رابطه ایران و آذربایجان در سایه تردید

دیپلماسی ایرانی: این روزها اخبار مربوط به پهپاد یا همان پرنده هدایت پذیر از راه دور بیش از پیش به چشم می خورد. هواپیماهای رادارگریز بی سرنشینی که بیشترین استفاده آن ها اقدامات جاسوسی است. گرچه اقدامات ایران در منطقه نشان داده است که بر تکنولوژی ساخت و کنترل آن ها مسلط است، اما این مانع از آن نمی شود که از خبر خریداری پهپادهای اسرائیلی توسط جمهوری آذربایجان نگران نشود. دیپلماسی ایرانی این مسئله را در گفت و گو با محمدفرهاد کلینی، کارشناس ارشد مسائل استراتژیک بررسی کرده است:

در شرایطی که برای بهبود روابط ایران و آذربایجان تلاش زیادی می شود، انتشار خبر خرید پهپاد از رژیم صهیونیستی از سوی جمهوری آذربایجان تا چه اندازه می تواند روابط دو جانبه را تحت الشعاع قرار دهد؟

در بحث همکاری های جمهوری آذربایجان و رژیم تل آویو در حوزه پهپادها باید به ابتدای شکل گیری این همکاری توجه کرد. شکل گیری این همکاری به ضربه ای بر می گردد که روسیه به اسرائیل در گرجستان زد. در جریان حمله روسیه در چارچوب اوستیا به رژیم صهیونیستی ضربه های جدی ای وارد آمد. در گذشته رژیم تل آویو تلاش کرده بود تا بتواند بخشی از تاسیسات ساخت پهپاد ها را در چارچوب همکاری های خود با گرجستان در این کشور سامان دهد. اتفاقاتی که در این جنگ افتاد منجر به این شد که رژیم تل آویو بخشی از این تاسیسات را از جمهوری گرجستان به جمهوری آذربایجان منتقل کند. در بحث انتقال این تاسیسات، تل آویو تلاش کرد که یک همکاری جدید با جمهوری آذربایجان تعریف کند. البته چون تل آویو متوجه حساسیت مسکو شده بود، بلافاصله وارد یک سری مذاکرات جدی با مسکو شد. بخشی از مذاکرات همکاری های نظامی تل آویو و مسکو در این چارچوب انجام گرفت. دستور کار این همکاری ها این بود که تل آویو چگونه می تواند دانش پهپاد ها را با روسیه نیز دنبال کند. به این دلیل می توان گفت که رژیم تل آویو و باکو ناشی از یک اراده از پیش تعیین شده نبود. بلکه دچار یک وضعیت فورس ماژور شد و بعد تل آویو تلاش کرد از تهدیدی که تاسیسات آن رژیم در گرجستان با آن مواجه شده است را به یک فرصت تبدیل کند.

البته این که کلاس تکنولوژیک این پهپاد ها در چه سطحی است و نوع ماموریت آن ها چیست، بحث جدایی است که زمان خاص خود را می طلبد. در همین حد اشاره کنم که این گونه نیست که تل آویو با آخرین دانش تکنولوژیک خود در آذربایجان حضور پیدا کرده باشد. تل آویو بیشتر تلاش دارد که از این وضعیت بهره بگیرد و همزمان بتواند در این خصوص روابط ایران و جمهوری آذربایجان را تحت تاثیر قرار دهد. از سوی دیگر اسرائیل می خواهد سکویی را برای خود در چارچوب پیرامون اول جمهوری اسلامی ایران فراهم کند و حضور  و حوزه نفوذ خود را در پیرامون اول جمهوری اسلامی ایران گسترش دهد. البته آن ها به خوبی اطلاع دارند که بسیاری از این پهپاد ها طی یک سال اخیر گم شده اند و باکو درک می کند که این پهپادها چرا گم شده اند. البته برخی معتقدند، بعضی از این پهپادها روی موضوع ارامنه قره باغ استفاده شده و آن ها موفق شده اند که این پهپادها را به زیر کشیده، تحت کنترل خود در آورند.

این مسئله برای امنیت ملی ایران خطرناک نیست؟

جمهوری آذربایجان این وضعیت را به خوبی درک می کند. در حال حاضر تلاش هایی صورت گرفته است تا برخی از موضوعاتی که می تواند تاثیرات روانی بر روابط ایران و آذربایجان داشته باشد، تشدید شود. این روند تنها به بحث پهپادها مربوط نمی شود، اخیرا تلاش شده برخی عناصر ورشکسته هم در باکو گرد هم آیند و جلساتی را برگزار نمایند و با دامن زدن و بزرگ کردن این موضوعات تلاش شود تا نگاه دو کشور را نسبت به توسعه همکاری ها متاثر کنند. به همین خاطر به نظر می رسد که این سناریو ها عمر خود را سپری کرده است و هم با کو و هم تهران با عقلانیت قوی تر و خالی از احساسات به این معادله نگاه می کنند.

صرف نظر از فضای روابط تهران ـ باکو، این همکاری ها چقدر باعث خواهد شد رژیم صهیونیستی برای تهدید علیه ایران فرصت پیدا کند؟

این موضوع الزاما یک تهدید برای ایران نیست. گرچه می تواند مزاحمت هایی ایجاد کند. دانش پهپادها و هم چنین چگونگی ساخت و مدیریت پهپاد ها زمانی در انحصار برخی قدرت ها بود. اما تحولات یک سال اخیر نشان داد که در حوزه این دانش تحولات بنیادینی در منطقه رخ داده است. همان طور که مطلع هستید، چندی پیش پهپاد ایوب در فضای رژیم تل آویو چگونه مانورهای خود را انجام داد. اگر این رژیم توانایی داشت، می توانست از ابتدا این پهپاد را مدیریت کند. هم زمان شاهد برخی از تحولات در مدیریت این پهپادها بوده ایم. در حوزه شرقی ایران یک پهپاد آر کیو صد و هفتاد شکار شد. اخیرا نیز کنترل یک پهپاد ایگل اسکن در حوزه خلیج فارس به دست نیروهای ایرانی افتاد. این که این پهپاد متعلق به امریکا است یا کشورهای عربی، معلوم نیست اما آن چه مشخص است این پرنده در امریکا ساخته شده است.این که این هواپیما ساخت امریکا است و توسط ایران مدیریت می شود، حاوی پیامی است و نشان می دهد سطح کلاس تکنولوژیک در منطقه بالا رفته است. این تحولات نشان می دهد که چگونه نبردهای جنگال یا جنگ الکترونیک و هم چنین فضاهایی که در چارچوب دانش مدیریت نرم افزاری قرار دارد، دستخوش تغییر شده است.

بنابراین به نظر می رسد حضور رژیم صهیونیستی در جمهوری آذربایجان و تلاش این رژیم برای نفوذ در این منطقه چیز جدیدی نیست. از ابتدای فروپاشی شوروی، تل آویو تلاش کرده است که از همبستگی ایران با قفقاز جلوگیری کند. چرا که قفقاز یک تجربه و پیوستگی تاریخی با ایران دارد. از این منظر باید گفت که این موضوع اگر چه موضوع جدیدی نیست اما در هر دوره دارای شدت و ضعف های متفاوتی است. آن ها گاهی اوقات تلاش کرده اند با ایده های شوونیستی بخشی از فضای عمومی میان دو کشور را تحریک کنند. گاهی اوقات تلاش کرده اند تا به وسیله تاثیر بر چگونگی کیفیت مناسبات اقتصادی در حوزه انرژی در روابط دو کشور چالش ایجاد کنند. گاهی اوقات تلاش کرده اند تا همکاری دو کشور در حوزه خزر را تحت تاثیر قرار دهند. بنابراین در جاهای مختلف مشاهده شده که تلاش شده از منظر های مختلف، همواره روابط ایران و آذربایجان در محیط تردید شکل بگیرد.

برای کنترل این فضای تردید چه باید کرد؟

این مسئله به سیاستمداران و مسئولین دو کشور بر می گردد تا بتوانند محیط حداقلی و حداکثری خود را بیش از پیش مشخص کنند و روابط به گونه ای باشد که تحت تاثیر جریان ثالث قرار نگیرد. این موضوع در ایران به طور کامل رعایت می شود. لازم است که این موضوع در کشور همسایه بیشتر مورد توجه قرار گیرد./12