چاره ای جز مذاکره نیست

دیپلماسی ایرانی: بعد مدت ها انجام مذاکرات بی نتیجه، این بار بازرسان آژانس و مقامات ایرانی بعد از دیدار با یکدیگر از نتیجه مذاکرات راضی بودند و دو طرف نسبت به حصول توافق بر سر مدالیته ای برای بازرسی از تاسیسات هسته ای ایران ابراز امیدواری کردند. به نظر می رسد نتیجه این مذاکرات که آخر هفته گذشته در تهران انجام پذیرفت، در روند مذاکرات ایران و گروه 1+5 نیز موثر باشد. دیپلماسی ایرانی این مسئله را در گفت و گو با دکتر نوذر شفیعی، استاد دانشگاه و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی بررسی کرده است:

دیدار بازرسان آژانس از تهران در مقایسه با دیدارهای قبلی چه جایگاهی دارد؟

مهم ترین وجه این دیدار این است احتمال از سر گیری و تداوم گفت و گو ها را افزایش می دهد. در حالی که پیش از این تصور عمومی بر این بود که احتمالا به دلیل کارشکنی های آژانس یا گروه 1+ 5 وجود دارد، مذاکرات هسته ای ایران تقریبا به بن بست رسیده است.

این گفت و گو ها و اظهار نظرهایی که بعد از گفت و گو ها مطرح شد، نشان می دهد که ممکن است در آینده روند امیدوارکننده ای را در ارتباط با مذاکرات شاهد باشیم. اما امیدواریم که موضع گیری هایی که پس از این نشست صورت گرفت، تنها موضع گیری هایی مبتنی بر تشریفات دیپلماتیک و حفظ وجهه بین الملل نباشد. بلکه گفت و گو هایی توام با عمل صورت بگیرد که به نتیجه مثبتی درباره پرونده هسته ای ایران نائل شود. والا اگر چنین چیزی نباشد، از این اظهار نظرهای خوش بینانه بعد از انجام مذاکرات زیاد صورت گرفته است. اما بعد از چندی متوجه شدیم که دوباره شرط و شروط هایی از طرف غرب مطرح شده، موارد ادعایی بیشتری مطرح شده که مذاکرات را به بن بست کشانده است.

چه عامل واقعی باعث شده نگاه هر دو طرف مذاکره نسبت به این مذاکرات خوش بینانه باشد؟

به نظر می رسد که اولا یک عامل ساختاری وجود دارد و آن این است که چاره ای جز مذاکره وجود ندارد. یعنی یک اختلاف هر چقدر هم که کهنه و حساس باشد، باید در نهایت از طریق مذاکره حل و فصل شود.

نکته دوم این است که به نظر می رسد حسن نیت های بیشتری از سوی ایران نشان داده شده است. علی رغم بدقولی هایی که از جانب آژانس و گروه 1+5 وجود داشته است، ایران هم چنان اقدامات نمادین که نشان دهنده حسن نیت ایران برای حل مسئله است را بیشتر انجام می دهد.

لذا به نظر می رسد که نظر مساعد ایران در مورد انجام بازرسی های بیشتر می تواند رغبت و تمایل بازرسان آژانس را به اظهار نظرهای مثبت درباره همکاری های ایران بیشتر کند. علی ای حال همان طور که اشاره شد، با توجه به این که مواردی قبلا وجود داشته که همکاری های ایران فراتر از انجام اقدامات معمول بوده است، اما نتیجه این همکاری ها منفی بوده است، یعنی واکنش آژانس در قالب گزارش های مدیرکل آژانس نسبت به این همکاری ها منفی بوده، به نظر می رسد حتی اگر ایران حسن نیت های بیشتری را صورت دهد و دامنه بازرسی ها را بیشتر کند، این نگرانی وجود دارد که هم چنان بر موارد ادعایی آژانس افزوده شود.

یکی از دیپلمات های مذاکره کننده ایرانی در مصاحبه ای با رویترز گفته است که تا زمانی که روند حقوقی آژانس از رویکرد سیاسی 1+5 جدا نشود، دسترسی به توافق غیر ممکن است. به نظر شما این تحلیل تا چه اندازه به واقعیت نزدیک است و تداوم بحران در مسئله هسته ای ایران ناشی از این مشکل است؟

واقعیت این است که اصل مشکل به همین مسئلع بر می گردد. یعنی نگاه آژانس نسبت به پرونده هسته ای ایران یک نگاه فنی و حقوقی نیست، بلکه یک نگاه سیاسی و غیر حقوقی است. یعنی اگر آژانس بخواهد نگاه فنی و حقوقی را مبنا قرار دهد، مهم ترین مبنا ان پی تی خواهد بود و اگر ان پی تی مبنا قرار بگیرد، نه تنها نباید در مسیر پیشرفت هسته ای ایران مانعی ایجاد شود بلکه باید این مسیر را تقویت کرد و آن را هموار کرد. این به عنوان بخشی از شرح وظایف آژانس که در اساسنامه آژانس آمده و به عنوان بخشی از حقوق موجود در ان پی تی به رسمیت شناخته شده و برای کشورها لحاظ شده است.

مشکل این است که آژانس بر اساس مفاد ان پی تی عمل نمی کند. بلکه رویکردی سیاسی و غیر حقوقی را دنبال می کند. یعنی آژانس تحت تاثیر سیاست خارجی قدرت های بزرگ که در این جا بیشتر منظور برخی کشورهای گروه 1+5 مانند امریکا، انگلیس و فرانسه عمل می کند. لذا این گونه رفتار آژانس باعث شده که تاویل و تفسیر رئالیست ها درباره سازمان های بین المللی مصداق بارزی پیدا کند. رئالیست ها معتقد هستند که سازمان های بین المللی ابزارهای دست قدرت های بزرگ هستند. حال آن که دیدگاه های لیبرالی معتقدند که سازمان های بین المللی مستقل عمل می کنند. در رفتار آژانس مشاهده می شود که اصل استقلال حاکم نیست بلکه رفتار آژانس تحت تاثیر قدرت های بزرگ است و این مسئله باعث شده که ما معتقد باشیم نگاه آژانس نسبت به برنامه هسته ای ایران یک نگاه سیاسی است.

به نظر شما با توجه به خوش بینی های ایجاد شده، چه عواملی می تواند این فضای مثبت را بر هم بزند؟

به نظر می رسد سه اصل وفای به عهد، اصل حسن نیت و اصل اراده برای انجام گفت و گو ها سه اصلی است که می تواند گفت گو ها را به پیش ببرد. هر گونه خللی در این سه اصل می تواند به پس رفت مذاکرات بینجامد.

بنابر این شما به ایجاد توافق خوش بین هستید؟

من از  جانب ایران تا حدی خوش بین هستم اما از جانب غرب و آژانس بدبین هستم. /12

انتشار اولیه: شنبه 25 آذر 1391 / بازانتشار: چهارشنبه 29 آذر 1391