ایران به سرنوشت عراق دچار نخواهد شد

دیپلماسی ایرانی: امریکا روز چهارشنبه هفته گذشته، تحریم های جدیدی را علیه ایران به اجرا گذاشت. تحریم هایی که مانع از دسترسی ایران به پول نفت خود در کشورهای خریدار نفت می شود و ایران تنها می تواند در ازای فروش نفت، کالا خریداری کند. دیپلماسی ایرانی این مسئله را در گفت و گو با دکتر غلامرضا کیامهر، اقتصاددان بررسی کرده است:

اگر چه طی هفته گذشته تحریم های جدیدی از سوی امریکا علیه ایران وضع شد، اما به طور نسبی شاهد کاهش قیمت ارزهای خارجی بودیم. دلیل این امر چیست؟

تمام تحریم های اقتصادی اعمال شده علیه ایران تابعی از روابط بین المللی ایران است. هر چه روابط بین المللی ایران رو به آرامش رود، تحریم ها تعدیل می شود و حرکت نزولی خواهد داشت. بنابراین می توان گفت بخش عمده منحنی نزولی تحریم ها از هر نوعی بستگی به نتیجه مذاکرات 1+5 دارد که قرار است در قزاقستان برگزار شود. اگر خروجی این اجلاس در قزاقستان در جهت تفاهم و کنارآمدن باشد و تعامل و تفاهمی شکل گیرد، طبیعی است که تحریم ها به تدریج کمتر خواهد شد. لذا باید منتظر نتیجه اجلاس آتی 1+5 و ایران در آلمآتی باشیم.

بنابراین باید توجه داشت که این تحریم ها تابعی از متغیرهایی در سیاست خارجی و روابط بین المللی ایران است. کما این که در روزهای اخیر آثار تعدیل تحریم ها را به صورت رفع تحریم از چند بانک ایرانی از جمله بانک ملت و بانک صادرات مشاهده کردیم. رفع تحریم از این بانک ها به این معناست که آن ها می توانند برای صادرات ال سی باز کنند و می توانند پول این ال سی را جا به جا کنند. این عامل امیدوارکننده ای است که نشان می دهد در پی اظهارات معاون رئیس جمهور امریکا و تعیین تاریخ و محل برگزاری مذاکرات ایران و 1+5، اقدامات امیدوارکننده ای در کاهش تحریم ها انجام می شود.

آیا وضع چنین تحریمی سابقه داشته است؟

در دو دهه گذشته و زمانی که صدام حسین هم چنان در عراق بر سر قدرت بود، سازمان ملل تحریم های شدیدی را علیه رژیم صدام وضع کرد. این تحریم عبارت بود از نفت در برابر غذا و دارو. یعنی پول فروش نفت عراق در صندوق ویژه ای که سازمان ملل تعیین کرده بود واریز می شد و زیر نظر این صندوق، عراق تنها می توانست مواد غذایی و دارو خریداری کند. این سیاست تا زمان حمله امریکا به عراق ادامه پیدا کرد. خوشبختانه تا کنون تحریم به آن صورت علیه ایران وضع نشده است. بحث اخیری که مطرح شده است نفت در برابر کالا است. کالا طیف وسیعی از نیازمندی های کشور را در بر می گیرد.

این تحریم ها چه تاثیری بر مبادلات تجاری ایران خواهد داشت؟

البته قید و بندهایی برای ایران ایجاد می شود و حق انتخاب ما محدود می کند. برای مثال اگر ما به هند نفت بفروشیم، تنها می توانیم در ازای آن کالایی را که هند تولید می کند اعم از برنج یا محصولات صنعتی هندی بخریم. این مسئله برای کشور صادر کننده نفت محدودیت ایجاد می کند و حق انتخاب آن کشور را محدود می کند. اما باز هم با این حال این تحریم ها بسیار کمتر از آن چیزی است که در زمان صدام علیه عراق وضع شده بود.

آیا برای کالاهایی که در ازای فروش نفت خریداری می شود محدودیتی وجود دارد؟

چون آن ها ادعا می کنند که ایران قصد دارد سلاح هسته ای بسازد، طبق معمول در این گونه تحریم ها تبصره ای می گنجانند که فروش کلیه کالاهایی که کاربرد دوگانه دارند به کشور مورد تحریم ممنوع است. یعنی فروش کالاهایی که هم کاربرد نظامی دارند و هم کاربرد غیر نظامی به ایران مجاز نیست.

آیا ممکن است سطح تحریم ها علیه ایران نیز تا حدی بالا رود که با برنامه ای شبیه آنچه در عراق اجرا شد مواجه شویم؟

یک تفاوت ژئوپلیتیک بسیار فاحش میان ایران و عراق وجود دارد. ایران کشوری است که به دریاهای آزاد دسترسی دارد. دو هزار کیلومتر ساحل در خلیج فارس و دریای عمان در اختیار ایران قرار دارد. تنگه هرمز در اختیار ایران است. در حالی که عراق بود و یک بندر بصره و در مقابل تحریم ها قدرت مانور نداشت. عراق مجبور بود خلیج فارس را طی کند و از تنگه هرمز بگذرد تا به دریاهای آزاد برسد و نفت خود را بفروشد و پول نفت را نقدا دریافت کند. اما ایران مشرف به دریای آزاد است و نفت هم مایعی نیست که روی آن نوشته شده باشد ساخت ایران یا عراق یا کویت. تجربه ها نشان داده است که نفتکش های ایران می تواند نفت را روی دریا و زیر پرچم کشور دیگری بفروشد. البته این شیوه فروش نفت خوبی نیست و ایران مجبور است قیمت شکنی کند. از این بابت لطمه هایی وارد می شود اما مثل عراق نیست که وقتی گلوگاهش بسته شد هیچ راهی نداشت جز این که به نظر سازمان ملل تمکین کند.

کشورهایی که امریکا و قطعنامه های سازمان ملل آن ها را وادار می کند که در تحریم علیه ایران شرکت کنند، اغلب ظاهرا تمکین می کنند اما چون ایران بازار بسیار وسیع و سرنوشت سازی برای حال و آینده آن ها است، دست به این ریسک بزرگ نمی زنند که این تحریم ها را به طور کامل اجرا کنند. منافذی را پیدا می کنند که این تحریم ها را نادیده بگیرند و ایران هم در مقابل راه هایی پیدا می کند که تحریم ها را دور بزند.

نوسانات اخیر در قیمت ارز تا چه اندازه به تحریم ها مرتبط است؟

موضوعی که قابل انکار نیست این است که تحریم ها آثار خود را در افزایش سریع و جهشی قیمت ارز نشان داده است. با توجه به این که اقتصاد ایران یک اقتصاد ارز محور است طبیعی است که در حال حاضر همه چیز برای ایران گران تمام می شود. جهش قیمت ارز از نظر علم اقتصاد یک جهش منطقی نیست و به دلیل راه بندان هایی است که بر سر جا به جایی درآمدهای ارزی ایران ایجاد شده است. اما باز هم پول ملی کشورهایی مانند زیمبابوه در چنین موقعیت هایی چهارصد تا پانصد درصد در مقابل ارزهای خارجی سقوط کرد. اگر چه افزایش نرخ ارز برای ایران آثار بسیار زیانباری داشته است، اما این وضع قابل دوام نیست. امیدواریم با به نتیجه رسیدن مذاکرات ایران و 1+5 در قزاقستان این تحریم ها تعدیل شود.

البته نباید تقصیر همه مشکلات اقتصادی را به گردن تحریم ها انداخت. این کار آدرس غلط دادن به خود و دیگران است. بحث برطرف کردن سوء مدیریت ها، اصلاح ریشه ای و اساسی سیاست های پولی و مدیریت بانک مرکزی نیز باید مورد توجه قرار گیرد. اگر همه تقصیرات را به گردن دشمن بیندازیم افکار عمومی را منحرف کرده ایم. باید مدیریت ها اصلاح شود، سوء مدیریت ها به صورت اساسی مورد تجدید نظر قرار گیرد. بانک مرکزی نیاز به یک خانه تکانی اساسی دارد./12

انتشار اولیه: دوشنبه 23 بهمن 1391 / باز انتشار : جمعه 27 بهمن 1391