همگرایی نادر تهران - واشنگتن

اما اکنون با افزایش تلاش ها برای حفظ مالکی و جلوگیری از چند تکه شدن دولت وی، به نقش هایی که ایران در مقابل عراق ایفا می کند، نقش جدیدی افزوده شده است. به گزارش روزنامه واشینگتن پست، به نظر می رسد که ایران با اکثریت جمعیت شیعه به شدت برای حفظ یکپارچگی دولتی که به ایجاد آن در اواخر سال 2010 کمک کرده تا عراق را از یک بحران سیاست نجات دهد، تلاش می کند. این در حالی است که تهران نفوذ مذهبی و بازرگانی خود در عراق را افزایش داده تا راه مخالفان مالکی را برای کنار گذاشتن وی دشوارتر کند.

مقامات دولتی می گویند، روز دوشنبه، مقتدی صدر، از شرکای اصلی دولت مالکی و یکی از روحانیون تندرو و شیعه عراقی برای گفت و گو در این زمینه به تهران سفر کرد. یک روز قبل از این سفر، صدر از مالکی خواسته بود که اقدام صحیح را انجام داده و استعفا دهد اما هنوز مشخص نیست که فشار تهران در تغییر رویکرد صدر موثر بوده با خیر.

این در حالی است که سقوط دولت مالکی برای ایران که هم اکنون نگران وضعیت بشار اسد، متحد قدیمی خود در منطقه است، موضوعی زیان بار است. از سوی دیگر مساله باقی ماندن مالکی در عراق نیز زمینه نادر از همگرایی بین تهران و واشینگتن ایجاد کرده چرا که ایران نیز مانند آمریکا بر این باور است که در شرایط کنونی مالکی تنها رهبر مناسب برای عراق است.

مهرزاد بروجردی، استاد دانشگاه و تحلیلگر امور ایران می گوید: تردیدی وجود ندارد که ایران یک نیروی سیاسی ویژه در عراق است. ایرانیان به شیوه ای فعالانه و پرتکاپو می کوشند مالکی را در قدرت نگاهدارند. چرا که ایران نگرانی وجود دارد که ترکیب سقوط مالکی با وضعیت متزلزل اسد در سوریه ناگهان تهران را با همسایگانی تنها بگذارد که نگاه دوستانه ای به ایران ندارند.

این در حالی است که رد پای ایران در همه بخش های حلق داخلی مالکی مشاهده می شود. ایران در سال 2010 به عقد توافقنامه ای کمک کرد که صدر، چهره ضد آمریکایی را در صحنه سیاسی مشارکت می داد. به این ترتیب بحران سیاسی 9 ماهه فرونشانده شد و مالکی نیز نخست وزیر عراق باقی ماند.

در ماه آوریل، مالکی که سال ها قبل دوران تبعید خود را در ایران سپری کرده بود، در سفر به تهران با استقبال گرمی مواجه شد. اما در ماه می، ایران پاداش بزرگتری برای مالکی در نظر گرفت و به عنوان سمبلی از روابط دوستانه جمهوری اسلامی و عراق و پشت سر گذاشته شدن دوران جنگ ، مذاکرات هسته ای با 6 قدرت جهانی را در بغداد برگزار کرد. البته در همان زمان نیز امنیت سیاسی دولت مالکی دچار فرسودگی بود.

در آن زمان یکی از شرکای سنی دولت مالکی از به حاشیه رانده شدن جنبش خود انتقاد کرد و گروه های کرد از شمال عراق نیز به این شورش ملحق شدند. حتی صدر که 4 سال از دوران تبعید خود را در ایران سپری کرده بود نیز در موضع انتقاد از مالکی بر آمد و به این ترتیب دولت وی به طور جدی با خطر سقوط مواجه شد.

هفته گذشته جلال طالبانی، رئیس جمهور کرد عراق که روابط نزدیکی با آمریکا و ایران دارد با حزب های مخالف مالکی دیدار کرد.نتیجه این شد که جلسه مجلس برای رای عدم اعتماد به مالکی برگزار شود. اما مخالفان مالکی برای اینکه بتوانند دولت وی را پایین بکشند به اکثریت 325 رای نیاز دارند. در عین حال برخی مقامات عراقی بر این باورند که ایران به سختی در پشت پرده تلاش می کند تا راه برگزاری جلسه برای رای عدم اعتماد به مالکی سد شود.

یکی از وکلای جبهه وابسته به مالکی به شرط فاش نشدن نام خود در گفت و گو با خبرگزاری آسوشیتدپرس اعلام کرده که نوعی فشار از سوی تهران بر طالبانی است تا نامه درخواست برگزاری جلسه رای عدم اعتماد را به مجلس نفرستد و از مالکی حمایت کند.

حمید مطلق، یکی از قانونگذاران سنی نیز از دخالت تهران در این موضوع انتقاد کرده است. به گفته مطلق، وی در روز یکشنبه نامه ای را به طالبانی ارائه داده است که امضا 176 نماینده مجلس را به همراه داشته که 13 امضا بیش از میزان مورد نیاز برای حذف دولت مالکی و درخواست رئیس جمهور برای رای گیری است.

این در حالی است که مالکی روز دوشنبه اظهار داشت شکایت هایی را از نمایندگان مجلس دریافت کرده که نشان می دهد برخی از امضا ها تحت فشار و با فریب و شیادی اخذ شده اند. وی تاکید کرد آنهایی که نمایندگان را تهدید کرده اند تا امضا آنها را پای نامه داشته باشند باید در دادگاه محاکمه شوند.

این در شرایطی که بحران سیاسی عراق با کشمکش بین المللی بر سر طارق هاشمی، معاون رئیس جمهور و عالی ترین چهره سیاسی سنی پیچیده تر شده است. اتهام وی که هم اکنون در ترکیه پناهنده شده، ایجاد جوخه های مرگ برای مقامات شیعه و زائران است. البته گفته می شود که در این زمینه اهرم ایران از طریق نیروهای نیابتی نیز موثر بوده است.

برخی منابع آگاه خبری اعلام کرده اند که هم اکنون هم سفیر ایران و هم سفیر آمریکا در عراق در شرایط غیر معمولی برای پیشبرد یک دستور کار قرار دارند: پرهیز از بازگشت عراق به برزخ سیاسی. به گفته آنها هر دو دیپلمات ایرانی و آمریکایی با عمار حکیم ، رهبر بزرگترین گروه سیاسی شیعه در عراق ملاقات کرده و خواستار حل موضوع از طریق گفت و گو شده اند.

این در حالی است که تزلزل های سیاسی اخیر تنها بخشی از خواست گسترده تر ایران برای نفوذ دراز مدت در بین شیعیان عراق است.  به نظر می رسد که ایران از آیت الله هاشمی شاهرودی به عنوان جانشین رهبر شیعه معنوی عراق که اکنون در 81 سالگی قرار دارد، حمایت می کند. چنین تغییری به طور حتم نفوذ ایران در امور عراق را تقویت کرده و فلسفه متفاوتی از تمایل روحانیون در عرصه سیاسی را معرفی می کند. چرا که آیت الله علی سیستانی، رهبر شیعه کنونی در عراق، نقش سیاسی رسمی برای ساختار مذهبی را ممنوع کرده است. اما در مقابل شاهرودی دستاورد سیستم ولایت فقیه ایران یا حکومت روحانیون شیعه است.

البته تلاش مضاعف تهران برای نفوذ هر چه بیشتر در عراق با برخی انتقاد ها نیز مواجه است. برای مثال گروه های سنی و کرد با الگوی ایران برای حکومت عراق موافق نیستند اما روحانیون شیعه ای مانند صد بیشتر طرفداران خود را با تاکید بر هویت عربی و فرهنگی جذب کرده و کمتر بر ترویج الگوی ایران در عراق پافشاری داشته اند.

مصطفی علنی، تحلیلگر مرکز تحقیقات خلیج فارس در ژنو بر این باور است که شاید مالکی بتواند از این بحران خارج شود اما باید هزینه ای بپردازد و این هزینه نفوذ بیشتر ایران در عراق است.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/10