قاهره نیاز تهران را تامین نمی کند

برای ایران، بهار عربی در ماه های نخست یک فرصت مقدماتی به شمار می رفت که امیدوار بود از طریق آن نفوذ خود در کشور های منطقه را افزایش دهد. اما این ساختار جدید منطقه ای دیگر چندان برای ایران خوشایند نیست و می توان از مصر به عنوان یک مثال نام برد. سقوط حسنی مبارک در 16 ماه پیش و قدرت گرفتن اسلام گرایان در مصر انتظار های تهران برای ایجاد روابط دوستانه با قاهره و نفوذ هر چه بیشتر را ارتقاء داد. اما پس از چندی مشخص شد مصر با اکثریت جمعیت سنی از برقراری روابط نزدیک با ایران شیعه و در خطر قرار دادن روابط قاهره با آمریکا و کشور های عرب حوزه خلیج فارس واهمه دارد.

این در حالی است که به عنوان نشانه ای از بی اعتمادی، برخی مقامات مذهبی و امنیتی مصر نسبت به تلاش تهران برای بسط شیعه گرایی در این کشور هشدار داده اند. برخی اسلام گرایان سنی نیز ادعا کرده اند که ایران امیدوار است با حکومت مذهبی قاهره روابط دوستانه ایجاد کند.

محمد صغیر، از نمایندگان تندرو مصری این نکته را خاطرنشان می کند که ایران در صورتی که به دنبال روابط خوب با مصر باشد باید درک کند که قاهره پرچم دار چهره سنی از اسلام است. بنا بر ادعای وی، مساله شیعه گرایی در مصر تنها یک تنش فرقه ای نیست بلکه به امنیت ملی مربوط می شود.

این در شرایطی است که ایران حدود 900 نفر از خانواده کشته شدگان در جریان انقلاب مصر را به تهران دعوت کرد تا از آنها مراسم تجلیل به عمل آورد اما بسیاری از آنها این پیشنهاد را نپذیرفتند و تنها گروهی 27 نفره هفته گذشته رهسپار پایتخت ایران شدند. برخی تحلیلگران بر این باورند سبک جدیدی که در جهان عرب ایجاد شده با راه مورد نظر تهران متفاوت است و حتی می تواند نفوذ جمهوری اسلامی در منطقه را محدود کند. مایکل هنا، کارشناس امور خاورمیانه از بنیاد قرن نیویورک ادعا می کند که بهار عربی برای ایران یک فاجعه بوده است. از سوی دیگر اکنون احتمال سقوط بشار اسد، متحد ایران در سوریه و روی کار آمدن یک دولت سنی در این کشور وجود دارد. اسد که از اندیشه های شیعه حمایت می کند در 30 سال گذشته روابط بسیار نزدیکی با ایران داشته اما اکنون با اعتراض گروه های سنی در کشور مواجه است.

اما سقوط اسد که از سال 2000 جانشین پدرش شده به طور حتم موجب ضعیف شدن گروه حزب الله در لبنان می شود که دشمن قسم خورده اسرائیل به شمار می رود. این در حالی است که هم اکنون نیز حماس، دیگر گروه تحت حمایت ایران، پایگاه های خود را از دمشق خارج کرده و به قطر منتقل کرده است. کشوری که همراه با عربستان سعودی ، مخالفان اسد را علیه وی تجهیز می کند.

باید گفت عربستان و مصر برای دهه ها جبهه ای ضد ایرانی در خاورمیانه تشکیل داده و می کوشیدند پس از سرنگونی صدام حسین در عراق در سال 2003 و جنگ حزب الله علیه اسرائیل در سال 2006، از افزایش نفوذ ایران جلوگیری کنند. اما در 29 سالی که حسنی مبارک در راس حکومت مصر قرار داشت، روابط تهران و قاهره متشنج بود. مصر؛ ایران را به حمایت از گروه های اسلام گرا و دخالت در طرح ترور مبارک در سال 1995 متهم کرد و اخیرا نیز به همراه عربستان از دخالت ایران در امور عراق انتقاد کرد. علاوه بر این مصر به طور سنتی همواره خود را پاسدار مذهب سنی و حامی فرهنگ عرب در مقابل نفوذ خارجی شامل نفوذ ایران، قلمداد می کرده است.

با این حال پس از بیرون رانده شدن مبارک در 11 فوریه 2011، روابط تهران و مصر به سوی نزدیک شدن پیش رفت و قاهره مجوز عبور دو کشتی ایرانی از کانال سوئز و به مقصد سوریه را صادر کرد. این کشتی ها در اواخر فوریه و برای نخستین بار پس از انقلاب اسلامی از کانال سوئز عبور کردند. یک ماه بعد نیز نبیل عربی، وزیر امور خارجه کنونی مصر اعلام کرد ایران دیگر کشور دشمن نیست و در مقابل ایرانیان نیز تاکید کردند به دنبال روابط نزدیک تر با قاهره هستند. اما نشانه های ازسرگیری روابط، آمریکا و عربستان را نگران کرد. دو کشور متحدی که همواره با سیاست خارجی مصر ارتباط نزدیکی داشته اند.

از سوی دیگر اظهارات مقامات ایرانی نیز بر نگرانی واشینگتن و ریاض افزود. آیت الله احمد خاتمی نماز جمعه تاکید کرد خاورمیانه جدید بر مبنای اسلام و دمکراسی مذهبی ظهور می کند. بسیاری از روحانیون ایرانی و مقامات عالی نیز خاطرنشان کردند بهار عربی نشانه ای از شکل گیری خاورمیانه اسلامی است و انقلاب مصر نیز تکرار انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 محسوب می شود که به دوران سلطنت پهلوی پایان داد.

اما حتی اخوان المسلمین و دیگر گروه های اسلام گرا که اخیرا نقش سیاسی پر رنگ تری را در مصر از آن خود کرده و اکثریت مجلس را در دست گرفته اند نیز تمایل چشمگیری نسبت به برقراری روابط صمیمانه با ایران نشان نداده اند. از سوی دیگر رهبران نظامی مصر که همگی از دوران مبارک بر جا مانده و از دوستان نزدیک ارتش آمریکا به شمار می روند ، تغییرات بسیار اندکی در زمینه نگرانی های قدیمی خود در مورد تهران ایجاد کرده اند.

در ماه گذشته، نیرو های امنیتی مصر به دفتر تلویزیون العالم در قاهره حمله کرده و تجهیزات آن را مصادره کردند. این تلویزیون عرب زبان که متعلق به ایران است تعطیل شد و پلیس دلیل آن را نداشتن مجوز اعلام کرد. همچنین یک دیپلمات ایرانی نیز در ماه می دستگیر و به اتهام   تلاش برای ایجاد حلقه های جاسوسی در مصر از این کشور اخراج شد. این اخبار همزمان با ایجاد حسینیه ها در مصر ، انتقاد رهبران سنی را به همراه داشت و دیپلمات عالی ایران در قاهره نیز به همین منظور احضار شد. البته وی تاکید کرد جمهوری اسلامی نقشی در احداث حسینیه ها در مصر نداشته است.

این در حالی است که اقتصاد مصر به طور جدی به کمک مالی عربستان سعودی و دیگر کشور های عرب حوزه خلیج فارس نیاز دارد که روابط چندان مطلوبی با ایران ندارند. ریاض و برخی دیگر از متحدانش، ایران را به دخالت در امور بحرین متهم کرده و بحث مالکیت جزایر سه گانه نیز به عاملی دیگر برای اختلاف بین ایران و امارات متحده عربی تبدیل شده است.

مصر همچنین یک و نیم میلیارد دلار کمک نظامی و اقتصادی ایالات متحده را به طور سالیانه دریافت می کند و به حمایت واشینگتن برای دریافت وام از صندوق بین المللی پول و بانک جهانی نیاز دارد. برخی بر این باورند که مصر و ایران، رقیب یکدیگر در منطقه هستند و طبیعت رفتاری آنها به گونه ای نیست که بتوانند متحد یکدیگر باشند. چرا که منافع استراتژیک مصر در تضاد با منافع ایران قرار دارد.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایران / 10