یمن یا بالکان؛ مدل های پیش روی سوریه
دیپلماسی ایرانی: پخش تصاویر دلخراش قتل عام دسته جمعی غیر نظامیان خصوصا زنان و کودکان در دو منطقه «الحوله» در استان حمص و «القبیر» در استان حماة و واکنش های جهانی به این قتل عام، بحران سوریه را وارد مرحله تازه ای کرده است و به نظر می رسد تحولات مربوط به این کشور بیش از پیش سرعت گرفته است. این اتفاقات واکنش‌های شدید بین المللی را در پی داشت و شورای امنیت سازمان ملل متحد در بیانیه‌ای غیر الزام آور، دولت سوریه را به خاطر این قتل عام محکوم کرد. بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل متحد، نیز در نشست مجمع عمومی سازمان ملل که درباره سوریه برگزار شده بود، این کشتار را «وحشیگری غیرقابل بیان» خواند و گفت که رژیم بشار اسد کاملا مشروعیت خود را از دست داده است. کوفی عنان، نماینده مشترک سازمان ملل و اتحادیه عرب، نیز در سخنانی خطاب به شورای امنیت، گفت که برای پایان دادن به خشونت، "فشار یکپارچه و شدید جامعه جهانی بر دولت سوریه" لازم است.
با این وجود دولت سوریه، نیروهای مخالف را متهم به این کشتار کرده و مخالفین هم دولت را متهم می کنند. ناظران بین المللی و سیاسی با تردید به نقش دولت و مخالفین نگاه می کنند و امکان دست داشتن دولت و مخالفین را در این مسائل منتفی نمی دانند. هرچند با توجه به استفاده از توپ و تانک در برخی از این وقایع به نظر می رسد در نهایت این حوادث در افکار عمومی به نام دولت سوریه تمام می شود. به هر حال چه دولت را مسئول حوادث اخیر بدانیم و چه مخالفین را، حرکات تروریستی در سوریه در حال وقوع است و هیچ کس نتوانسته مدارکی قاطع بر علیه گروه مقابل مطرح کند. شدت خشونت ها زمینه ساز شدت گرفتن فعالیت های منطقه ای و جهانی برای جلوگیری از قتل عام بیشتر غیر نظامیان شده است.
تحرکات روسیه و مدل یمن
این حوادث حتی روسیه را که حامی اصلی سوریه در شورای امنیت محسوب می شود نیز به تحرک واداشته است. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه این کشور، وضعیت در سوریه را "هشداردهنده" خوانده و گفت که این کشور به طور فزاینده‌ای نگران وضعیت سوریه است. او طرحی مبنی بر تشکیل گروه تماس در مورد سوریه با شرکت نمایندگان ۱۵ کشور از جمله آمریکا، فرانسه، بریتانیا، چین، قطر، عربستان سعودی، لبنان، اردن، عراق، ترکیه و ایران را ارائه داده است و برای رایزنی در این باره فردا به به تهران سفر خواهد کرد.
از سوی دیگر معاون وزارت خارجه روسیه نیز گفته است که اگر مردم سوریه با "راه حلی یمنی" برای کشورشان موافق باشند، روسیه نیز از آن استقبال می کند. این موضع گیری روسیه که اگر مردم سوریه خواهان برکناری بشار اسد باشند با این موضوع مخالفتی ندارد نشان دهنده روند تغییرات در موضع روسیه است. هرچند این موضع روسیه مبهم است و ممکن است تحت فشارهای بین المللی روزهای اخیر صورت گرفته باشد ولی همین اندازه تغییر نیز نشان دهنده انعطاف در موضع روسیه است.
وضعیت مخالفین
از سوی دیگر اتفاقات جدیدی در رابطه با وضعیت مخالفین بشار اسد در حال وقوع است. به نظر می رسد که مخالفین درک کرده اند که تا زمانی که به طور جدی انسجام نیابند و چشم انداز مثتبی از خود، تفکرات و وضعیت آینده ارائه ندهند از کمک های کامل بین المللی برخوردار نخواهند شد. لذا تلاش های رسانه ای و دیپلماتیک فشرده ای را در دستور کار خود قرار داده اند تا بتوانند افکار عمومی جهانی و دولت ها را قانع سازند که بدیلی مناسب برای دولت بشار اسد هستند.
استعفای «برهان غلیون» رئیس شورای ملی سوریه و جانشینی «عبدالباسط سیدا» را باید در این راستا ارزیابی کرد. او که از شمولیت بیشتری در میان مخالفین برخوردار است اعلام کرده که قصد دارد تغییراتی را در ساختار این شورا ایجاد کند. البته این به این معنا نیست که هیچ اختلافی بین مخالفین حکومت سوریه وجود ندارد ولی ظاهرا آنطور که فهمیده می شود تلاشهای زیادی از سوی قدرت های منطقه ای و بین المللی صورت می گیرد که این اختلافات کاهش یابد و مخالفان به یک گفتمان قابل قبول داخلی، منطقه ای و بین المللی برسند تا بتوانند شرایط را برای گذار از بشار اسد فراهم سازند.
از سوی دیگر ورود عنصر تروریسم به سوریه و به صحنه آمدن القاعده در تحولات سوریه نیز مسئله ای بوده که نگرانی های جدی در سوریه و نیز در سطح جامعه جهانی برانگیخته است. این مسئله مطرح می شود که در صورت فروپاشیدن سیستم دولت سوریه این نیروهای تروریستی ممکن است بتوانند مشکلات زیادی را برای کل منطقه ایجاد کنند و این نگرانی به تردید جامعه جهانی در مورد برکناری بشار اسد منجر شده است. مخالفین در روزهای اخیر تلاش کرده اند که این نگرانی را برطرف کنند. این مسئله در مصاحبه روز یکشنبه «حمد ریاض الشقفه»، ناظر ویژه اخوان المسلمین سوریه با تلوزیون دوبی دیده می شود. او که برای اولین بار به این شکل پشت دوربین های تلوزیونی قرار می گرفت و در مورد مسائل مربوط به سوریه صحبت می کرد در یک مصاحبه مفصل دو ساعته ای در مورد همه مسائل داخلی و خارجی سوریه صحبت کرد. تلاش اصلی او روشنگری درباره موضع اخوان المسلمین بود. او اعلام کرد اخوان المسلمین سوریه به دنبال طائفه گری نیست؛ رفتار انتقام جویانه در مقابل علوی ها از خود نشان نخواهد داد؛ به دنبال دموکراسی است و حتی با لحنی مثبت از ایران خواست که حقوق مردم سوریه را به رسمیت بشناسد. او همچنین در مورد اسرائیل و بلندی های جولان نیز تلاش کرد که موضعی اتخاذ کند که هم بتواند افکار عمومی داخل جهان اسلام را راضی کند و هم کشورهای غربی را نهراساند. علاوه بر این او در مورد همکاری با سایر مخالفین چشم انداز امیدوار کننده ای ارائه می داد و بیان می کرد که گفتگوهای مفصلی با مخالفین در حال جریان است. او اعلام کرد که این گفتگوها با طیفی از عبدالحلیم خدام، معاون سابق بشار اسد گرفته تا مخالفین دیرینه حکومت سوریه صورت می گیرد. این نشان می دهد که گفتگو های جدی برای شکل دادن به آینده سوریه وجود دارد.
ورود ایران به روند دیپلماتیک سوریه
مجموعه تحولات چند هفته اخیر بیانگر این است که این اتفاقات در حال فراهم ساختن زمینه برای تحولات عمیق تر سیاسی و تغییر قدرت در سوریه است. این تحولات را در موضع کوفی عنان، نماینده ویژه سازمان ملل متحد و اتحادیه عرب نیز می توان مشاهده کرد. او پس از کشتار الحوله به سوریه سفر کرد و پس از دیدار با بشار اسد، رییس جمهوری سوریه به خبرنگاران گفت که سوریه با ادامه کشتار و اعمال خشونت آمیز «به نقطه بی‌بازگشت» رسیده است. کوفی عنان ازاوایل اسفند ماه گذشته به عنوان نماینده ویژه سازمان ملل متحد و اتحادیه عرب وارد مسائل سوریه شده و سپس یک ماه بعد طرح شش ماده ای خود را برای حل بحران سوریه ارائه داد. عملکرد او در این مدت نشان می دهد که او همواره چند قدم از تحولات عقب مانده است. شاید علت این عقب ماندن این است که او تمایل دارد به گونه ای هر دو طرف بحران را در طرح خود حفظ کند و به راه حلی مشترک برای برون رفت از بن بست دست یابد. البته نباید این مسئله را نکته ای منفی در فعالیت کوفی عنان در سوریه به حساب آورد. بلکه به نظر می رسد این اقدام، آگاهانه از سوی او در حال پیگیری است. در واقع کوفی عنان تلاش می کند که یک قدم از حوادث عقب تر حرکت کند تا بتواند همه طرف ها را راضی نگه دارد و در صحنه حفظ کند.
در حال حاضر او حتی تلاش می کند که ایران را وارد این تحولات دیپلماتیک کند. به نظر می رسد این مسئله امر مثبتی است. چرا که ایران ضمن حفظ مواضع اصولی خود می تواند از این طریق وارد تحولات منطقه شود و غیبت طولانی که در ماههای گذشته در رابطه با تحولات سیاسی مربوط به سوریه داشته جبران کند. هرچند من چندان امیدوار نیستم این اتفاق بیفتد. زیرا از یک سو موضع ایران در یک سال گذشته در این رابطه با آنچه که الان ممکن است رقم بخورد بسیار متفاوت بوده و این تغییر موضع دشوار است. از سوی دیگر محتمل است که مخالفین و غربی ها خصوصا آمریکاییها برخلاف بیان ظاهری کماکان سوء تفاهم هایی با ایران داشته باشند و مخالف ورود ایران به روند سیاسی مربوط به سوریه باشند. لذا احتمال به نتیجه رسیدن این مسئله زیاد نیست ولی در هر صورت به نظر می رسد که راه عاقلانه ای است. یعنی اگر روسیه و کوفی عنان در این امر موفق شوند و ایران هم بپذیرد به نظر نمی رسد که تصمیم غلطی گرفته باشد. این راه را برای ایران باز می کند که به تحولات و تحرکات سیاسی در منطقه نزدیک تر شود.
چشم انداز آینده
اولین مسئله ای که در چشم انداز تحولات سوریه باید در نظر گرفت این است که همان طور که کوفی عنان روز گذشته اعلام کرد و ما مدت ها قبل گفته بوده بودیم، در مسیر تحولات سوریه بازگشتی وجود ندارد. یعنی با توجه به تحولاتی که در بیش از یک سال گذشته در سوریه رخ داده امکان این که حکومت بشار اسد به شکل گذشته تداوم یابد وجود ندارد. در صورت تداوم بحران به شکل کنونی به نظر می رسد که موضوع به عنوان یک مورد تهدید کننده صلح و امنیت بین المللی، منبعث از یک بحران حقوق بشری، با توجه به مندرجات فصل هفتم منشور ملل متحد در دستور کار سازمان های بین المللی به خصوص شورای امنیت قرار گرفته و تمرکز و حساسیت بر مسئله سوریه به مرور بیشتر خواهد شد .
دومین مسئله ای که می توان در چشم انداز سوریه دید، احتمال وقوع جنگ داخلی در سوریه است. نهادهای مختلف در این خصوص اعلام خطر کرده و هشدار داده اند. در این صورت طبیعی است که شدت خشونت ها به مراتب نسبت به قبل افزایش می یابد و جنایات بیشتری رخ خواهد داد.
سومین نکته در چشم انداز بحران سوریه به نظر می رسد این است که سوریه به سمت مواجه شدن با تحریم های بیشتر و جدی تری از سوی نهادهای بین المللی و نیز تحریم های یک جانبه کشورها حرکت می کند. با توجه به اقتصاد ضعیف سوریه، این تحریم ها می تواند سیستم اقتصادی این کشور را دچار مشکلات جدی کند. این تحریم ها ممکن است اثر خود را از طریق بر هم زدن وحدت سازمانی ساختار حکومتی سوریه نشان دهد.
نظر شما :