حماس بلا تکلیف است

با توجه به تحولاتی که طی یک سال گذشته در منطقه شاهد بودیم، آیا می توان گفت که در رویکرد حماس نسبت به مسائل منطقه ای تغییر ایجاد شده است؟

در رویکرد حماس، تغییری دیده نمی شود، اما حماس سیاست انتظار را در پیش گرفته است. محیط منطقه ای در حال حاضر در نتیجه بیداری اسلامی در حال تغییر است و به قدرت رسیدن اخوان المسلمین که حماس هم بخشی از آن است، برای حماس متغیر جدیدی است که می تواند شرایط را برای حماس تغییر دهد. آن چه به عنوان چالش برای حماس در حال حاضر ذکر می شود، بحث سوریه است. حماس بین دو مسئله قرار گرفته است: اول این که اخوانی است و به طور طبیعی با محیط اخوانی در سطح منطقه هم بستگی دارد و این که بخشی از معارضه در سوریه اخوانی است و دوم این که بشار اسد همواره یکی از پایه های مقاومت محسوب می شده و در چند دهه اخیر مهم ترین حامی مقاومت فلسطین بوده است. این باعث شده که حماس میان هم بستگی تشکیلاتی و وفاداری نسبت به نظام سیاسی در سوریه دچار دوگانگی و تناقض شود.

لذا حماس در حال حاضر راهبرد مشخصی برای غلبه بر این دوگانگی ندارد. البته درست است که اصرار بر خط مقاومت یک اصل در حماس است و فرایند آشتی ملی با فتح به نوعی پیش رفته و کمیته هایی در ارتباط با برخی از مسائل مانند آزادی زندانیان سیاسی به صورت متقابل، کمیته انتخابات و مسائلی از این قبیل تشکیل شده است. اما فکر نمی کنم این که جدیتی در این زمینه وجود دارد و فتح و حماس اراده ای برای یک سره کردن کارها و رجوع به رای مردم دارند، در این زمینه تاثیرگذار باشد. بنابراین به نظر می رسد حماس در حال حاضر منتظر است که شرایط منطقه به یک نتیجه قطعی برسد تا راهبردهای خود را تعیین نماید.

با توجه به این که با بالا گرفتن بحران در سوریه، در مقطعی بحث خروج حماس از سوریه مطرح شده، به نظر شما تا چه اندازه ممکن است که حماس پایگاه خود را از سوریه به کشور دیگری منتقل کند؟

دیدار آقای مشعل از اردن در جهت کاهش تنش و گسترش ارتباطات است. بحث انتقال پایگاه حماس در این زمینه مطرح نیست. بزرگترین چالش دولت اردن، حزب عمل است که یک حزب اخوانی طرفدار حماس است. لذا نگاه اردن به حوادث منطقه از زاویه کاهش قدرت اسلام گرایان است. یعنی به عبارتی در بحث فلسطین مشاهده کردیم که به محض این که آشتی ملی اتفاق افتاد، پادشاه اردن به سرعت به رام الله رفت و نگرانی خود را از امکان حضور حماس در کرانه باختری اعلام کرد. این نشان می دهد که اردن از زاویه خطر اسلام گرایی است که به موضوعات می نگرد.

لذا انتقال حماس به عمان یعنی تبدیل حماس به ابزاری در اختیار رژیم اردن و این چیزی است که حماس نمی تواند آن را بپذیرد و اراده خود را در اختیار رژیم وابسته ای مانند اردن قرار دهد. به ویژه این که راهبردهای آن ها با یکدیگر تفاوت های جدی ای دارد. اقدام جدید اردن برای میزبانی پیش گفت و گو های بین فتح و رژیم صهیونیستی هم نشان می دهد که اردن نگران بن بست فعلی است و سعی می کند این بن بست را برطرف کند تا این که اسلام گرایان در چنین فضای بسته ای رشد نکنند.

همه این موضوعات نشان می دهد که رژیم اردن از یک زاویه خاص به حوادث می نگرد و این زاویه، تحمل حماس در اردن را ندارد، مگر این که حماس ابزاری در اختیار دولت اردن باشد و این برای حماس قابل قبول نیست. به همین دلیل انتقال پایگاه حماس به اردن اصلا مطرح نیست و بهبود رابطه و کاهش تنش و ستیزگرایی اردن با اسلام گرایان به ویژه اسلام گرایان فلسطینی مد نظر بوده است.

برخی تحلیل گران از انشقاقات درونی در داخل حماس خصوصا اختلافات آقای هنیه و خالد مشعل صحبت می کنند. این اختلافات را تا چه جدی می دانید و چقدر فکر می کنید که ممکن است که در ترکیب درونی حماس تاثیرگذار باشد؟

اختلافات چندانی وجود ندارد. البته وضعیت حماسی های داخل و خارج متفاوت است و این مسئله باعث می شود که تا حدی هم موضع گیری این ها با یکدیگر متفاوت باشد. اما این به آن معنا نیست که آن ها با یکدیگر اختلاف جدی دارند. بحثی که در ارتباط با کناره گیری آقای مشعل مطرح می شود، و برخی این را مبنای اختلاف می دانند، یک امر کاملا تشکیلاتی است. طبق میثاق، رئیس دفتر سیاسی می تواند طی دو دوره متوالی این سمت را بر عهده داشته باشد. آقای مشعل به این دلیل که دور دوم ریاست او زمانی به انتها رسید که جنگ بیست و دو روزه در جریان بود و در شرایط جنگ تا حدی میثاق را نادیده گرفتند و باز هم او را انتخاب کردند. اما الان برای انتخابات ریاست کمیته سیاسی، ایشان کاندید نیست و گفته است که من دوست ندارم میثاق را نقض کنید.

به همین دلیل بحثی که در حال حاضر وجود دارد، بحث تشکیلات است و نه اختلاف. بسیاری از تحلیل گران با زاویه تحلیلی غلطی، این مسئله را اختلاف بین داخل و خارج مطرح کردند در حالی که به آیین نامه داخلی و میثاق حماس مربوط است و اختلاف چندانی بین داخل و خارج وجود ندارد. گرچه هم داخل و هم خارج در حال حاضر اصرار دارند که به گونه ای میثاق را تغییر دهند و مشعل که تبدیل به یک چهره کاریزماتیک و یک رهبر مهم حماس تبدیل شده است، هم چنان در پست خود باقی بماند.