چرا روسیه میزبان مذاکرات هسته‌ای نیست؟

دیپلماسی ایرانی : زمانی که سرگی لاوروف طرح موسوم به گام به گام را برای احیای مذاکرات به گل نشسته ایران و 1+5 مطرح کرد، برای چند روز تحرک خاصی در ایران به امید شکل گیری بحث های منطقی درباره پرونده هسته ای به چشم خورد؛ امید و تحرکی که دیری نپایید و خیلی زود به خاموشی و فراموشی گرایید.

لاوروف اعلام کرد که پیش از اعلام این طرح، آن را با مقام های امریکایی در میان گذاشته و امیدوار است طرح گام به گام از این پس به متر و ملاک برای ادامه گفتگوها با ایران تبدیل شود. اما نشد. و حتی فضای فیمابین ایران و غرب هر روز تندتر از قبل شد و دیگر کسی از سرنوشت طرح گام به گام چیزی نپرسید و حتی نشنید.

طی هفته های گذشته که مجادلات تحریمی و هسته ای ایران و غرب بار دیگر بالا گرفته و ماجرای سوریه نیز بر تنش ها دامن زده و به قول بعضی ها اختلاف های ایران و غرب را به قله ها رسانده، روسیه و ترکیه دو رفتار و رویکرد کاملا متضاد از خود نشان داده اند و رفتار و کردارشان در قبال ایران و سوریه، کاملا متناقض و ناهمسو با یکدیگر است. ترکیه در زمین غرب بازی می کند و خواه در مسئله سوریه و خواه چالش های مربوط به خلیج فارس به غرب گرایش دارد ولی در آن سو مسکو همچنان بر مواضع شرق گرای خود به شکل اصولگرایانه ای پافشاری می کند و هرگونه گسترش ناتو و جا باز کردن بیش از پیش غرب در خاورمیانه را نوعی تهدید برای خود تلقی می کند.

به بیان دیگر، گرایش ها و نظرات مسکو بیشتر به تهران نزدیک است تا به آنکارا. و بطور حتم نظرات ایران نیز در سیاست خارجی بیشتر به روسیه نزدیک است تا ترکیه. ترکیه اگرچه در حفظ مناسبات اقتصادی با ایران و جلوگیری از وقوع تنش در منطقه ثابت قدم است، ولی با استقرار سپر دفاع موشکی ناتو در خاک خود و مجال دادن به اپوزیسیون سوریه، ناهمسویی سیاست خارجی خود را با تهران کاملا بروز داده و از لحاظ وجود اشتراکات به هیچ وجه قابل قیاس با روسیه نیست.

حال در چنین فضایی، بار دیگر قرار است ترکیه میزبان نشست ایران و 1+5 باشد و مقام های ایرانی نیز نسبت به این موضوع چراغ سبز نشان داده اند. با وجودی که استانبول میزبان آخرین گفتگوهای دو طرف بود و این میزبانی به معنای میانجی گری یا نقش آفرینی مستقیم ترک ها در مذاکرات به حساب نمی آید، آنچه مهم و صاحب جنبه های نمادین است، پاسخ ایران به این میزبانی یا به تعبیری تایید میزبانی ترکیه از سوی ایران است. می توان این پرسش را مطرح کرد که چرا روسیه که سوابق و نگاه های نزدیک تری به ایران دارد و در ارائه طرح گام به گام نیز از خود تلاش نشان داده بود، به عنوان میزبان گفتگوها انتخاب نشده و یا از جانب ایران مورد تاکید قرار نگرفته است؟

تهران می تواند – یا می توانست – با ارائه پیشنهادی مبنی بر میزبانی روسیه برای گفتگوهای هسته ای، بطور آشکارا مواضع خود را اثبات کرده و بدین طریق حمایت روسیه را نیز برای دفاع از صلح در منطقه و پشتیبانی از ایران به عنوان کشوری مقاوم در برابر غرب به دست آورد. انتخاب روسیه هم می توانست پیامی به غرب درباره تایید پیشنهاد گام به گام روس ها باشد و هم روس ها را در حمایت از ایران ثابت قدم و استوارتر نگه دارد. این در حالی است که تهران میزبانی ترکیه ای را پذیرفته است که طی ماه های گذشته نه تنها سیاست خارجی اش برخلاف مسیر سیاست های ایران بوده، بلکه حتی در مقاطعی ضد ایرانی و همسو با جبهه گیری های ناتو و غرب علیه تهران بوده است. تایید ترکیه از سوی ایران به عنوان میزبان مذاکرات، می تواند پیام نومیدکننده ای برای مسکو داشته باشد که طی یک سال گذشته علاوه بر ارائه طرح گام به گام برای از سرگیری گفتگوهای هسته ای، پشتیبانی ویژه ای از بشار اسد و تثبیت او به عمل آورده است.

بطور حتم فضای سیاسی ترکیه و بطور کلی فرهنگ سیاسی این کشور در ماه های بهار عربی بسیار دور از نگرش ایران بوده و حتی در نقطه مقابل آن قرار داشته است. ترکیه الگویی دیگر از دولت اسلام گرا را در منطقه گسترش داده و غرب نیز از آن استقبال کرده است. از آن طرف، روس ها بر حفظ شرایط موجود در منطقه تاکید کرده و خواهان قدرت گیری ترکیه به عنوان سرپل اتصال غرب به منطقه نیستند و چنانچه ایران همراهی لازم را با روس ها نداشته باشد، آنها نیز به تدریج نسبت به سیاست خارجی ایران دلسرد و مایوس خواهند شد.

به هر حال احمد داوداوغلو وزیر خارجه ترکیه خبر داده است که مذاکرات ایران و 1+5 طبق توافق مقام های طرفین به زودی در ترکیه انجام می شود. وی به دیدار خود با کاترین اشتون و سپس سفر به ایران اشاره کرده و گفته است، دو طرف توافق کرده اند که مذاکرات مذکور در ترکیه انجام شود. علی لاریجانی رئیس مجلس نیز که بار دیگر در لباس یک دیپلمات ظاهر شد و به ترکیه سفر کرد، گفت: از نظر تهران منعی برای برگزاری مذاکرات هسته ای با گروه 1+5 به میزبانی ترکیه وجود ندارد.