نه دشمن و نه دوست

دیپلماسی ایرانی: رقابت بر سر عراق بین ترکیه و ایران در واقع تنها تنش موجود در روابط دو کشور نیست.

بسیاری می دانند که ترکیه و ایران در دهه 1990 در بخش های دیگری مانند آسیای میانه رقابت داشته اند. همچنین ایران منتقد همکاری اخیر ترکیه با ناتو و آمریکا در بسیاری از زمینه هاست.

این در حالی است که ترکیه در دهه اخیر بسیار با مدارا با ایران رفتار کرده است. آنکارا کوشیده است تا نقش میانجی را در مذاکرات هسته ای ایران با جامعه بین المللی ایفا کند. آنکارا همچنین مخالف هرگونه اقدام یک جانبه علیه ایران است و باوجود شماری مشکلات جدی، ترکیه رویکردی تا حدودی حساس در قبال ایران اتخاذ کرده است.

اما روابط دوجانبه ترکیه و ایران به مکانیسمی برای مخالفت با درخواست های آنکارا تبدیل شده است. چرا که ایران درواقع از زمان انقلاب اسلامی در سال 1979 خود را یک کشور استثنایی می داند. در مورد مساله انرژی هسته ای، ایران ابائی ندارد تا بر مبنای محاسبات خود در مقابل جامعه جهانی قد علم کند. این امر به نوعی به پراگماتیسم ایران در سیاست خارجی باز می گردد. محاسبه های تهران به این سادگی است که آنکارا ریسک قطع روابط با ایران را تحمل نمی کند. البته این تصور کاملا غلط نیست، نیاز های عمده ترکیه شامل انرژی و تجارت منطقه ای، این کشور را به ایران وابسته کرده است.

از سوی دیگر به نقد گرفتن ایران در ترکیه آسان نیست. حتی سیاستمداران سکولار و نخبگان هم انتقاد از ایران را قرار گرفتن در کنار امپریالیسم تعبیر می کنند.

با این حال سیاست های کنونی ایران در عراق و سوریه برای آنکارا هزینه سنگینی دارد. علاوه بر این زمانی که پای منافع ایران به میان می آید، تهران حتی از حمایت نظام‌هایی مانند بشار اسد در دمشق نیز پرهیز نمی کند.

به بیان دیگر مواضع ایران در برابر سوریه تا اندازه‌ای متفاوت است و به نظر می‌رسد به طور خاص برای آمریکا و اسرائیل اتخاذ شده‌اند. این در حالی است که برخی بر این گمانند که حمایت تهران از دولت اسد بار سنگینی برای جهان اسلام است.

اکنون زمان آن فرا رسیده تا آنکارا درک کند اختلافات جدی بین دیدگاه های منطقه ای ترکیه و ایران وجود دارد چرا که گستره  سیاست خارجی ایران محدود است. ایران یک قدرت نرم نیست که از تحرک های حامی دموکراسی در جهان اسلام حمایت کند. از سوی دیگر ترکیه نیز باید بداند که حمایت از کشور های طرفدار تمرکز قدرت نیز محدودیت‌های خاص خود را دارد. به عنوان مثال می توان به مساله سوریه اشاره کرد. آنکارا باید از تجربه همکاری با حکومت سوریه این درس را بیاموزد که همکاری با چنین کشور هایی به مدیریت بسیار دقیق نیاز دارد زیرا اولویت این رژیم ها نه تجارت، بلکه بقای حکومت است.

در همین حال رقابت بین ایران و ترکیه بر سر عراق، معانی خاصی برای روند دموکراسی در خاورمیانه دارد. اکنون ابقای سیستم سیاسی موثر در عراق که در آن شیعیان حضور داشته باشند بسیار مهم است اما در عین حال شکست مدل عراق برای رویکرد استبدادی در منطقه یک پیروزی به شمار می رود.