بحث سوریه و بحرین؛ مذاکرات را پیجیده تر می کند

دیپلماسی ایرانی: امروز چشم ها به شهر آلماتی قزاقستان و به دهان جلیلی و کاترین اشتون دوخته شده است که وقتی از مذاکرات ایران و گروه ۱+۵ خارج می شوند چه می گویند و مذاکرات را چگونه توصیف می کنند. ایران و گروه ۱+۵ متشکل از پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد به علاوه آلمان از تیر ماه ۱۳۸۷ تاکنون هشت دوره مذاکره کرده اند؛ سه دوره در ژنو، دو دوره در استانبول، یک دوره در بغداد، یک دوره در مسکو و یک دوره نیز در آلماتی. دور جدید مذاکرات هسته ای ایران پس از هشت ماه توقف در هشتم و نهم اسفند در آلماتی برگزار شد و از روز گذشته دور دیگری از این مذاکرات شروع شده است. در مورد فضای  این مذاکرات و مسائل مطرح شده با دکتر داوود هرمیداس باوند، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل بین المللی گفتگو کرده ایم که در زیر می خوانید:

 ارزیابی شما از مذاکرات در جریان ایران و گروه 1+5 چیست؟

چنانچه مطلعید که روز اول این مذاکرات، روز گذشته بدون نتیجه پایان یافت و امروز ادامه می یابد. وقتی بیش از یک ماه پیش دور اول مذاکرات آلماتی برگزار شد خوش بینی هایی ایجاد شد که فضایی برای توافق ایجاد شود. آنطور که اخبار منتشر شده نشان می داد غرب تا حدی از خواسته های اولیه خود عقب نشسته بود و حاضر شده بود که امتیازاتی خصوصا در مورد لغو برخی از تحریم های اعمال شده علیه ایران بدهد. در این دور از مذاکرات گفته شده که ایران پیشنهاد جدیدی ارائه داده است که گویا در چارچوب پیشنهاد قبلی ایران است که در مسکو مطرح شده بود. دیپلمات های غربی می گویند که منتظر پاسخ ایران به پیشنهاد مطرح شده در مذاکرات دور اول آلماتی هستند و پیشنهاد جدید ایران را مبهم و سردرگم کننده ارزیابی کرده اند. بنابراین به نظر می رسد که تاکنون از مذاکرات انتظار پیشرفت چشم گیری وجود ندارد و احتمالا دو طرف صرفا بر ادامه مذاکرات توافق خواهند کرد.

پیشنهاد ایران چه مواردی را در بر می گیرد؟

آنچه از اخبار منتشر شده بر می آید ایران همچنان اصرار دارد که حق ایران در غنی سازی اورانیوم از سوی ۱+۵ قویا به رسمیت شناخته شود. البته غرب حق ایران برای غنی سازی اورانیوم برای اهداف صلح آمیز را حداقل در بیان به رسمیت می شناسد ولی در مورد اهداف ایران تردید می کند. از سوی دیگر ایران نیز پیگیری هر نوع پروژه تسلیحاتی هسته ای را رد می کند و بر اساس فتوای رهبری آن را حرام می داند. ایران مطرح می کند که بحث غنی سازی اورانیوم در سطح 20 درصد در مقابل لغو تحریم ها می تواند مطرح شود در حالی که به نظر می رسد غربی ها صرفا بر لغو بخش کوچکی از تحریم ها به خصوص در زمینه مبادله طلا و تحریم محصولات پتروشیمی تاکید می کنند. علاوه بر این، ایران در نظر دارد که مباحث و مسائل دیگری نظیر بحرین و سوریه را نیز در این مذاکرات بگنجاند و در آن مسائل نیز به دستاوردهایی برسد که به نظر می رسد که طرف غربی با این مسئله مخالف است.

به نظر شما طرح بحث مسئله بحرین و سوریه در مذاکرات کنونی ایران و 1+5 از سوی ایران تا چه اندازه می تواند مثبت ارزیابی شود؟

ببینید شما وقتی می توانید به طرح مسائل مختلفی در یک مذاکره اقدام کنید که در یک عرصه اصلی که محل نزاع بوده به توافق و یا حداقل تفاهم رسیده باشد. وقتی تفاهمی در آن عرصه حاصل شود فضای جدیدی به وجود می آید آنگاه در فضای جدید می توان مسائل دیگری که مورد نظر دو طرف یا محل اختلاف است اقدام کرد. ایران در مورد سوریه معتقد است که غرب باید راه حل سیاسی را دنبال کند و در این راستا نیز تاکنون تلاش هایی صورت داده و گام هایی برداشته است ولی تاکنون موفقیت آمیز نبوده است. در مورد بحرین نیز ایران معتقد است که برخورد غرب با اعتراضات مردمی در بحرین در مقایسه با دیگر کشورهای عربی خصوصا سوریه گزینشی بوده است و ایران خواهان تغییر این رویه است. در مقابل غرب تمایلی ندارد که این مسائل مطرح شود. خصوصا در مورد بحرین که پایگاه ناوگان پنجم آمریکاست و طرح بحث آن در مذاکرات با واکنش کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس خصوصا عربستان سعودی مواجه خواهد شد. 

بنابراین فعلا انتظار این است که ایران و گروه 1+5 به تفاهمی در مورد چشم انداز مذاکرات و امکان توافق در زمینه پرونده هسته ای ایران دست یابند آنگاه بر اساس این فضای جدید مسائل و اختلافات دیگر را نیز مطرح کنند. در حالی که حداقل تاکنون چنین تفاهمی شکل نگرفته و مسئله هسته ای ایران از نظر غرب در اولویت است و تا این مسئله به نتیجه ای نرسد نمی پذیرند که مسائل دیگری که از نظر آنها اولویت ندارد وارد مذاکرات شود. بنابراین به نظر می رسد که طرح بحث سوریه و بحرین در حال حاضر فقط مذاکرات را پیچیده تر و امکان توافق و تفاهم را دشوار تر خواهد کرد. 

با توجه به پیام نوروزی اوباما، سفر اوباما به اسرائیل و سخنان مقام معظم رهبری در روز اول سال در مشهد، فضای حاکم بر روابط ایران و غرب به خصوص آمریکا و در نتیجه فضای روانی حاکم بر مذاکرات ایران و غرب را چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا اساسا غرب به دنبال مذاکرات سازنده ای برای حل مسئله هسته ای ایران از طریق دیپلماتیک است؟

بله. باید در نظر داشت که کشورهای غربی در حال حاضر با مشکلات اقتصادی زیادی دست و پنجه نرم می کنند و در چنین شرایطی عدم حل مسئله هسته ای ایران از طریق دیپلماتیک می تواند به امنیت جهانی و در نتیجه اقتصاد جهانی ضربه بزند. همین الان تحریم نفت به بسیاری از کشورهای غربی آسیب وارد می کند. آمریکا نیز به دلیل مشکلاتی که در خاور دور و  بحران کره شمالی با آن روبروست تمایلی برای تشدید بحران هسته ای ایران ندارد. بنابراین کشورهای 1+5 برای بهبود شرایط اقتصادی خود تمایل دارند که مسئله هسته ای ایران به صورت مسالمت آمیز حل و فصل شود و به فرآیند سخت افزاری منتهی نشود. ایران هم به دلیل تحریم های که در یک سال اخیر علیه ایران اعمال شده به خصوص تحریم نفتی و بانکی با مشکلات اقتصادی زیادی در داخل دست و پنجه نرم می کند و با سقوط پول ملی و تورم افسارگسیخته و نرخ بیکاری بالا مواجه است. بنابراین خردمندی سیاسی ایجاب می کند که مسائل از طریق مذاکره و گفتگو حل و فصل شود به خصوص این که  آثار روز افزون تحریم ها کشور را تا حدودی فلج کرده است. لذا مذاکرات باید به نحوی مدیریت شود که دو طرف با تعدیل خواست های خود به نوعی تفاهم اولیه دست یابند. چنین تفاهمی بستگی به گام های جدیدی دارد که باید برداشته شود. قبلا هم مطرح شد در آلماتی یک نوع خوش بینی ها ایجاد شده بود که در مذاکرات جدید برون رفت نسبی ظاهر می شود ولی تا الان ظاهرا چنین روزنه ای برای برون رفت از بحران پدیدار نشده است. ممکن است در مذاکرات امروز پیشنهاد دیگر و اثر گذاری مطرح شود ولی ظواهر امر نشان می دهد که روند مذاکرات زیاد امیدوار کننده نیست. لذا هر کدام از کشورهای 1+5 و ایران هر کدام از زوایای خاص خود با مشکلات و معضلاتی روبرو هستند و به این جهت تلاش می کنند که از طریق گفتگوی دیپلماتیک مسئله هسته ای ایران را حل و فصل کنند ولی به هر حال امکان دست یابی به توافق با توجه به حجم سوء تفاهمات حاکم چندان ساده نیست.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 16

انتشار اولیه: شنبه 17 فروردین 1392/ باز انتشار: سه شنبه  20 فروردین 1392