دموکراسی عربستانی در یمن

دیپلماسی ایرانی: بعد از سی و سه سال، با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در روز سه شنبه مردم یمن از شر دیکتاتوری علی عبدالله صالح راحت شدند. اما آیا این انتخابات الزاما به معنای این است که سایه او نیز در قدرت یمن باقی نمی ماند و دموکراسی در یمن برقرار شده است؟ از این انتخابات چنین چیزی  قابل تصور نیست. چرا که انتخابات یمن انتخاباتی مهار شده و کنترل شده بود. به دلیل این که "عبد ربه منصور هادی" معاون عبدالله صالح رئیس جمهوری برکنار شده یا دیکتاتور سابق یمن تنها کاندیدای این انتخابات بود و هیچ گونه رقابت جدی در این انتخابات وجود نداشت و طبیعتا چون رقیبی در برابر خود نداشت در انتخابات نیز پیروز شد.

اما این قطعا نمی تواند پایان تحولات یمن باشد. تحولات اخیر در یمن در پی آغاز اعتراضات مردمی در جهان عرب آغاز شد. با سقوط زین العابدین بن علی و حسنی مبارک،‌ دیگر متحدان دیکتاتور غرب در منطقه، اعتراضات در یمن نیز آغاز شد. جایی که دیکتاتوری  دیگر با حمایت غرب بر مردم حکمرانی می کرد. خیلی زود با اعمال خشونت از سوی نیروهای حامی صالح این اعتراضات خونین شد. اما عربستان و غرب که از تحولات دیگر کشورهای عربی بیم ناک شده بودند، اجازه ندادند که یمن نیز به همان سرانجام دچار شود.

شورای همکاری خلیج فارس، که متشکل از شش پادشاهی متمایل به غرب است برای جلوگیری از سقوط فاجعه بار دیکتاتوری دیگر، وارد عمل شد. این شورا خصوصا با میانداری عربستان و قطر طرحی را برای پایان دادن به بحران یمن ارائه کردند که در ماه اکتبر از سوی علی عبدالله صالح پذیرفته شد. به موجب این طرح قدرت از علی عبدالله صالح به معاون او واگذار می‌شد و علی عبدالله صالح با برخورداری از مصونیت قضایی کامل برای معالجه به خرج مردم از یمن عزیمت می‌کرد. در این طرح علاوه بر دیکتاتور یمن به اطرافیان او از جمله فرزندان و برادران علی عبدالله صالح مصونیت قضایی داده شد و صالح نیز ظاهرا برای ادامه معالجه به آمریکا رفت. اندکی پس از خروج علی عبدالله صالح معاون او به طور موقت اختیارات رییس‌جمهوری را در دست گرفت و سرانجام از رهگذر برگزاری یک انتخابات شکلی و ظاهری به‌عنوان رییس‌جمهوری جدید انتخاب شد. در واقع با این طرح انقلاب مردم یمن از سوی این شورا و با حمایت غرب مصادره شد و کشورهای عربی- غربی اجازه ندادند که انقلاب مردم یمن به نتیجه برسد و آقای عبد ربه منصور هادی که به مدت 18 سال در سرکوب مردم نقش داشته به عنوان رئیس جمهور مردم یمن انتخاب شد.

اما این اولین بار نیست که دخالت نیروهای خارجی مانع از به نتیجه رسیدن جنبش مردمی در یمن شده است. جنبش شمال در سال‌های 1963 تا 1967 میلادی در یمن که منجر به بروز یک جنگ داخلی شد با دخالت عربستان و مصر دوران جمال عبدالناصر نافرجام ماند. عربستان و مصر به دلیل رقابت برای رهبری جهان عرب، از حوزه جغرافیایی یمن برای زورآزمایی و تقابل با یکدیگر استفاده کردند و جنگی خانمان‌سوز را بر ملت یمن تحمیل کردند.

اما چرا همواره عربستان از تحولات یمن نگران بوده است و اجازه نمی دهد که این تحولات با نظر و رای واقعی مردم رقم بخورد؟ عربستان‌سعودی یک رژیم قبیله‌ای، غیردموکراتیک و سنتی است و به این دلیل از هرگونه تغییری در محیط پیرامونی خود بیمناک است. زیرا هرگونه تغییری ممکن است منطقه الشرقیه عربستان را تحت تاثیر خود قرار دهد. اهالی الشرقیه به ویژه در استان‌های القطیف و الاحساء تحت تاثیر رخدادهای جهان عرب و یمن دست به تظاهرات گسترده‌ای زدند اما رژیم سعودی به طرز وحشیانه‌ای تظاهرات مردم الشرقیه را سرکوب کرد. به دلیل وجود رگه‌های عقیدتی میان شیعیان الحوثی در شمال استان الصعده با شیعیان شرق عربستان، به‌طور طبیعی رژیم عربستان مایل نیست تا یک نظام دموکراتیک در یمن تشکیل شود. از نظر عربستان‌سعودی، نظام دموکراتیک در یمن به زیدی‌ها و شیعیان که 60 درصد جمعیت 28 میلیونی یمن را تشکیل می‌دهند، این فرصت را می‌دهد که در ساختار سیاسی این کشور مشارکت فعالی داشته باشند. از این رو بود که در تمامی مراحل اعتراضات مردمی در یمن،‌ عربستان همانطور که در مورد بحرین واکنش نشان داد،‌ در این مورد نیز با نگرانی در این مسئله دخالت می کرد و در نهایت توانست طرح خود را در این کشور به کرسی بنشاند.

برگزار کنندگان انتخابات ریاست جمهوری اخیر در یمن مدعی حضور 60 درصد مردم یمن در این انتخابات هستند. در حالی که اعتراضات زیادی به این انتخابات وجود داشت. با این وجود اعتراضات به دو مجموعه شیعیان الحوثی و ساکنان مناطق جنوبی یمن منحصر می شد. قبایل یمن جنوبی که به «الحراک الجنوبی» موسوم هستند در انتخابات شرکت نکردند و الحوثی ها این انتخابات را تحریم کردند. با توجه به این که در یمن بافت قبیله ای وجود دارد و سران قبایل از نوعی خودگردانی محلی برخوردار هستند و قبایل نقش تاثیرگذاری در شکل دهی مسائل سیاسی دارند، عربستان با خرید سران قبایل و پرداخت رشوه به آنان، آنها را به شرکت در انتخابات تشویق کرد. شرایط قبیله ای یمن و فقر این کشور موجب می شود که عربستان ثروتمند با پرداخت کمک مالی گسترده به شیوخ قبایل، رویکرد سیاسی آنان را سازماندهی ‌کند.  در این مورد هم عربستان برای این که دموکراسی واقعی در یمن برقرار نشود ملیلیاردها دلار هزینه کرد و روسای قبایل  را به دادن رای در انتخاباتی که صرفا یک کاندیدا داشت ترغیب کرد.

با این وجود،‌ این انتخابات در حالی برگزار شد که خیمه‌های جوانان یمنی در میدان «التغییر» صنعا همچنان برافراشته است، زیرا جوانان انقلابی این کشور نسبت به فرآیند انتقال قدرت از علی عبدالله صالح به معاون او، عبد ربه منصور هادی خوشبین نیستند. از سوی دیگر اهالی یمن‌جنوبی سابق در طول دوران حاکمیت 33 ساله عبدالله صالح به ویژه از 22 می‌1990 که وحدت یمن شمالی و یمن جنوبی تحقق یافت، رنج‌های زیادی را متحمل شده‌اند. علی عبدالله صالح که خود وابسته به قبیله بزرگ الحاشد است از سال 1990 تاکنون عمده پست‌های کلیدی را به افراد قبیله خود واگذار کرد و این افراد در سرکوب کلیه جنبش‌های آزادیخواهانه مردم جنوب یمن مشارکت داشتند. اکنون فضای سیاسی یمن تحت تاثیر این انتخابات و نیز دخالت غیرقابل توجیه عربستان در مسایل داخلی یمن دچار التهاب شدیدی شده و تقابل عشایر شمال و جنوب وارد مرحله جدی‌تری شده. الحوثی‌ها نیز در حال یار‌گیری و بازسازی نیروهای خود هستند و اگر در دولت آینده و در ساختار قدرت سهم قابل قبولی به آنان داده نشود ممکن است تحرک نظامی خود را از سر گیرند. در نهایت، عربستان سعودی باوجود پیروزی ظاهری عبد ربه منصور هادی، همچنان نسبت به دورنمای سیاسی یمن نگران است زیرا دموکراسی ناتمام یمن برای جوانان این کشور قانع‌کننده نیست و رییس‌جمهور جدید این کشور نخواهد توانست در درازمدت کنترل این کشور به‌شدت قبیله‌ای را در سراسر یمن در اختیار بگیرد. علت این امر این است که بسیاری از اطرافیان دیکتاتور فراری یمن همچنان پست‌های کلیدی این کشور را برعهده دارند و این امر به تشدید نارضایتی‌ها در میان جامعه یمن منجر خواهد شد. به نظر می رسد که  علی عبدالله صالح دیکتاتور فراری یمن در ماه‌های آینده و بعد از انتخاب بار دیگر به صنعا بازخواهد گشت و در پشت پرده به اعمال قدرت خود ادامه خواهد داد که این نیز می تواند به تشدید نارضایتی ها بینجامد.

 به هر حال انتخابات ریاست جمهوری در یمن برگزار شد و علی عبدالله صالح جای خود را به معاون دیرین خود داد. اما اعتراضات همچنان ادامه دارد و این انتخابات نتوانست سرپوشی بگذارد بر خواست های مردمی که سالها تحت رنج و ستم دیکتاتوری زندگی  کرده اند و اینک راهی برای بیان اعتراض خود یافته اند.  

تهیه کننده:‌ تحریریه دیپلماسی ایرانی/16