تلاش برای دستیابی به مدالیته

دیپلماسی ایرانی: این روز ها از شرق و غرب عالم اخباری به گوش می رسد که امیدواری ها نسبت به مذاکرات بغداد را تقویت می کند. روزنامه لس آنجلس تایمز از موافقت امریکا برای غنی سازی تا سطح پنج درصد در ایران خبر می دهد و نمایندگی ایران در آژانس روز های 25 و 26 اردیبهشت را برای گفت و گو برای دستیابی به مدالیته جدید اعلام می کند. این در حالی است که حتی برخی منابع از احتمال پذیرش و اجرای موقت پروتکل الحاقی توسط ایران خبر می دهند.  اما آیا همه این خبر ها از زمینه سازی برای حصول نتیجه ای رضایت بخش برای دو طرف در نشست بغداد نشان دارد؟ دیپلماسی ایرانی این مسئله را در گفت و گو با دکتر حسن بهشتی پور، کارشناس مسائل بین المللی بررسی کرده است:

ایران قرار است برای تعیین مدالیته جدیدی طی روز های 25 و 26 اردیبهشت ماه با آژانس بین المللی انرژی اتمی گفت و گو کند. ارزیابی شما از این مسئله چیست؟

ببینید دو مسئله وجود دارد. مذاکرات ایران و آژانس بین المللی انرژی هسته ای؛ آقای سلطانیه اعلام کرده است که ایران برای تعیین مدالبته جدید برای همکاری با آژانس طی روز های 25 و 26 اردیبهشت ماه با آژانس گفت و گو خواهد کرد. موضوع این مذاکرات اگر چه با مذاکرات ایران و 1+5 مرتبط است اما دقیقا همان نیست. قرار است موضوع مذاکرات 1+5 در بغداد را آقای باقری، معاون آقای جلیلی و خانم اشمیت، معاون خانم اشتون تعیین کنند. بنابراین این دو موضوع اگر چه با یکدیگر مرتبط است اما دو موضوع کاملا جداگانه هستند که دستور کار متفاوتی دارند. بنابراین نباید این دو مذاکره را با یکدیگر مخلوط کنیم.

کاری که آقای سلطانیه می خواهد انجام دهد ادامه مذاکرات میان ایران و آژانس است که پیش از این در فوریه سال 2012 در سفر بازرسان آژانس به تهران صورت گرفته بود. در آن زمان اعلام شد که مشکل بر سر بازدید از تاسیسات فردو بوده است. در حالی که ایران از ابتدا روشن کرده است که بنابر ان پی تی آژانس حق بازرسی از مکان هایی دارد که که جبنه هسته ای داشته باشد. اساسا در پارچین فعالیت هسته ای صورت نمی گیرد. اما ایران در ازای این که حسن نیت خود را نشان داد و دو سال که به طور داوطلبانه پروتکل الحاقی را اجرا کرد و نیز اجازه دسترسی به اماکن مختلف را داد، با رویکرد مثبتی از سوی طرف مقابل مواجه نشد. نتیجه این همکاری ایران، مجازات بیشتر ایران و تصویب قطعنامه های متعددی علیه ایران شد.

نکته مهم در این مذاکرات نیز این است که مشخص شود چه چیزی مبهم است که باید معلوم گردد و در این بازرسی ها هدف چیست،‌ محدوده بازرسی ها کجاست و  در ازای آن چه مزیتی برای ایران در نظر گرفته خواهد شد. لذا باید مواظب بود که تعهد جدیدی بر عهده ایران گذاشته نشود و باز در دام بهانه جویی های غرب نیفتیم. آژانس بر طبق پیمان ان پی تی در عین حال که از کشورها تعهد می گیرد، به کمک کردن به تولید انرژی هسته ای صلح آمیز متعهد است. متاسفانه آژانس در این زمینه هیچ اقدامی نکرده است.

به نظر شما بحث مدالیته ای که قرار است در این مذاکرات تدوین شود، حول محور چه موضوعاتی خواهد بود؟

در مدالیته قبلی، آژانس گفته بود که شش سوال اصلی دارد که این شش سوال اگر جواب داده شود، پرونده ایران بسته خواهد شد و به حالت عادی باز خواهد گشت. ایران به این شش سوال پاسخ داد اما پرونده به حالت عادی باز نگشت. بهانه این بود که مسئله مطالعات ادعایی هنوز روشن نشده است. حال باز هم سوالات و موضوعات جدیدی مطرح شده است. ایران باید بر این مسئله تاکید کند که محدوده این سوالات و ابهامات که از طرف کشورهای عضو علیه ایران مطرح می شود، کی پایان می یابد؟ یعنی دقیقا باید چه اقداماتی انجام شود؟ ایران هر اقدامی که انجام دهد، با اقدام جدیدی مواجه می شود. یعنی چارچوب مدالیته باید یک بار برای همیشه اقداماتی که ایران باید انجام دهد را روشن کند و طرف مقابل در ازای این اقدامات چه خواهد کرد؟ این تعهدات باید کاملا دو طرفه باشد؛ تعهدات یک طرفه اساسا نمی تواند به جایی برسد. آیا تحریم ها لغو خواهد شد؟ آیا پرونده ایران از شورای امنیت به آژانس باز می گردد؟ آیا پرونده ایران در آژانس به روال عادی خود باز خواهد گشت؟

شما بین مذاکرات ایران و آژانس و ایران و 1+5 تفاوت قائل هستید. با توجه به این که مذاکرات ایران با آژانس پیش از مذاکرات بغداد انجام خواهد شد، آیا می تواند تاثیر مثبتی بر مذاکرات بغداد داشته باشد؟

بله؛ طبیعی است که تاثیر دارد. از این جهت که موضوع هر دو مذاکره فعالیت های هسته ای ایران است. اما توجه داشته باشید که آژانس بین المللی انرژی اتمی تنها نهاد قانونی، حقوقی و فنی است که می تواند در رابطه با فعالیت کشورهای دیگر اظهار نظر داشته باشد. این اظهار نظر بسیار حائز اهمیت است. لذا آژانس صلاحیت لازم را دارد که ایران با آن در مورد مسائل هسته ای خود گفت و گو و مذاکره کند. چهارچوب این مذاکره نیز مشخص است. چهارچوب این مذاکره پیمان ان پی تی است که ایران خود را متعهد به اجرای آن می داند. ایران تا کنون همه نظارت های آژانس را پذیرفته است. طی چندین سال گذشته حداقل چهارهزار نفر ساعت بازرسی و کنترل بر تاسیسات هسته ای ایران بوده است. حدود سی گزارشی که آقایان البرادعی و آمانو از سال 2002 تا کنون منتشر کرده اند، بر اساس همکاری های ایران بوده است. اگر ایران همکاری نداشت این گزارش ها نمی توانست تهیه شود.

بنابراین با توجه به این مسئله ایران آمادگی دارد با آژانس که یک نهاد قانونی و بین المللی است همکاری کند، هم چنان که در گذشته همکاری کرده است. اما گروه 1+5 گروهی است که خود را نماینده جامعه جهانی معرفی می کند و هفت قطعنامه علیه ایران تصویب کرده اند که چهار تای آن جنبه تحریمی دارد. این جا مذاکرات در این مورد است که این ها به چه مجوزی به خود حق می دهند که ایران را تهدید کننده صلح بین المللی بدانند؟ مگر ایران چه اقدامی انجام داده است که صلح بین المللی تهدید شده است؟ در این زمینه به نظر می رسد باید در چهارچوب مسائل امنیتی و سیاسی با این گروه گفت و گو کرد. باید مشخص شود که دقیقا دستور کار چیست؟

اما طبیعی است که این دو مذاکره بر یکدیگر تاثیر دارند. چون هر نوع پیشرفتی در همکاری ایران و آژانس می تواند تاثیر مثبتی بر مذاکرات ایران و گروه 1+5 داشته باشد.

چشم انداز مذاکرات آتی، ‌چه مذاکرات ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی و چه مذاکرات بغداد را چگونه می بینید؟

من ذاتا انسان خوش بینی هستم. فکر می کنم که مذاکرات ایران و آژانس می تواند به نتیجه مثبتی برسد؛ به شرطی که آژانس خود را از فعالیت ها و فشار سیاسی رها کند. آژانس به شدت تحت تاثیر فشار سیاسی است که از طرف امریکا و کشورهای اروپایی مانند انگلیس و فرانسه به آن تحمیل می شود. اگر آژانس بتواند خود را از این فشار رها کند، قطعا می تواند به خوبی با ایران به توافق برسد و به مدلی برای همکاری برسد.

اما مذاکرات با گروه 1+5 تحت تاثیر عوامل متعددی است که عمدتا به مسائل سیاسی بر می گردد و نه مسائل فنی و حقوقی. با این نگاه می توان امیدوار بود که اگر دستور کار مشخصی میان آقای باقری و خانم اشمیت به دست آید، مذاکرات می تواند نتیجه بخش باشد. به نظر می رسد جای امیدواری است که این مسئله به سمت دستیابی به یک راه حل مشترک حرکت کند.

البته به شرطی که حداقل سه مسئله به رسمیت شناخته شود؛ اول این که تعهدات متقابل باشد، این گونه نباشد که تنها طرف ایرانی متعهد شود؛ طرف 1+5 نیز باید متعهد شود. دوم این که مسائل به صورت مرحله ای پیش رود. یعنی این که اگر ایران قدمی بر می دارد،‌ طرف مقابل نیز گامی بردارد. سوم این که طرف مقابل بپذیرد که غنی سازی اورانیوم بخشی از فرایند دستیابی به انرژی صلح آمیز هسته ای است و در ایران باید ادامه یابد؛ حال در هر سطحی. اما اصل مسئله غنی سازی اورانیوم در ایران باید به رسمیت شناخته شود. اگر به این سه وجه توجه شود، انشالله گشایش حاصل خواهد شد.