لزوم مدیریت بحران در روابط تهران - باکو

ديپلماسي ايراني:‌ محسن پاك آيين يك ماه است كه با استوارنامه خود راهي جمهوري آذربايجان شده است تا در دوراني سفارت ايران در اين كشور را به عهده بگيرد كه تنش هاي زيادي را در سالهاي گذشته در روابط دو جانبه  شاهد بوده ايم. در سه سال گذشته كمتر ماهي بود كه موضوعي تنش زا در روابط دو كشور مطرح نشود. حال كه گفته مي شود هرگونه اظهار نظر افراد غیر مسئول در سیاست خارجی در خصوص جمهوری آذربایجان ممنوع شده است، او تلاش مي كند كه آبي بر آتش هاي موجود در روابط بريزد. با او در مورد فرصت ها و موانع روابط ايران و آذربايجان صحبت كرده ايم كه در زير مي خوانيد:‌

 شما اخيرا به عنوان سفير جمهوري اسلامي ايران در جمهوري آذربايجان به اين كشور اعزام شده ايد.  به طور كلي فرصت هاي موجود در روابط ايران و آذربايجان را كدام مي دانيد؟‌

دو کشور در کنار منافع منطقه‌ای و دوجانبه، اشتراکات زیادی دارند. به نظر من روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان به رغم فراز و نشیب های مختلف در طول بیست سال گذشته، خوب و دوستانه بوده است؛ روابط دوستانه و شخصی میان رهبران دو کشور وجود داشته و رفت و آمدها در سطح خوبی انجام شده است.

جمهوری آذربایجان در شمال غربی ایران و در منطقه استراتژیک قفقاز قرار دارد. این کشور به دلیل وجود پیوندها و مشترکات فراوان تاریخی، مذهبی، فرهنگی و نژادی دارای اهمیت بسیاری نزد ایرانیان است. مناسبات دو کشور در زمینه فرهنگی نیز در حال توسعه است. در زمینه سیاسی، کمیته مشورتی سیاسی بین دو کشور تاسیس شده و معاونین وزرای امور خارجه هر شش ماه یک بار در تهران و باکو مسایل و مشکلات موجود بین دو کشور را مورد بحث و بررسی قرار می دهند. دیدارهای سه جانبه وزیران امور خارجه ایران، جمهوری آذربایجان و ترکیه بطور منظم انجام می شود. در سال گذشته هفته فرهنگی ایران با حضور آقای حسینی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران در جمهوری آذربایجان برگزار شد و هفته فرهنگی جمهوری آذربایجان نیز در ایران برپا گردید. جمهوری آذربایجان و ایران به منظور ثبت جهانی عید نوروز در فهرست میراث فرهنگی یونسکو مشترکا به این سازمان مراجعه کردند و در نتیجه آن، عید نوروز در فهرست میراث فرهنگی یونسکو به ثبت رسید. در حال حاضر فعالیت‌های مشترک جهت ثبت جنگل‌های هیرکانی نیز در فهرست میراث مادی ـ فرهنگی یونسکو در حال پیگیری است.

در حوزه اقتصادی، فعال شدن كمیسیون مشترك اقتصادی بین دو كشور، همكاری های فیمابین را قانونمند ساخت و توسعه داد. حجم مبادلات رسمی بیش از 500 میلیون دلار است که البته راضی کننده نیست و انشالله با تدابیر اتخاذ شده رشد خواهد کرد. ما گاز آذربایجان را خریداری و به نخجوان سواپ می کنیم؛‌ در حوزه های ترانزیت، تجارت و انرژی بیشترین همکاری را داریم.

همچنين ما به صورت یکطرفه داشتن ویزا برای اتباع آذری را لغو کرده ایم و این امر موجب ارتباطات بیشتر دو ملت و رشد توریسم سیاحتی، زیارتی و درمانی شده است. در مجموع در سه حوزه تجارت، حمل و نقل و انرژی روابط ايران و جمهوري آذربايجان برای دو کشور حائز اهمیت است.

چه موانعي در اين رابطه مي بينيد؟

گاهی برخی مشكلات بین دو كشور بروز می کند که بخشی از آن می تواند ناشی از فعالیت های عوامل خارجی است. البته مجاورت دو کشور و وجود مرزهای طولانی نیز موجب برخی اختلاف نظرها می شود که این مسائل بین کشورهای همسایه، نه تنها امری معمولی، بلکه قابل انتظار است. مهم آن است که اختلافات به گونه‌ای مدیریت شود که به چالش نینجامد و از حجم آن ها  کاسته و بر نقاط تفاهم افزوده شود.

البته محافلی هستند که نه دوست ایران هستند و نه دوست جمهوری آذربایجان و از بعضی زمینه های احساسی، عاطفی و تاریخی سوء استفاده می کنند تا روابط دو کشور دچار ضطراب و تنش شود. آن ها گاهی با خیال پردازی موضوع آذربایجان جنوبی را مطرح می کنند و گاهی از چشمداشت ایران به خاک آذربایجان سخن می گویند که هیچکدام از اینها درست نیست و زمینه اجرائی ندارد و برگرفته از افکار منحرف است. جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان دو کشور دوست و برادر با مرزهای جغرافیائی مشخص هستند  و مرزهای موجود را به رسمیت می شناسند و در عین حال عواملی که این شایعات را می سازند می شناسند و با این قضایا عاقلانه برخورد می کنند.

براي كاهش موانع اين رابطه چه راهكارهايي را در نظر داريد؟

براي كاهش تنشها و تقویت اعتماد مهمترین وظیفه دستگاه‌های مرتبط با سیاست خارجی از هر دو کشور و در رأس آن وزارت امور خارجه‌های ایران و آذربایجان، تلاش بر ایجاد فضای اعتماد متقابل و دوستی و بی توجهی به عواملی که قصد ایجاد اختلاف بین دو ملت را دارند می باشد. اراده رهبران دو کشور توسعه مناسبات دوستانه است و باید این اراده را در سایر سطوح اجرائی گسترش دهیم. البته در این میان، رسانه‌ها به عنوان نهادی که تأثیرگذاری عام و خاص دارند می توانند نقش وی‍ژه‌ای ایفا کنند. کمیته مشورتی سیاسی بین دو کشور نیز تاسیس شده و معاونان وزرای امور خارجه هر شش ماه یک بار می توانند در تهران و باکو مسائل و مشکلات موجود بین دو کشور را مورد بحث و بررسی قرار دهند.

شما اشاره كرديد كه حجم مبادلات بين دو كشور راضي كننده نيست. براي بهبود روابط اقتصادي دو كشور چه راهكارهايي را دنبال مي كنيد؟‌

معتقدم با توجه ظرفیت های فراوان همکاری، سطح فعلی راضی‌کننده نیست و باید ارتقا یابد من در دوره ماموریت خود برای توسعه همکاری های اقتصادی در سه حوزه تجارت، حمل و نقل و انرژی اولویت قایل هستم. حمل‌ونقل یکی از پایه‌های اصلی اقتصاد محسوب می‌گردد و ایفای نقش پل ارتباطی میان اروپا و آسیا، موجب افزایش اهمیت جغرافیایی ایران شده و جمهوری آذربایجان امکان صادرات محصولات خود به بازارهای اروپا و اسیا و افریقا از طریق ایران را دارد. طبعا احداث خط آهن قزوین ـ رشت ـ آستارا که بخشی از شاهراه حمل‌ونقل بین‌المللی «شمال ـ جنوب» است، روند ترانزیت کالا را سرعت می بخشد.

تهيه كننده:‌ تحريريه ديپلماسي ايراني/ 16