رفاقت پایان ناپذیر ایران و روسیه

دیپلماسی ایرانی: میان ایران و روسیه روابطی منطبق با وحدت مصالح ژئو – سیاسی برقرار است. هر دو کشور در مصلحت خود می بینند که مانع نفوذ امریکا در آسیای میانه و قفقاز شوند و اجازه ندهند به خصوص در منطقه دریای خزر نفوذ خود را افزایش دهد. هر دو طرف از ثبات در این منطقه حمایت می کنند و در تلاش هستند تا میل به جدایی طلبی در خاک یکدیگر را مهار کنند. در همین راستا به شکل ملموسی شاهد افزایش نفوذ اقتصادی چین در حوزه کشورهای آسیای میانه هستیم که این مساله به توسعه اقتصادی این کشور کمک شایانی کرده است. این مساله سبب شده تا ایران و روسیه نیز به فکر تثبیت جایگاه خود در منطقه باشند که همین موضوع نیز باعث شده است تا بیش از پیش روابط دو کشور به یکدیگر نزدیک شود. هر دو طرف همچنین بر این مساله توافق دارند که نباید اجازه دهند که ایالات متحده به میل خود مسیر اقتصادی و بازرگانی این منطقه را تعریف کند و کانال ارتباطات بازرگانی و تجاری را صرفا خود در اختیار داشته باشد. امریکا تلاش دارد تا به جای ایران و روسیه افغانستان گذرگاه تجاری و اقتصادی آن منطقه شود. برای همین شاهدیم که به رغم تضارب آرا در پرونده های مختلف سیاسی در کشورهای منطقه دو طرف از روابط بسیار نزدیک و حسنه ای برخودارند و حتی وحدت نظرشان در بسیاری از پرونده های دیگر سبب شده است تا روابطشان بیش از پیش به یکدیگر نزدیک شود.

با این حال روابط دو کشور شاهد پستی و بلندی های بسیاری نیز بوده است. مثلا در جنگ گرجستان و روسیه در سال 2008 دیدیم که ایران در کنار روسیه ایستاد. اما در سال 2010 دیدیم که تا اندازه ای در روابط دو طرف تنش ایجاد شد، آن زمان که روسیه برای عضویت ایران در سازمان شانگهای در تاشکند شرط گذاشت و گفت که کشور متقاضی عضویت باید شامل هیچ گونه تحریمی از سوی سازمان ملل نباشد. شرایطی که به طور گسترده ای مورد توافق کشورهای عضو پیمان شانگهای قرار گرفت و ایرانی ها درک کردند که این توافق گسترده زیر سایه هماهنگی های روسیه و چین صورت گرفته است. با این حال رهبران هر دو کشور ایران و روسیه می دانند که به گسترش رابطه با یکدیگر نیاز دارند و باید از این گسترش روابط حمایت کنند.

شراکت اقتصادی

ایران از لحاظ اقتصادی شریکی پرسود برای روسیه محسوب می شود. کشوری که از امکانات گسترده برخوردار است و بازار داخلی گسترده ای دارد. به رغم بحران های بزرگ و سلسله تحریم های سختی که متوجه ایران است، این کشور همچنان شریکی ثروتمند که از قدرت خرید بالایی برخوردار است، برای روسیه به حساب می آید. بر اساس آخرین گزارش بانک جهانی در سال 2012 میانگین سالانه تولید ناخالص داخلی ایران در سال های 2000 تا 2010 بالغ بر 5.4 درصد بوده که این رقم کمتر از رقمی است که ایران به طور میانگین تا سال 2008 در حدود 6 درصد داشته است. از لحاظ رده بندی جهانی نیز ایران تا پایان ژوئن 2011 رتبه بیست و نهم جهان از لحاظ میزان تولید داخلی را دارا بوده است. از لحاظ قدرت خرید نیز ایران در رتبه هجدهم جهان قرار داشته است. اقتصاد ایران یکی از بزرگ ترین اقتصادهای کشورهای آسیای میانه و خاورمیانه محسوب می شود و در منطقه به غیر از ترکیه دیگر رقیبی ندارد. بر اساس گزارش صندوق بین المللی پول که در سپتامبر 2011 منتشر شده است، انتظار می رود که تولید ناخالص داخلی ایران برای 2011 – 2012 در حدود 2.5 درصد باشد که به تدریج این رقم مجددا سیر صعودی گرفته و تا سال 2016 به 4.6 درصد خواهد رسید. حتی اگر بخشی از این آمار، آن طور که برخی از سازمان های آمار ایرانی شک و شبهه به آن وارد می کنند، نادرست باشد و تنها بخشی از آنها صحیح باشد، باز هم نشان می دهد که ایران به رغم بحرانی که با آن روبه رو است توانسته است که از پس بحران اقتصادی خود بر آید به خصوص اگر که ترکیب تکنولوژیکی را برای سرمایه گذاری مالی در این کشور در نظر بگیریم و دریابیم که به دلیل تحریم ها حجم سرمایه گذاری خارجی در آن تا چه اندازه کاهش یافته است. ترغیب به سرمایه گذاری در ایران به هیچ وجه قابل مقایسه با هیچ کدام از کشورهای منطقه نیست چرا که این کشور توانسته پس از تحریم ها و کاهش سرمایه گذاری خارجی، سرمایه گذاری های بخش خصوصی را جانشین آن کند. بر اساس پیش بینی های صندوق بین المللی پول سهم بخش خصوصی در سرمایه گذاری های کلان ایران تا پایان ماه مارس 2012 در حدود 18 درصد بوده است در حالی که این رقم از سال 2012 تا 2016 به 35 تا 37 درصد خواهد رسید.

این در حالی است که میزان بدهی های ایران نیز بین سال های 2009 تا 2010 فراتر از 6 درصد از تولید ناخالص داخلی نبوده که این رقم را هم کارشناسان ایرانی و هم صندوق بین المللی پول تایید می کنند. در حالی که این رقم از دوره 2010 -2011 به تدریج تا سال 2016 تا 2.1 درصد کاهش خواهد یافت. نزدیک به 20 درصد پروژه های نفتی و ملی ایران را شرکت های خارجی انجام می دهند که بر اساس صندوق بین المللی پول این رقم به زودی به 50 درصد خواهد رسید. همچنین ایران تلاش دارد که از طریق نفوذ اقتصادی در کشورهای منطقه ضمن تنوع بخشیدن به درآمدهای اقتصادی خود نفوذ اقتصادی خود در منطقه را نیز افزایش دهد. به ویژه در بخش بانکداری و بخش خصوصی که یکی از مهم ترین بخش هایی است که روس ها می توانند از طریق آن وارد میدان شوند. بر اساس تدابیر اخیر دولت ایران میزان هزینه های دولت از 88 درصد به 44 درصد کاهش یافته و انتظار می رود ظرف سه سال آینده بیش از 150 شرکت دولتی به بخش خصوصی واگذار شوند که این حرکت می تواند کمک شایانی به فعالیت های اقتصادی بخش خصوصی در خارج از ایران کند.

ایران همچنان از ذخایر ارزی و طلای بالایی برخوردار است. این کشور تا پایان سال 2009 بیش از 131 میلیارد دلار ذخیره ارزی داشت که برابر یک سوم تولید ناخالص داخلی آن محسوب می شود. این رقم در سال 2012 بر اساس گزارش ها به 109 میلیارد و 700 میلیون دلار رسید که از این بابت ایران در رتبه 22 جهان قرار گرفته است. ایران همچنین بازار داخلی گسترده ای دارد و همین بس که نزدیک به 80 درصد از واحدهای تولیدی این کشور توانایی صادرات کالا به خارج را دارند. همه اینها عواملی هستند که نشان می دهد چرا روسیه به مصلحت خود می بیند که با ایران رابطه ای نزدیک داشته باشد.

بر اساس آماری که در سال 2010 منتشر شد، تجارت ایران و روسیه بالغ بر 3.65 میلیارد دلار بود که از این رقم 3.4 میلیارد دلار مختص به صادرات روسیه به ایران بود. در حالی که تنها 0.6 درصد از این رقم به صادرات ایران به روسیه اختصاص داشت. این مساله نشان می دهد که صادرات روسیه به ایران 12 برابر صادرات ایران به روسیه است. از این رو می توان گفت که از لحاظ اقتصادی بیش از آن که ایران به روسیه نیاز داشته باشد، این روسیه است که به ایران نیاز مبرم دارد.

روابط سیاسی

در پی روابط اقتصادی ایران و روسیه روابط سیاسی نیز تحت تاثیر قرار گرفته است. در حال حاضر روسیه شریک نخست همکاری های نظامی و فنی با ایران محسوب می شود. مثلا روسیه به ایران موشک های زمین به هوای تاپ میم 1 یا همان توپول را داده که این بخش کوچکی از روابط نظامی و موشکی ایران و روسیه محسوب می شود. البته پس از این که روسیه قرارداد فروش اس – 300 به ایران را تعلیق کرد تا اندازه ای روابط دو طرف متشنج شد و ایران چاه های نفت و گاز خود را به روی سرمایه گذاران روسی بست، اما این مساله نیز اخیرا راه حل هایی یافته و دو طرف به سمت حل این مشکل گام هایی را برداشته اند. اگرچه ایران اعلام کرده است که سامانه موشکی اس – 300 را بومی کرده و نیازی به خرید آنها از روسیه ندارد، اما مسکو نیز می گوید که تحت تاثیر تحریم ها مجبور به لغو قرارداد فروش اس – 300 به ایران شده است.

بحث همکاری های هسته ای ایران و روسیه نیز که بسیار روشن و طولانی است. دو طرف سال ها است با یکدیگر در این زمینه روابط بسیار نزدیکی دارند. این مساله سبب شده است تا همکاری های دو طرف در بخش انرژی نیز بیش از پیش گسترش یابد. به خصوص در بخش تولید برق و استخراج انرژی های زیرزمینی از جمله ذغال سنگ و کک. حجم همکاری های دو طرف در بخش انرژی تا آن جا بالا است که دو کشور در سال 2011 توافق نامه ای امضا کردند که به موجب آن روسیه به مدت 30 سال در بخش تولید برق به ایران کمک می کند. ایران همچنین سامانه برق خود را به سامانه برق روسیه متصل کرده است که این مساله باعث می شود تا همکاری های دو طرف در بخش تامین برق مورد نیاز بیش از پیش گسترش یابد. ایران و روسیه همچنین در بخش نفت و گاز به خصوص گاز نیز با یکدیگر ارتباطات بسیار نزدیکی دارند. به رغم وجود تحریم های بین المللی همکاری های دو طرف در این زمینه بسیار گسترده است. ایران و روسیه به دلیل نزدیکی مصالح استراتژیک در گسترش روابط میان یکدیگر گام بر می دارند و حتی ایران از روسیه دعوت کرده است که به سازمان جهانی اپک بپیوندد و همچنین دو طرف به طرف ایجاد اپک گازی گام برداشته اند. ایران و روسیه پافشاری بسیاری دارند که در بخش انرژی همکاری های خود را بیش از پیش نزدیک کرده تا بدین ترتیب از یک سو از نفوذ اروپا در منطقه بکاهند و از سوی دیگر به نفوذ اقتصادی و انرژی خود در قاره پیر بیفزایند.

منبع: السفیر

انتشار اولیه: یکشنبه 26 آذر 1391 / بازانتشار: جمعه 1 آبان 1391