روسیه و ایران متحدان استراتژیک نیستند

دیپلماسی ایرانی: اخیرا مستندی توسط بی بی سی  در مورد پوتین ساخته شده است که در آن خانم رایس در مورد حوادث روز 11 سپتامبر سخن می گوید. او در این روایت می گوید وقتی که این حملات رخ داد ما در اتاق جنگ بودیم و به این نتیجه رسیدیم که باید اعلام آماده باش درجه یک اعلام کنیم. او اشاره می کند که وقتی آماده باش درجه سه و دو در آمریکا اعلام می شد، روسیه نیز در راستای سیاست بازدارندگی خود به نیروهای مسلح خود فرمان آماده باش صادر می کرد و موازنه ای بین آماده باش ما و روسیه و جود داشت. کاندولیزا رایس در این مستند می گوید «در آن روز من با آقای ایوانف، دبیر شورای امنیت ملی روسیه تلفنی صحبت کردم و از این وقایع ابراز تاسف کرد و من به او گفتم که برای تامین امنیت ایالات متحده ناچاریم که در بین  نیروهای مسلح آمریکا آماده باش درجه یک اعلام کنیم. این مسئله به مناسبات با روسیه مربوط نمی شود و این نباید در تقابل با روسیه محسوب شود». رایس می گوید که یک ساعت بعد ولادیمیر پوتین مستقیما با ما تماس گرفت و که همه مانورهای نظامی روسیه را برای مدت 72 ساعت به حالت تعلیق در آورده است  و آمریکا می تواند هرگونه آماده باشی که مد نظر دارد اعلام کند و روسیه آن را به منزله تقابل محسوب نمی کند و آماده همکاری با ایالات متحده است. خانم رایس می گوید وقتی من گوشی تلفن را گذاشتم گفتم این لحظه، لحظه پایان جنگ سرد است.

این نکته درستی است. جنگ سرد از یک منظر خاتمه یافته است. اما پایان جنگ سرد به منزله پایان رقابت ها، تنازع و اختلافات بین روسیه و آمریکا نیست. واقعیتی که وجود دارد این است که روسیه امروز به آمریکا نیاز دارد. تکنولو‍ژی روسیه امروز کاملا غرب محور است. مثلا با این که روسیه صاحب تکنولوژی هوافضا است اما 85 درصد ناوگان هوایی روسیه را پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، هواپیماهای ایرباس و بویینگ تشکیل می دهند. ضمن این که تکنولوژی روز و نیاز روزمره مردم در روسیه به نوعی از طریق آمریکا تامین می شود. بنابراین نوعی نیاز متقابل امروز در روسیه مشاهده می شود و رو س ها با دوره گذشته خود بسیار متفاوت هستند.

روسیه در زمینه سیاست خارجی دو هدف اصلی و ژئوپلتیک را دنبال می کنند ؛ یکی تضمین نقش عمده برای خود در نظام بین الملل و دیگری ارتقاء قواعد و هنجارهای بین المللی به منظور مهار قدرت مهارنشده آمریکا به ویژه در دوران بوش.

از سوی دیگر روسیه مناسبات خود را به صورت گسترده با چین و هند و همچنین برای کنترل چین با ژاپن دنبال می کند و سیاست آسیایی خود را دنبال می کند. اما اگر امروز از روس ها نظرسنجی شود که آیا خود را آسیایی می دانند یا اروپایی، 80 درصد آن ها می گویند ما اروپایی هستیم. روس ها اصرار دارند بگویند که ما اروپایی هستیم.آرزوی روسیه این است که به ناتو بپیوندد. نباید در مورد این موضوع تردید داشت اما برای خودشان به عنوان بازیگر قدرت جهانی جایگاه مهمی قائل هستند.

موضوع روسیه بحث مفصلی است که باید به کل موضوع نگاه کرد. مناسبات روسیه با دنیای عرب و ایران مباحث مهمی است که بیشتر در مورد آن صحبت شود. بحثی که در مورد ایران وجود دارد این است که به لحاظ تاریخی نوعی بی اعتمادی ملی در نهاد ایرانی ها نسبت به روسیه به دلیل گذشته و رفتار متناقض دوگانه روسها در مسیر تاریخ وجود دارد. ما ضربه ای که در مسیر تاریخ از روس ها خورده ایم از آمریکایی ها نخورده ایم، اگرچه از آمریکایی ها بسیار دلخورتر هستیم. در بسیاری از مسائل وارد چالش ها و درگیری های جدی تری با آمریکایی ها شده ایم؛ اما ذات مناسبات ایران و روسیه این گونه است که به هیچ وجه ما هیچ زمینه ای برای اتحاد استراتژیک بین ایران و روسیه نخواهیم داشت. روسیه نه می تواند چنین روابطی استراتژیکی با ایران داشته باشد و نه می خواهد که این روابط شکل گیرد. دستگاه سیاست خارجی ما باید این نکته را به خوبی درک کند اگر برخی دوستان تصور می کنند مناسبات ایران و روسیه می تواند مناسبات مبتنی بر اتحاد استراتژیک باشد اصل این تفکر سالبه به انتفاع موضوع است. ما می توانیم با روسیه همکاری استراتژیک داشته باشیم ولی مفهوم آن با اتحاد استراتژیک متفاوت است که باید آن را درک کنیم و بر آن دقت کنیم.

نقاط اختلاف و افتراق ما با روسیه بسیار زیاد است. در مورد موضوع هسته یی ایران، رفتار روس ها بسیار تلخ تر و حتی تندتر از رفتار آمریکایی هاست. حتی اگر روزی مناسبات میان ما و آمریکایی ها از تقابل فعلی خارج شود و به عادی سازی روابط برسیم و ایران اتمی را با درصدی از غنی سازی بپذیرند روس ها آن را نخواهند پذیرفت؛ زیرا روس ها همسایه ایران هستند و در حریم ایران و منطقه واقع شده اند و این ها نکاتی است که روس ها اجازه نخواهند داد.

روس ها پیش از هر کشوری در انعقاد و عقد قرارداد تحریم های بین المللی ایران نقش داشته اند، همان طور که در بحث مربوط به تحریم موشک ها و مسائل مربوط به نیروگاه بوشهر و تکنولوژی هایی که در مقاطعی به ایرانی ها فروختند و بعد آن را انکار کردند. این ها موضوعاتی است که در حافظه تاریخی مناسبات دو کشور وجود دارد.

بنابراین به نظر می رسد زمانی مناسبات میان ما و روسیه می تواند به درستی تعریف شود که مناسبات ما با غرب و ایالات متحده آمریکا به درستی تعریف شود. همان طور که روس ها از کارت ایران در برابر غرب و آمریکا استفاده می کنند و با آن بازی می کنند ما هم به عنوان کشوری که امروز دارای موقعیتی فراتر از مرزهای جغرافیای سیاسی خود هستیم و ایدئولوژی درسیاست خارجی خود داریم و موقعیت ژئوپلتیک، ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک داریم باید بدانیم که بخش عمده ای از مناسبات ما با روسیه به مناسبات ما با غرب و ایالات متحده آمریکا، دنیای اسلام و نهضت های بیداری منطقه مربوط است.

اگر بخواهیم از موقعیت خود به خوبی بهره برداری کنیم و از این موقعیت ویژه استفاده کنیم باید برای تنظیم مناسبات مان با روسیه، مناسبات مان را در بخش های دیگر تنظیم کنیم.

یکی از بزرگترین اشتباهات استراتژیک ما این بود که در مذاکرات هسته ای سه کشور اروپایی را با 1+5 تعویض کردیم و روسیه را وارد مذاکرات کردیم. تا پیش از ورود روسیه به مذاکرات هسته ای با ایران رفتارشان رفتار دیگری بود. اما بعد از ورود به این مذاکرات دعوای خود را ابتدا تعریف می کنند سپس موضوع ما را طرح می کنند. این اشتباه استرات‍ژیک سیاست خارجی ما بود که سه کشور اروپایی مذاکره کننده با ایران را به گروه 1+5 تبدیل کرد. به هر حال ایران و روسیه هم مشترکات زیادی دارند و هم اختلافات زیادی دارند که گاه سبب تهدید یکدیگر می شوند.