عربستان و کلاهی از نمد ایران

عربستان سعودی خود را پدر معنوی کشورهای عربی به خصوص سنی ها می داند و ایران نیز خود را پرچمدان شیعیان معرفی می کند. همین برداشت موجب شده است که این دو کشور همواره در کشورهایی که رقابت های شیعیان و سنی ها وجود داشته است رقابت داشته باشند. حمله آمریکا به عراق و سرنگونی حکومت بعث صدام موجب شد که رقابت ایران و عربستان در عراق به مسئله ای در روابط این دو کشور تبدیل شود. در یک دهه اخیر وضعیت قدرت در عراق یکی از موضوعات اختلافی ایران و عربستان بوده است و با خروج آمریکا از عراق به نظر می رسد حتی این رقابت بیشتر هم شده باشد.

همین مسئله در بحرین هم موجب اختلاف ایران و عراق بوده است. در بحرین حکومت اقلیت سنی بر اکثریت شیعه حکومت می کند و به راه افتادن خیزش های مردمی در خاورمیانه مردم این کشور را هم به اعتراض علیه حکومت آل خلیفه وا داشت. مسئله ای که با واکنش و مداخله نظامی عربستان مواجه شد و این موضوع کانون بحرانی دیگر در روابط ایران و عربستان ایجاد کرد و در یک جدال لفظی دو طرف یکدیگر را به مداخله در امور بحرین متهم کردند. همانند آنچه در بحرین رخ داد در ماههای اخیر نیز در سوریه رخ داد با این تفاوت که در اینجا اکثریت سنی در مقابل حکومت اقلیت علوی حرکت می کردند. در سوریه نیز جنگ پنهان ایران و عربستان وجود داشته است.

اما در کنار همه این رقابت ها و اختلافات مسئله ترور سفیر عربستان در ایالات متحده که با جنجال تبلیغاتی آمریکا مطرح شد، اگرچه ایران به کلی دست داشتن در آن را رد می کند، اختلافات ایران و عربستان را به بالاترین سطح در سالهای پس از انقلاب اسلامی رساند و عربستان به طرح شکایت علیه ایران در سازمان ملل اقدام کرد. هرچند پس از مدتی جنجال این پرونده فروکش کرد اما ایران با ارسال وزیر اطلاعات خود که مقامی بلندپایه در معادلات سیاسی ایران محسوب می شود تلاش کرد که ضمن رد طرح ترور سفیر عربستان در آمریکا از سوی ایران،‌ از عربستان سعودی دلجویی کرده تا روابط ایران و عربستان تلطیف شود.

در همین زمان و در همین راستا، وزیر نفت کشورمان نیز با خواست عربستان برای افزایش تولید نفت اوپک موافقت کرد تا شاید دل عربستان را به دست آورد. اما همه این اقدامات نتیجه ای در بر نداشت و عربستان سعودی با حضور در نشست رم برای تحریم نفت ایران نشان داد که رویکرد خصمانه ای علیه ایران در پیش گرفته است. در این نشست که دیپلمات های 11 کشور امریکا، ایتالیا، فرانسه، انگلیس، آلمان، ژاپن، کانادا، کره جنوبی، استرالیا، عربستان سعودی و امارات عربی متحده حضور داشتند در مورد چگونگی تحریم نفت ایران و توان جایگزینی عربستان مذاکره شد.

چنین شد که عربستان به عنوان مهم ترین تامین کننده نفت در صورت تحریم نفت ایران تبدیل شد و علی النعیمی، وزیر نفت این کشور ریاض در اظهاراتی غافلگیر کننده گفت که "برای جبران نفت ایران کافی است شیرفلکه ها را باز کنیم و در ظرف چند روز می توانیم تولید خود را به 12 میلیون بشکه در روز برسانیم که این تولید کمبود حاصله در بازار را جبران خواهد کرد." وزیر خارجه کشورمان هم این اظهارات را دوستانه ندانست.

به تبع این تحولات در روزهای گذشته شاهد بودیم که ریاض به مرکز مذاکرات خریداران نفت ایران تبدیل شد. نخست وزیر چین و وزیرخارجه ژاپن با مقامات عربستان گفتگو کردند تا نسبت به تامین نفت مورد نیاز خود از سوی عربستان اطمینان خاطر یابند. در پی این مذاکرات بود که گفته شد که چین که بزرگترین خریدار نفت ایران محسوب می شد، واردات نفت خام از ایران را در ماه گذشته به نصف کاهش داده و به رقم ۲۸۵ هزار بشکه در روز رسانده است. وقتی این مسئله را در کنار قرارداد 10 میلیارد دلاری چین و عربستان که هفته گذشته منعقد شد بگذاریم بیشتر نقش عربستان در تحریم ایران پررنگ دیده می شود.

اگرچه ضعف دیپلماسی ما موجب شده که کشورهای غربی بتوانند از سردی روابط ایران و عربستان حداکثر استفاده را ببرند اما نباید فراموش کرد که عربستان خود متغیری مستقل نیست. به عبارت دیگر عربستان به تنهایی تصمیم نمی گیرد که علیه ایران فعالیت کند و یا ایران را تحریم کند، بلکه در فضایی که ایجاد شده است عربستان از فرصت استفاده می کند تا نقش خود را در تعاملات منطقه ای و بین المللی افزایش می دهد.

 خصوصا با به راه افتادن خیزش های مردمی در جهان عرب عربستان بیش از پیش موقعیت خود را در خطر می دید چرا که این کشور با سیستم پادشاهی خود هیچ گاه نمی تواند الگویی مناسب برای مردمی باشد که به دنبال دموکراسی و آزادی می گردند. اما مسئله ایران به عربستان کمک کرده است که نه تنها حکومت خود را از گزند انتقادات حقوق بشری غرب دور کند بلکه خود را به عنوان مهم ترین متحد غرب در منطقه مطرح سازد. شاید از این روست که بسیاری معتقدند بیشترین سود بحران روابط ایران و غرب به جیب عربها سرازیر می شود. بنابراین برخلاف نظر بسیاری که فکر می کنند راه حل کاهش فشارها و دفع تهدیدها دلجویی از عربستان و گرم کردن روابط با این کشور است، کلید حل مشکلات کنونی در واشنگتن و اتحادیه اروپا است. مذاکره سازنده با غرب است که می تواند مانع از فشارهای بیشتر شود.

بنابراین همانطور که وزیر خارجه کشورمان روز گذشته در ترکیه از آمادگی ایران برای آغاز مذاکرات با گروه 1+5 خبر داد،‌ ایران باید جدی تر از همیشه با دیپلماسی کارآمد و خردمندانه مذاکرات با غرب را از سر گیرد و تلاش کند که این مذاکرات به توافقی جامع و پایدار منتج شود.

ایران باید به طورجدی از مسائل تهدید زا در منطقه خودداری کند و نشان دهد که در قبال حفظ ثبات و امنیت منطقه و تنگه هرمز مسئول است و به این ترتیب از بحران کنونی در روابط با غرب فاصله بگیرد. در غیر این صورت کشورهای زیادی نشسته اند که از بحران روابط خارجی ایران برای خود کلاهی بسازند.