یک فرمان با دو پیام

دیپلماسی ایرانی: فرمان عفو عمومی بشار اسد هم جنبه رافت و رحمت دارد و هم مصداق "اشداء علی الکفار" است. یک سال درگیری و نزاع میان نیروهای حکومتی و مخالفان سیاسی، اوضاع سوریه را به یکی از خطرناک ترین مقاطع تاریخی این کشور کشانده و آینده نامعلومی را پیش روی دمشق و منطقه گذاشته است.

اغلب کارشناسان امور بین الملل بر این باورند که اگر وضعیت داخلی سوریه مبهم نبود و حتی درصدی از آن قابل پیش بینی و قابل اعتماد بود، بشار اسد با تلنگری از خارج ظرف یک سال گذشته از اریکه قدرت پایین افتاده و الان حکومتی دیگر بر این کشور حکمفرما بود. درواقع، فقدان آلترناتیو مناسب، سلفی گری و بنیادگرایی بخشی از مخالفان مسلح و پرمخاطره بودن وضعیت منطقه سبب شده است تا دخالت خارجی در این کشور صورت نگیرد و حوادث سوریه، مسیری داخلی و بدون روش های درمانی خارجی را طی کند.

بدون شک برای غرب و متحدانش در منطقه، امنیت اسرائیل مهم تر از هر چیزی است و حتی جمع مسائل حقوق بشری و نفت و انرژی هم اهمیتی بیش یا همسان با آن ندارد. به نظر می رسد ورود ناظران اتحادیه عرب به سوریه نه تنها خشونت ها را در این کشور کاهش نداده بلکه بر شدت آن افزوده و جسارتی مضاعف به مخالفان بخشیده است. همچنین گفته می شود نقش ترکیه و قطر در قدرت گیری مخالفان مسلح و غیرمسلح را نباید نادیده گرفت. چند روزی است که وزیر خارجه ترکیه و امیر قطر دیپلماسی نسبتا موازی ای را در پیش گرفته و درصدد اتخاذ روش هایی مشابه برای حل بحران سوریه هستند. ترکیه به کانال و کانون ارتباطی قدرت های غربی با منطقه تبدیل شده و قطر نیز با پیشنهاد تازه ای که برای حضور نیروهای باصطلاح حافظ صلح در شهرهایی از سوریه داده، قدم مهمی به سود مخالفان اسد برداشته و پیام خاصی برای ایشان فرستاده است.

شاید شکست میانجی گری اتحادیه عرب، روند تغییرات و تحولات را در سوریه تسریع ببخشد و شاید اگر نظارت و گزارشگری آنان در سوریه این چنین بی فرجام نمی ماند و ناظران را دست خالی بازنمی گرداند، امروز امیر قطر و وزیر خارجه ترکیه اینقدر جدی و پرتکاپو نبودند.

اما در مقابل این تحرکات منطقه ای، بشار اسد با صدور فرمان عفو عمومی، دو پیام مهم به داخل و خارج فرستاده است. به خارج این را پیام داده که اصلاحات شروع شده و درحال انجام است و مطابق وعده های داده شده، روند آزادی زندانیان سیاسی ادامه دارد و به مخالفان داخلی نیز پیغام داده که این آخرین فرصت برای زمین گذاشتن اسلحه هاست و چنانچه پس از فرمان عفو، عده ای همچنان بی توجه به اولتیماتوم و دست به اسلحه دیده شوند، مسئولیتشان با خودشان خواهد بود و سروکارشان با مشت آهنین.

با نگاهی به اوضاع داخلی و شرایط خارجی و اطراف سوریه، می توان گفت بشار اسد سیاست هوشمندانه و البته ناگزیری را اتخاذ کرده است. اگرچه پوشش تبلیغاتی و چتر حمایتی خارج از سوریه همچنان به مخالفان انگیزه می دهد و آنها را به جلو می خواند اما اسد نیز بطور تلویحی اعلام کرده که اصلاحات باید دوسویه باشد و چنانچه او فرمان عفو عمومی و تحویل سلاح را صادر می کند، از آن سو نیز باید قدمی برداشته شود و درگیری ها خاتمه یابد.

پیام عفو عمومی بشار اسد از این جهت حائز اهمیت بیشتری است که در زمانی صادر شده که گروه های مسلح مخالف حکومت و جمعیت موسوم به ارتش آزاد سوریه مسلح تر از قبل شده و در برخی شهرها و روستاها پایگاه تاسیس کرده و درحال تمرکز و برنامه ریزی های تازه ای هستند. شاید مخاطب مشت آهنین چند روز پیش اسد بیش از هر کس، همین گروه را شامل شود که قصد دارند جنگ داخلی راه بیندازند و در ارتش سوریه شکاف ایجاد کنند و بحران را به مرزها بکشانند و همسایگان را برای ورود یا اعلام منطقه پرواز ممنوع در سوریه آماده کنند. 

درواقع با خوانش محتوای پیام عفو حکومتی و همچنین ارزیابی شرایط داخلی سوریه می توان این فرض را مطرح کرد که این رافت عمومی می تواند دو نتیجه کاملا متفاوت به بار بیاورد. نتیجه اول، ریزش مخالفان مسلح و بازگرداندن آرامش نسبی به جامعه است و نتیجه دوم، وقوع درگیری های بیشتر در شهرهای مخالف‌خیز سوریه با وجود اتمام حجت حکومت.

به بیان دیگر، پیام عفو عمومی رهبر سوریه حکم اوتیماتوم آخر را خواهد داشت و این مشروعیت را در اختیار حکومت قرار خواهد داد تا مخالفان مسلح را سرکوب و اوضاع را در کشور آرام کند. اگر این فرض درست باشد، باید منتظر واکنش قطر و ترکیه و سایر کشورهای دخیل در سوریه نیز باشیم. ضمن اینکه نباید فراموش شود که راهکار اخیر اتحادیه عرب مبنی بر اعزام ناظران با بن بست مواجه شد و از سوی دیگر، قدرت های غربی نیز اعلام کرده اند که بی اذن شورای امنیت سازمان ملل وارد بحران سوریه نخواهد شد.