید حتی در واشنگتن خاموش و نهفته اند را احیا خواهد کرد.

رفسنجانی در رسانه های غربی حمایت و طرفداران بیشتری از ایران دارد

با این حال، رئیس جمهور سابق با چنان موانع قدرتمندی روبروست که باعث شده بود بسیاری از ناظران متقاعد شوند که اشارات وی به شرکت در این رقابت جدی نیستند. بیشتر از همه سن او (تقریباً 79 سال) است که پرسش هایی را در خصوص توانایی ها و ظرفیت وی به همراه دارد و ممکن است درخواست او را در کشوری با یک جمعیت بیش از حد جوان، تضعیف نماید. این واقعیت ناخوشایند، که ظاهراً او در رسانه های غربی حمایت و طرفداران بیشتری از ایران دارد نیز یک مانع دردسرساز دیگر است. رفسنجانی در میان عموم دولت و مردم ایران، از لحاظ مالی فاسد و از لحاظ ایدئولوژیک غیرقابل اعتماد تلقی می شود، و اکثریت مردم پیشنهاد وی برای یک کرسی مجلس در سال 2000 را رد نموده و در انتخابات ریاست جمهوری سال 2005 نیز احمدی نژاد را به وی ترجیح دادند. حال، ورود غیرمنتظره او به عرصه رقابت، طوفانی را در میان متعصب ترین تندروها برانگیخته است، کسانی که او را متهم می کنند که با به چالش کشیدن ناظران در رد صلاحیت وی، در حال توطئه چینی برای سلب مشروعیت از نظام است.

 محاسبات رفسنجانی به انتخابات رنگ و رویی تازه بخشید

به هر حال هر چه که رخ دهد محاسبات این سیاستمدار باعث شده که رقابتی که انتظار می رفت صرفاً بر مجموعه ای رنگارنگ از چهره های سیاسی درجه دوم ایرانی متکی باشد، رنگ و رویی تازه بگیرد. «حسن روحانی» ، مذاکره کننده سابق هسته ای، که متحد نزدیک رفسنجانی است، قبلاً متعهد شده بود که اگر رفسنجانی شرکت کند، کناره گیری خواهد کرد؛ روحانی یک سیاستمدار سرسخت است که یکی از منتقدین اولیه و همیشگی دیپلماسی هسته ای و سیاست های اقتصادی احمدی نژاد بوده است. تا کنون، علیرغم گمانه زنی های زیاد در توییتر، این کناره گیری صورت نگرفته است، و به نظر می رسد که دیگر معاهدات مشابه میان مدعیان محافظه کار، زیر سایه یک رقابت که به صورت ناگهانی دگرگون شده است، قرار گرفته است. برگ برنده رفسنجانی، تازگی رقابتی است که آکنده از منافع است.

جاه طلبی های مشایی با تلاش های غیرماهرانه احمدی نژاد در جانبداری از او، بروز پیدا کرده

داوطلب دیگری که ثبت نام او در روز یکشنبه، ناظران انتخابات در ایران را به هیجان آورده است، «اسفندیار رحیم مشایی» است. مشایی، که مشاور نزدیک احمدی نژاد است، مدت ها به علت دیدگاه های مذهبی و سیاسی پراکنده و عجیب خود، زیر ذره بین قرار گرفته است. او در سال 2009 ناچار شد از سمت معاون ریاست جمهور بیرون رود و به طور مداوم به عنوان مغز متفکر یک «جریان انحرافی» که در تلاش برای تضعیف جمهوری اسلامی، به آن نفوذ کرده، مورد اهانت و تمسخر قرار گرفته است. جاه طلبی های مشایی با تلاش های غیرماهرانه احمدی نژاد در جانبداری از او، بروز پیدا کرده و با حمایت و همراهی احمدی نژاد در هنگام ثبت نام وی به اوج خود رسید. آن حرکت موجب شکایتی قانونی علیه رئیس جمهور شد.

 محاسبات رفسنجانی، مشایی و احمدی نژاد بدون شک بر آینده ایران تأثیر خواهند گذاشت

محاسبات رفسنجانی، مشایی و احمدی نژاد با توجه به حقوقشان، قانع کننده هستند، و آن ها بدون شک بر آینده ایران تأثیر خواهند گذاشت. با این حال، ماجراهای مرتبط با آنان، توجه ها را از چشم انداز احتمالی انتخابات منحرف ساخته است. چندین ماه است که برخی گمانه زنی ها در مورد «علی اکبر ولایتی» ، وزیر سابق امور خارجه، یک پزشک متخصص اطفال که تمامی مشاغل سیاسی او طی 32 سال، محصول حمایت های رهبر ایران، آیت الله علی خامنه ای است، متمرکز شده است. عده ای دیگر نیز مدتی طولانی بر «محمدباقر قالیباف»، شهردار تهران و فرمانده سابق سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، که با پشتکاری قابل ملاحظه خودش را به عنوان یک حلال مشکلات میانه رو و مدرن نشان داده است، تمرکز داشتند. گزینه دیگر نیز «غلامعلی حداد عادل» از رؤسای مجلس و استاد ادبیات است که دخترش با پسر قدرتمند آیت الله خامنه ای، مجتبی خامنه ای، ازدواج کرده است.

جلیلی؛ مهره اصلی این مجموعه

با این حال، مهره اصلی این مجموعه، «جلیلی» است که تا زمان انتصابش به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی در سال 2009، عملاً ناشناخته بود. او با رهبری مذاکرات بحث برانگیز با جامعه بین الملل در مورد برنامه هسته ای ایران، به آرمان گرایی های ایران شخصیت بخشیده است. یکی از عرض اندام های ابتدایی وی در مذاکرات پرمخاطره، شامل یک سخنرانی گفتمانی در مورد دیپلماسی حضرت محمّد (ص) بود، که موضوع پایان نامه دکترای وی بود. اما جلیلی همچنین مسئولیت امضای قراردادی در مورد یک گام اعتمادسازی غربی در سال 2009 را بر عهده داشت، که فوراً توسط تهران انکار شد. او از اعتراض های متعاقب این ماجرا در میان محافظه کاران، صدمه ای ندید، و این قولی بود که آیت الله خامنه ای، که جلیلی دفترش را به مدت چهار سال اداره کرده بود، به وی داده بود. به نظر می رسد که در میان تمامی گزینه های ریاست جمهوری این دوره، یک جوّ انتصابی به نفع جلیلی خواهد بود، و هم اکنون نیز صحبت هایی در میان دیگر محافظه کاران در مورد کناره گیری به منظور تقویت رقابت برای او به گوش می رسد.

باید خاطر نشان کنم که برنده این انتخابات بدون شک از کمک های نهادهایی نظیر شورای نگهبان، بهره خواهد گرفت. با این حال، آنچه که از مانورهای اولیه رقابت ریاست جمهوری سال 2013 برداشت می شود، سیاست ها در ایران کماکان رقابتی، غیر قابل پیش بینی، و فریبنده باقی خواهند ماند. پس با این اوضاع همراه باشید و این فضا و جوّ را نظاره کنید.

منبع: اشراف